«Sentiberatasunak egon behar du beti argazkien atzean; funtsezkoa da»

Erretiroa hartu du, baina argazki kameraren poltsarekin azaldu da elkarrizketara. Poltsan jostailu bat, gutizia bat: Leyca telemetriko bat.Juan Carlos Ruizek (Pasai San Pedro, Gipuzkoa, 1960) prentsako argazkilaritza utzi du —azken urteetan Argazki Press eta Foku agentzietan ibili da—, baina argazkilari da oraindik ere, kalean edo mendian. Egunkarietan, argazkilarien izena letra txikian joan ohi da, ia ez irakurtzeko moduan, baina oso ezaguna da Ruiz Donostian. Nekez egingo ditu hamar metro Donostiako Parte Zaharrean inor agurtu gabe.

Noiz eta nola txunditu zintuen argazkigintzak?

Nire senide bat itsasoan ibiltzen zen, eta Japoniaraino iristen zen. 9-10 urte nituela, argazki kamera bat ekarri zidan handik. Txundituta geratu nintzen. Une hartan jabetu nintzen argazkigintzak erakartzen ninduela.

Zeure kabuz ikasi zenuen?

Hasieran bai. Liburuak eta argazkigintza aldizkariak erosten nituen. Teknikak azaltzen zituzten, baina, teknika ikasi eta gero, begia hezteak kezkatzen ninduen, kaletik joan eta argazkiak ikusteak. Zaila da hori irakastea.

Zaletasuna lanbide bihurtzeko aukera ikusi zenuen.

Mendiei bakarrik ez, ingurukoei ere argazkiak ateratzen hasi nintzen. Ekitaldietara joaten. Pentsatzen nuen izugarria izan behar zuela argazkilaritzatik bizitzeak.

Non ikasi zenuen?

Zerbait ikasi nuen neure kabuz eta lagunekin, baina oinarri sendoagoak nahi nituen. Aurrena Errenteriako [Gipuzkoa] argazki eskola batean egon nintzen, Foto Polin; gero, Bartzelonara jo nuen, hiru urteko ikasketak egitera.

Zer esan zizuten etxean? Ez zen ohikoa izango gazte batek argazkilari izan nahi zuela esatea.

Galdetu zidaten ea horretatik bizi zitekeen. Haientzat argazkilaritza ez zen uki daitekeen zerbait.

Argazkiak familiako ospakizunetara eta oroitzapenetara mugatzen ziren?

Bai. Hala ere, babestu ninduten, eta Bartzelonara joan nintzen.

Zer aurkitu zenuen Bartzelonan?

Mundu bat. Argazkilaritzatik bizi zitekeen benetan.

Prestakuntza teknikoa zen batez ere?

Bai, baina eskarmentu handiko argazkilarien ondoan lan egiten genuen, eta asko ikasten genuen haiengandik. Gauza bat da teknika, eta beste bat hori errealitatean aplikatzea, ikustea argazkilari haiek nola lan egiten zuten. Haien argazkiak ikusi eta gero, zeure buruari esaten zenion zeu ere han egon zinela, baina ez zenuela ikusi argazkilariak ikusi zuena. Beti arduratu nau gehiago begiak, teknikak baino.

Aurrena Zehar arte aldizkarian hasi zinen lanean; gero, Donostiako Zinemaldiko argazkilari ofizial... eta, hurrena, eguneroko prentsan, argazkilaritza mota berezia hori. Zergatik?

Beti eduki dut garbi pertsonen argazkiak atera nahi ditudala. Halakoa izan da ia nire lan guztia. Jendearekin harremanetan sentitu naiz ondoen. Eguneroko bizitza, eguneroko jendea. Horrek emozionatzen nau, horrek bultzatzen nau argazkiak ateratzera.

Euskaldunon Egunkaria-n hasi zinen, eta gero El Mundo-ra jo zenuen.

El Mundo-n bost urte egin nituen, kalera bota ninduten arte.

Kalera, zergatik?

Kazetari baten —zuzendariaren ondokoa ere bazen— eta egunkariko arduradun baten arteko ezinikusiagatik eta liskar batengatik. Kazetariak ni erabili ninduen bere burua babesteko. Telefonoz eta oihuka esan zidaten kaleratuta nengoela.

Agur traumatikoa.

Trasteak jasotzen hasi nintzen, nire negatiboak, nire lana. Negatiboak eramaten ari nintzela ikusita, egunkariko arduradunek Ertzaintzara deitu zuten, norbait lapurretan ari zela esanez. Ertzainak erredakziora sartu ziren, galdetuz ea nor ari zen lapurretan. Langile batzordeko presidenteak erantzun zien ez zegoela lapurrik, lankide bat kaleratu zutela.

Neurriren bat hartu zenuen?

Haien kontrako auzi eskea jarri nuen, kaleratze bidegabeagatik. Irabazi egin nuen. Zuzendariaren ondokoak epaiketan esan zuen ez ninduela ezagutzen, noizean behin lantxo batzuk baino ez nituela egin haientzat. Neuk, ordurako, El Mundo-rentzat egindako argazki guztiak emanak nizkion epaileari. Bederatzi liburuki. Autonomo faltsuen kontrako lehen sententzia izan zen nirea. Jurisprudentzia ezarri zuen, eta argazkilari askok erabili dute enpresekin dituzten lan harremanak onartuak izan daitezen.

Langabezia, Marca-n bost urte «eder», eta Gara-ra iritsi zinen, argazkilaritza buru izateko. Argazkilarion aldarrikapena da egunkarietan editore grafikoak behar direla, argazkiei behar duten balioa emateko.

Gara-n nire ardura zen argazkiekin zerikusia zuen guztia. Komunikabide guztietan zegoen editore grafiko bat, argazkiak editatzen zituena eta argazkiez arduratzen zena. Ardura handiko postua zen. Editore grafikoak ez zuen irizpide bat inposatzen; argazkiei buruzko elkarrizketa bat egoten zen. Nik kazetariekin hitz egiten nuen, eta argazkia adosten genuen.

Editore grafiko asko desagertu dira. Argazkilari gisa, babesgabetasuna sentitu duzu?

Erredakzio batean bazaude, zure lana defenda dezakezu; erredakzio batean ez bazaude edo ez badago editore grafiko bat, ordea, ez dago inor zure lana defendatuko duenik. Kazetariaren hezkuntzaren, ibilbidearen, sentiberatasunaren mende geratzen da argazkia aukeratzea. Erantzukizun horrek horretarako prestatuta dagoen norbaitena izan beharko luke.

Egunkaria-n, Gara-n eta El Mundo-n lan egin duzu. Batentzat edo bestearentzat lan egiteak begirada aldatzera behartu zaitu? Gertaera berean ikuspegia aldatzera?

Egia esateko, ez. Inoiz ez didate esan argazkiak era batera edo bestera ateratzeko. Jakina, badakizu non lan egiten duzun, zer duten gustuko, eta autozentsura pixka bat badago. Badakizu zerk funtzionatzen duen batean eta bestean. Baina ni argazkilaria naiz. Gertatu denaren notarioa izan behar dut, eta aukera sorta bat eskaini. Gero, komunikabidearen edo kazetariaren esku geratzen da aukeraketa.

Urte gogorretan lan egin duzu. Telefonoak askotan jotzen zuen goizaldean?

Sakelakoak izan aurretik, bilagailu bat geneukan. 60 karaktere idatz zitezkeen gehienez. Gauetan jo ohi zuen, eta ohiko mezua izaten zen «deitu egunkarira». Guardia Zibilaren erregistroak, atentatuak, norbait askatu zutela... El Mundo-n lan egiten nuenean, ETAk Julio Iglesias Zamora enpresaria bahitu zuen garaian, zaintzaldian egon behar izaten genuen 02:00ak arte, badaezpada, 02:30ean hasten baitzen errotatiba egunkariak inprimatzen. Askatu zutenean, harrapatu egin genuen.

Bizi izandakoak bizi izanda, ikusitakoak ikusita, begiradak sentiberatasuna galtzen du?

Ez, ezta pentsatu ere. Niretzat ezinbestekoa da nire sentiberatasuna kamerara eramatea argazkiak ateratzeko. Sentiberatasunak egon behar du beti argazkien atzean; funtsezkoa da.

Protesta eta istilu askotan egon behar izan duzu. Non jarri behar du argazkilariak?

Protesta egiten zuen jendearekin joaten hasi ginen, manifestariekin. Ezinezkoa zen poliziekin joatea. Baztertu egiten zintuzten, zuzenean txikitu. Helburu bat zinen haientzat. Baina komunikabideek bertsio ofizialaren aldeko apustua egin zutenean, beste aldera bidali gintuzten. Gaur egun, erdian gaude: alde batekoek eta bestekoek egurtzen gaituzte.

Argazkilaria lekuko deserosoa izaten da.

Kolaboratzaile izatea ere leporatu izan digute, lan egin dugun komunikabidearen arabera.

1994ko otsailean, ertzain batek belaunean zauritu zintuen, gertutik botatako gomazko pilota batekin, Donostian. Orduko Barne Sailak espedientea zabaldu zuen, oldarraldiengatik. Zure kasuan, neurririk hartu zuten?

Salaketa jarri nuen, eta kalte ordaina eman zidaten. Tiro egin zidan ertzainak eskua altxatu zuen, eta onartu zuen berak egin zidala tiro. Zintzoa izan zen. Baina arduraduna etorri, guztiak furgonetan sartu, eta joan egin ziren. Nire lankideek argazkiak atera zizkioten arduradunari, furgonetari eta niri tiro egin zidanari.

Prentsako argazkilariok espezie berezia al zarete? Konplizitate eta adiskidetasun handia dago zuen artean.

Gure arteko harremana oso gertukoa da, ona, elkartasunezkoa.

Agian momentu gogorrak elkarrekin bizi izan dituzuelako?

Eguneroko harreman estuagatik. Egoera gogorretan elkarrekin egoten gara, elkar babesten dugu. Niretzat gainerako argazkilariak ez dira nire lehiakideak, baizik lagunak, kideak.

Noizbait kendu dizute argazki karreterik, edo argazkiak ezabatzera behartu zaituzte?

Enrique Dorado Villalobos Guardia Zibileko sarjentuaren kontrako epaiketa batean [Joxean Lasa eta Joxi Zabala hiltzeagatik zigortua], Donostiako Auzitegian, epaileak bi minutu ematen zizkigun argazkiak ateratzeko. Egun batean, argazkiak ateratzen ari nintzela, epaileak deitu ninduen. Errieta egin zidan, eta karretea eskatu. Kamera eskuetan nuela, eskua poltsan sartu eta erabili gabeko karrete bat eman nion. Ertzainek eskatu izan dizkidate argazkiak, baina ez dizkiet eman.

Zure eskubideak badakizkizu.

Argazkilari gisa, jakin behar duzu zer den legezkoa eta zer ez.

Argazkilari gisa izan duzun une gogorren bat?

Oso egoera gogorra izan genuen Hondarribiko alardean [Gipuzkoa]. El Diario Vasco-ko argazkilari bat eta neu Jaizkibel konpainiaren entsegu bateko argazkiak ateratzera joan ginen. Alarde tradizionalaren aldeko 200 bat pertsonak inguratu gintuzten. Kamerak eskatu zizkiguten. Nik kamera ez dut askatzen: nirea da. Jotzen hasi ziren, eta iraindu egin gintuzten. Biok horma baten kontra, eta gazteak, helduak eta haurrak guri joka. Azkenean, egoera eutsiezina zenez, karreteak eman genizkien. Hondarribiko alardea izan da nire bizitzan egin dudan lanik gogorrenetakoa.

Atentzioa ematen du, bestelako egoera gordinak zuzenean ikusi dituzulako.

Atentatuak, torturak, zaurituak... sekulako basakeriak. Baina alarde tradizionalaren aldekoek beldurra sartu digute; argazkilariok beldurtuta joan gara Hondarribiko alardera. Alardea hasi baino bi ordu lehenago jada 200 aldiz deitzen dizute sasikumea. Eta agintariek muzin egiten diote haien ardurari.

Aurkezpenak eta prentsaurrekoak dira argazkilarion lanaren zati handi bat. Halako lanek zuen begirada kamusten dute?

Kazetaritza mota horrek kazetaria eta argazkilaria hiltzen ditu. Edozein gauza bururatuta ere, gaia agortuta dago.

Sakelakoak zabaldu dira, eta ia jende gehienak ateratzen ditu argazkiak. Zerbait gertatuz gero, berehala iristen da argazkiren edo bideoren bat. Horrek balioa kendu dio zuen lanari?

Horiek egiten dutena zer da, argazkia edo botoia sakatzea? Botoia sakatzea. Ez dut orokortu nahi, baina gaur egun edozer gauza onartzen da argazki gisa. Dokumentu gisa balio dezake, baina argazki gisa ez. Argazkilariaren begirada, eskarmentua, espresioa eta abar falta dira. Edozeinek sakatu dezake botoia, baina argazkia beste zerbait da.

Argazkigintza analogikoko artisauak izatetik argazkigintza digitaleko teknofiloak izatera pasatu zarete?

Egokitu egin gara. Teknologia sekulakoa da gure lanerako. Tresna onak eta azkarrak ekarri dizkigu. Hala ere, argazkilaritza analogikoak ona zuen behin betiko argazkian pentsatu behar zenuela, azken emaitza buruan edukitzen zenuela. Errebelatzera joaterako, banekien zer argazki nahi nituen. Gaur egun, usaimena eta intuizioa galdu ditugu. Argazkia atera eta berehala pantailara joaten gara, argazkia ikustera. Pantailaren mendeko bihurtu gara.

Irudien mozkorraldi garaia da. Argazki batek, atentzioa emateko, oso berezia izan behar du?

Ez, emozionatu egin behar du. Autore batzuen argazkiak ikusita, hain dira soilak... Argazkiek ez dute bihurriak, baliabide askokoak edo sofistikatuak izan behar jendearengana iristeko. Aurtengo World Press Photo lehiaketa irabazi duen argazkian besarkada bat ageri da. Soila da, baina hunkitu egiten nau.

Beti eramaten duzu kamera aldean?

Bai. Kalera atera, eta radarra martxan izaten dut, argazkiak ikusten.

Eta zeri ateratzen dizkiozu?

Erreakzio bat, emozio bat sortuko duen zerbaiti.

Zuretzat dira?

Bai, gorde egiten ditut. Nik ezin izan ditut bereizi nire alde pertsonala eta profesionala.