«Trantsizioan egindako iruzurrak arazo bilakatu dira orain estatuarentzat»

Txalapartak argitaraturiko Bizipenak eta hausnarketak liburuaren karietara izan da albiste Tasio Erkizia (Lesaka, Nafarroa, 1943). 50 urteko ziklo politiko baten bizipenak eta balorazioak nahiz ETAk jarduera armatua bukatutakoan zabalduriko ziklo berriaren aurreko gogoetak bildu ditu ezker abertzalearen kide historikoak.

Liburua labetik atera berria delarik, beste albiste batek ekarri du Erkizia hizpidera. Abenduaren 21ean Maria Servini epaileak deklarazioa hartuko dio, 1975ean jasandako torturen inguruan. Indautxuko polizia etxean pairatutakoaz ere badihardu Erkiziak bere liburuan.

Bizipenak eta hausnarketak da liburuaren izenburua. Aurkezpenean esan zenuen lehenbizi hausnarketak iritsi zirela, eta bizipenak geroago. Nola izan zen hori?

Nik hausnarketa asko eginak nituen [ezker abertzalearen] estrategia aldaketaren inguruan eta ziklo berri honetako oinarriez, eta Esparzari [Jose Mari Esparza, Txalaparta argitaletxeko editorea] horren berri eman nion. Berak argi esan zidan ez zidala ezer argitaratuko autobiografia idatzi ezean.

Eta autobiografia idazteari ekin zenion?

Nik ez dut maite inoren biografiak irakurtzea, eta nirea idaztea ere ez zitzaidan interesgarria iruditzen. Buelta asko eman nion, eta azkenean erabaki nuen ez nuela autobiografiarik idatziko, baina nire bizipenetatik abiatuta aurreko ziklo politikoaren inguruko gogoeta egingo nuela. Hau ez da historia liburu bat, eta egia osoa ere ez da: nire ikuspuntuetatik eta bizipenetatik agertzen dut nola ikusi dudan ziklo politiko oso bat.

50 urteko ziklo luze horretan egon zen bidegurutze garrantzitsua Franco hil ondoren, erreformaren eta hausturaren artean hautatu beharra suertatu zenean. Zuk diozu ezker abertzaleak asmatu egin zuela orduan hartutako bidean. Zergatik?

Oraingo errealitateak erakusten du hori. Guk esaten genuen diktadura ezin zela demokrazia bihurtu goizetik gauera, sakoneko aldaketarik gabe. Itxura aldaketa bat bazegoen, baina Euskal Herriak preso jarraitzen zuen Konstituzioaren kartzela berri horretan. Historiak arrazoi osoa eman digu: berrogei urte igaro ostean, Espainiako Estatua krisian dago, eta krisi horren giltzak dira guk duela berrogei urte azaldu genituenak: estatuaren eredua, botere banaketa falta, frankismoaren inpunitateari bukaera emango dion memoriaren berreskurapena eta abar. Orduko iruzurrak bihurtu dira gaur egun arazo estatuarentzat.

Gaur eragile gehiagok salatzen du trantsizioaren «iruzurra»; horien artean, Espainian bigarren indar bilakatzear dagoen alderdi politikoa. Espero zenuten horrelakorik?

Egia da orduan geu izan ginela horrelakoak defendatzen zituen indar bakarra [Espainiako] estatu osoan, eta larrutik ordaindu dugu ausardia eta koherentzia hori. Pozgarria da ikustea orain beste eragile batzuk bat datozela analisi horretan. Are gehiago: nik uste dut Espainiako Estatuak ez daukala etorkizunik guk adierazitako gako horiei soluziobidea ematen ez badie. Arazoak ez dira konpontzen ezkutatuz edo haietatik ihes eginez.

Eta horretarako prest ikusten duzu estatua?

Kataluniak dagoeneko aurre egin dio horri, eta Euskal Herrian ere ziur nago prozesu askatzaile bat lortuko dugula. Estatua ez da berez demokratizatuko, baina Kataluniak eta Euskal Herriak behartuko dute, eta halabeharrez onartu beharko dituzte herrien eskubideak. Asko kostatuko da, eta orain saiatuko dira erreformaren erreforma egiten, baina horrek ez du asko iraungo, eredu hori ilogikoa delako eta interes zehatz batzuei baino ez dielako erantzuten.

Zuk jasandako torturak kontatzen dituzu liburuaren atal batean. Zail suertatu zitzaizun hori idaztea?

Momentu batzuetan bai. Hori orain arte idatzi gabe neukan, eta kostatu zait, baina, aldi berean, ondo etorri zait, Paco Etxeberria-eta egiten ari diren txostenerako kontakizun hori baliagarria izan zaidalako. Dena dela, niri egindakoa kasu bat baino ez da: Euskal Herrian badira 5.000 kasu, identifikaturik eta nahiko frogaturik, eta orotara, nik dakidala, 10.000 kasu inguru daude.

Sufrimendu handia egon da Euskal Herrian. ETAk ere eragin du sufrimendua, noski. Baina ez da ahaztu behar ETA sortu zela egiturazko zapalkuntza bati erantzuteko; arrazoi politikoengatik sortu zen, eta arrazoi politikoengatik eman zuen bukatutzat jarduera armatua. Nire aldetik, nik esan behar dut nire ekinbide guztian ez dudala inoiz helburu gisa izan inor mintzea, askatasun bideak zabaltzea baizik. Liburuan esaten dut jarduera hori dela-eta inor minduta sentitu bada publikoki barkamena eskatzen diodala; baina norberaren sufrimendutik at, hemen afera kolektibo bat egon da, eta oraindik badago.

Biktima gisa onartua izateari nolako garrantzia ematen diozu?

Manuela Carmena etorri zitzaidanean, Patxi Lopezen gobernuaren garaian aholkulari ibili zelarik, nik argi esan nion ez nuela arazorik nire testigantza kontatzeko, baldin eta horrek laguntzen bazuen tortura gainditzen eta beste inor torturatua izan ez dadin. Niri biktima hitza ez zait gustatzen, ez dut inoiz ordainik nahi izan, nahiz eta badakidan ordaina bidezkoa dela eta beste batzuek beharrezko dutela. Baina ez da nire kasua: nik egia aitortzea baino ez dut nahi, instituzio publikoek aitor dezatela hemen torturatu egin dela, modu sistematikoan torturatu ere. Eta neurriak har daitezela beste inor torturatua izan ez dadin.

Zure ibilbidean lorratza utzi duten zenbait lagun aipatzen dituzu liburuan. Inor ez da harrituko lagun horien artean Santi Brouard edo Josu Muguruza daudela ikusita, baina bati baino gehiagori deigarria begitanduko zaio EAJko Jose Luis Robles ere aipatu izana.

Lehenengo udal agintaldian, [Jon] Castañares Bilboko alkate izan zenean [EAJ], ezinezkoa izan zitzaigun harekin eztabaidarik bideratzea. Bigarrenean, aldiz, Robles izan zen alkate, eta publikoan zein pribatuan oso eztabaida gogorrak izan genituen, baina beti elkarrekiko errespetuz. Errespetu horretan oinarrituta, 1985ean EAJk eta PSEk ituna egin zutenean Herri Batasuna udaletako gobernu batzorde guztietatik baztertzeko, Robles izan zen alkate bakarra bere alderdiari, EAJri, aurre egin ziona, erabaki horrekin ados ez zegoelako. Alderdiaren barruan ondorioak nozitu zituen horregatik. Nik jendearen koherentzia baloratzen dut. Ideologien gainetik, hori aitortzea bidezkoa dela iruditzen zait.

Liburua idaztean ez diozu beldurrik izan autokritikari, pertsonalari zein kolektiboari. Adibidez, Lizarra-Garaziko Ituna aipatzen duzunean, argi diozu garai hartan ezker abertzaleak ez zuela asmatu. Zertan ez zuen asmatu?

Hura izan zen borroka armatua gainditzeko momenturik egokiena. Esfortzu izugarria egin genuen hara heltzeko, eta, azkenean, beste fase batera pasatzeko aukera sortu zen, denok genekielako borroka armatuari lehenbailehen irteera eman behar zitzaiola, gatazka eta indarkeria fase hori gainditu behar genuela. Lizarra-Garaziko Itunarekin ilusio handia sortu zen herrian, baina EAJren mitxelinengatik —Arzallusek zioen moduan—, ezker abertzalearen barne kontraesanengatik edo auskalo zein beste arrazoirengatik hura zapuztu egin zen.

Zure ustez, nola antolatu behar da ezker abertzalea ziklo berri honetan?

Formulak mila izan daitezke, eta ni ez naiz nor esateko zein den egokiena. Baina gauza bat argi daukat: ezkerrean oro har, eta ezker abertzalean ere bai, askotan bilakatzen gara egituraren militante. Jende asko dago astean bost bat bilera dituena barne funtzionamenduko kontuetarako. Nik, aldiz, pentsatzen dut militante guztiek gizartea eraldatzeko lan eta eremu zehatzetan egon behar dutela.

Instituzioak ere badira «gizartea eraldatzeko eremu zehatzak»?

Nik ez dut inondik inora mespretxatzen instituzioetan egiten den lana. Alderantziz, oso garrantzitsua iruditzen zait, eta oso zaila, gainera. Baina aldaketa ez da soilki instituzioetatik iritsiko. Ezinezkoa da instituzioetan lan eraldatzailea egitea, herri lanarekin loturik ez badago.

Liburuan diozu ezker abertzaleak «borrokatu izanaz harro» egon behar duela. Ez dakit nola ulertuko duten zure baieztapen hori ezker abertzaleari autokritika eskatzen diotenek.

Intentzio txarra duenak nahi duena ulertuko du beti, baina nik horrekin esan nahi dut borroka egitea merezi duela, eta aurrera begira ere ezker abertzale borrokalari, menderakaitz eta erradikala behar duela herri honek. Beti errespetuz eta bide politikoak erabiliz, baina, sistema injustu batean, injustiziari modu erradikalean aurre egingo dion mugimendu bat behar du herri honek.

Lanean erretiroa hartuta zaude, baina zaila da Tasio Erkizia erretiratuta imajinatzea. Zertan aritzen zara orain?

Bi amets eta bi ildo lantzen ari naiz. Alde batetik, nazio estrategia: ezker abertzaleak onartzen du Euskal Herriak hiru administrazio esparru dituela, bakoitzaren erritmoa errespetatu behar dela, eta ni ados nago horrekin, baina, era berean, uste dut herria saretu egin behar dugula. Hegoaldea Iparraldeari begira jarri behar dugu, eta, alderantziz, Madrilera eta Parisera begira egon beharrean. Horretan ari gara Zazpiak Bat elkarteko kideok, eta oso proiektu interesgarriak jarri ditugu abian.

Eta zein da bigarrena?

Ezkerra krisi izugarrian dago, eta nik uste dut heldu zaigula sozialismoa egunerokoan bizitzeko ordua, proiektu zehatzekin. Beharbada proiektu txikiak izango dira, baina beren txikitasunean handiak: energia, elikadura burujabetza eta abar. Bi proiektu ari gara bultzatzen esparru horretan.