Ellande Alfaro: «Transmisio arazoak izan dira, haurrek gurasoak ikusi baitituzte baldintza gogorretan lan egiten»

Sarako Urtxola jatetxearen goiko aldean dute tailerra Eskutik kooperatibako langileek. 2015ean sortu zen kooperatiba, pilotako materiala eskuz egiteko asmoz: pilotak, xisterak, xareak, palak... Ellande Alfarok (Sara, Lapurdi, 1974) sortu zuen kooperatiba, eta, egun, beste bost lagunekin batean aritzen da tailerrean. Bihar kooperatibaren hamargarren urtemuga ospatuko dute, lanbidea argitarat ekartzeko eta kooperatibaren ibilbidea aipatzeko. 09:30ean irekiko dituzte ateak, 16:00 arte; Plazidako bidean duten bigarren tailerrean izanen da. Pilota bati larrua josiz azaldu ditu Alfarok kooperatibaren nondik norakoak eta egun lanbidearen segipenean den hutsunea.

Pilotari ohia zara. Pilotaria zinelarik, bazenuen pilotako tresnen inguruko interesik?

Batere ere. Interesik ez nuen, ez. Pilotan ari nintzen kasik jakin gabe zerez eginak ziren, edo nola egiten ziren pilotak. Adibidez, uste nuen pilota beltzak larru beltzez eginak zirela. Ez da hala: larrua beti zuria da, eta geroago belzten da paretaren zuriarekin kontrastea sortzeko. Eta egun, ohartzen naiz pilotari anitzek ere ez dakitela gauza anitzik langintza horren inguruan.

Beraz, nolaz sortu zenuen kooperatiba?

Langabezian nintzen garai hartan, nahi nuen herrian lan egin, eta eskulanetan. Lagun batek erran zidan Jean Lukugarai pilota egilea erretiratuko zela, eta ez zuela atzeman segida hartuko zuen norbait. Ipar Euskal Herriko pilota egile bakarrenetarikoa zen. Beraz, nik denbora nuenez, harekin egon nintzen, eta lanbidea irakatsi zidan, bederen berak zuen jakitatea hemen atxikia izan zedin. Lukugaraik erran zidan lan oso gogorra zela, baina saiatu nahi nuen. Horretarik abiatu nintzen, pilotak egiten hasi, eta poliki-poliki jendea gehitu zen. 2015ean sortu nuen kooperatiba. Hasierako asmoa ez zen inolaz ere kooperatiba bat sortzea, baina naturalki hala gertatu zen.

Lukugaraik lanbide gogorra dela erran zizun. Hala da?

Bai. Eta justuki, Eskutik kooperatibaren helburua da langileei lan baldintza onak eskaintzea. Lan horietan lanean ari direnek edo ari ohi zirenek baldintza oso txarrak dituzte: beti lanean ari dira, oporrik gabe, ordu asko sartzen dituzte... Transmisio arazoak izan dira, haurrek gurasoak ikusi baitituzte baldintza gogorretan lan egiten. Azken hamarkadetan arazo handia izan da transmisioan. Beraz, kooperatiban bi helburu nagusi ditugu. Alde batetik, langileei lan baldintza egokiak eskaintzea: tailer bat ukaitea, asteko ordutegiak, oporrak... Bertzalde, etxeetan eta familietan atxikitzen zen jakintza horri segida bat bermatzea. Euskal Herrian hainbat jakitate galdu dira horregatik eta...

Nola egiten duzue transmisioa segurtatzeko?

Lehenik, tailerreko langile guztien artean partekatzen dugu pilotako tresnen egiteko jakintza; gutienez bi pertsonak jakin behar dute. Ez dugu sekretupean atxikitzen gure jakintza. Hori barne mailan. Kanpo mailan ere entseatzen gara eskolekin eta elkarteekin lan egiten, lanbidea ezagutarazteko. Formakuntzak eta ikastaroak ere proposatzen ditugu, bereziki gazteei. Harrigarria da ikustea zenbat gustatzen zaien, eta nola kontzentratzen diren. Baina oraindik kiskun-kaskun da egoera.

Eskulangintza hori industrializatzen hasi ote da?

Ez. Oso tokiko kirola da; ondorioz, tokian egiten dira tresna horiek. Industrializatzen den eskulangintza esplotatzen dituzten lekuetarat esportatzen dute, Asiarat edo Afrikarat, adibidez. Horrela balitz, ez ginateke hemen izanen. Oraindik gelditzen da eskulangintza. Baina, azkenean, tokiko langileek beren burua esplotatu dute, edo esplotatu zituzten ondoko batzuek. Aitzitik, azken aldietan, lana errazteko makinak lortu ditugu.

Zeintzuk?

Bolaren inguruan ematen zaion artilea eskuz egiten genuen lehen, orain makina bat dugu horretarako. Denbora irabazten dugu horri esker. Horrek modua ematen du, gainera, prezio aski onak atxikitzeko. Xisterak egiteko, berriz, zailtasun handiagoak badira. Pilotak ez bezala, dena eskuz egin behar da, eta luze da, denbora asko behar da. Xistera bat egiteko, 25 orduko lana da guti gorabehera: behartuak izan gara prezioak hupatzera, kasik biderkatzera. Gainera, gero eta haur gehiago hasten dira zestan, baina gero eta egile gutiago bada.

Materialaren aldetik, ekonomia zirkularra sustatu nahian ari zarete.

Hasi ginelarik, pilotak egiteko kautxua Interneten bidez erosten genuen, artilea eta larrua leku ezezagunetatik ekarrarazten genituen. Aski fite, hori aldatzen saiatu gara, gure filosofia segitu nahi genuen: hemengo kirol batentzat hemengo gauzekin lan egin behar dugula. Hasi ginenetik, hobekuntzak egin ditugu, baina oraindik ez dugu %100ean lortzen hemengo ekoizleekin lan egiten. Halere, adibidez, erabiltzen dugun artilearen zati handi bat Sarako Iletegia proiektutik heldu zaigu. Xisterak egiteko erabiltzen den gaztaina egurra Sarako eta inguruko oihanetan mozketak egiten lortu dugu. Baina beti ber arazoa bada: arazo ekonomikoa. Ari gara borrokan lansari duinak lortzeko, eta baldintza onetan lan egiteko, eta proiektu berriak eraman nahi baditugu behar dugu dirua inbertitu, baina ez dugu diru askirik ateratzen. Espero dugu denborarekin federazio eta instituzioek lagunduko gaituztela. Dei bat egiten diegu tokiko zirkuituari eta langintzari laguntza ekartzeko.