Iaz bezala, Ezterenzubi eta Orbaizeta artean (Nafarroa), Irupileko lepoan antolatu du Bortuaren Eguna Buru Beltza elkarteak. Igande honetan eginen dute. Aezkoa eta Garazi ibarren arteko harremanen indartzeko eguna izanen da, berriz ere. Manex ardi buru-beltzaren aldeko elkarteak lan berezia bidean du, bestalde, ardi mota hori begiratzeko eta berriz garatzeko. Hiru urte hauetan, buru-beltz saldoetako esnearekin egin gasnak ekoitzi ditu, Buru Beltza markarekin saltzeko eta balioa emateko buru-beltz tropei.
Duela zenbait urte —baizik eta manex buru-beltzak ez zuela buru-gorriak bezainbat esne ekoizten—, Urdiñarbeko ardi zentroarekin hasiak ziren ardi hautatzen; genetikaren bidez, esnedun jorienen bereizteko. Bidenabar, ardi ikarari buru egiteko ere bai. Lea Pitzini Buru Beltza elkarteko eramaileak aitortu du selekzioaren bide hori aski motz gelditu zela: “Hazleen artean ez zen baitezpada helburu bat manex buru-gorriaren esne heinetarat heltzea; gehiago zen ardi azkar bat atxikitzea. Artzain anitz eskema ofizialetik atera dira, eta beren hautaketa egiten dute”. Bilatzen dituzten ezaugarrien arabera, marroak etxalde batetik bestera ibilarazten dituzte, beren ardien jokatzeko.
Buru Beltza elkartean ohartuak ziren hautaketaren gaiak “jendea zatitzen” zuela biltzeko partez, eta “denen arazoa hazkuntza horretatik bizitzea” zela, oroz gainetik, Pitzinik jarraitu duenez. Horregatik deliberatu zuten manex buru-beltzaren marka sortzea, ardi mota horren berezitasunak eta “bortura igortzea” balioztatzeko.
Buru Beltza marka
Marka akuilatzeko, manex buru-beltzen esnearekin egin gasna batzuk egin dituzte, espresuki, diru bilketa deialdi bat egin ondoan. “Ohartu ginen ardi motaz aldatzen ziren hazle gehienek buru-beltza kentzen zutela esnea saltzen baitzuten kanpoan eta ez zutelako balio gehigarririk beren esnearentzat”, esplikatu du Pitzinik. Buru-beltzen esnearekin, aparte gasna eginez, xedea da esne horren prezioa goratzea, artzainek buru-beltzekin segitzeko gogoa atxiki dezaten. Etxe gasna egileez harago, esnea esnetegietara saltzen dutenei zuzendua zaie. “Buru-beltz esne gordinez egin aparteko gasna da helburua, beste esneekin ez nahasia, sail guzia garatzeko”. Markak balio luke axurki, bildoski edo atzarkiarentzat, baita artilearentzat ere.
Arautegi bat finkatu dute marka horren erabiltzeko zuzena izateko. Esne gordinezko gasna egiteaz gain, ardi saldoak bortura joan behar du, urtero, hiru hilabetez, segurik. “Horrela, kohesio handiagoa izan dezakegu buru beltz artzainentzat”.
Buru Beltza izena eman dio izen bereko elkarteak markari, baita logoa ere. Markaren biziarazteko egitura juridiko bat plantan eman nahi dute: “Elkarte gisa ez baitezakegu halako aktibitate komertzialik eraman”. Ekoizpenen salmenta, komunikazioa eta arautegia betearazteko zaintza lana eginen luke egiturak. Haatik, markaren jabetza Buru Beltza elkarteak atxikiko du, “ez dadin desitxuratua izan”.
Gaur egun, solasak hasiak dituzte zenbait esnetegirekin, ikusteko zein prest liratekeen bakarrik manex buru-beltz ardi esnearekin egin esne gordineko gasnen ekoizteko. Jakinik esnetegi bakoitzak badituela berekin hitzartu artzainak buru-beltzekin direnak, baina ez baitezpada esne kantitate aski handiak esnetegi batzuek dituzten bertzatara handientzat. Pitzinik aipaturik, solasak bidean dituzte Andros taldeko Onetik (Makea) eta CLPBrena zen Etxaldiarekin (Aldude), Azkorria kooperatibarekin (Muskildi) eta Agour taldearekin (Heleta).
Lehen gasna entseguak CLPBko ekoizleekin egin zituzten, iaz, eta aurten, Savencia taldeko —lehengo Bongrain— Chaumes esnetegikoekin (Maule). “Chaumes esnetegiko artzain batzuen esneak erosi ditugu urtarrila eta apiril artean, eta Azkorria esnetegian gasnatu”. Bi esnetegiekin adosturik, kanpaina horretarik jalgi gasnak Buru Beltza markarekin saltzen ahalko dira. Saldu gasna bakoitz, buru-beltz ekoizleari 50 zentimoko prima emanen diote saldu duen esne pintako, gainbalio bat ukan dezan. “Nahi izan dugu erakutsi posible zela egitea”, argitu du Pitzinik. Momentuko kontent dira atera diren gasnek ematen dutenarekin.
Bortuaren Eguna
Azken urteetan, bi urtetarik antolatzen du Buru Beltza elkarteak Bortuaren Eguna, Garaziko eta Azkarateko Munhoa ikastolekin. Urte bakoitietan egitea erabaki zuen. Ondokoa 2025ean izanen da. Aldudeko feriarekin aldizkatzen dituzte urteak.
Aezkoaren eta Garaziren arteko harremanek markatuko dute aurtengo Bortuaren Eguna. Gunea ere araberakoa da: bi ibarrak juntatzen dituen Irupileko lepoa. Eguna Organbideko harrespiletan abiatuko da, 09:00etan, Aezkoako eta Garaziko bortu sindikatuen arteko urteroko itunaren izenpetzearekin, bi ibarrek alde bateko eta besteko alhapideen baliatzea adosten baitute, mendeetako ohiturari jarraituz.
Ondotik, goizeko askaria eginen dute, eta gasna lehiaketa. Eguneko animazio orotarik apailatu dute: Azpegiko harrespilen aurkezpena, Orbaizetako (Aezkoa, Nafarroa) Kultur Olarako bisita, zaldi lehiaketa, Aezkoako eta Garaziko ekoizleen merkatua, ardi mozte eta gasna egite erakustaldiak, bizikleta ateraldia, argazki eta ikastoletako haurren marrazki erakusketa. Bazkari denboran, bortuko itunaren historia markatu duten eragile ohiak omenduko dituzte.
