Patxadaz hitz egiten du Juana Aranguren Ricak (Bilbo, 1952). Gazterik joan zen Donostiara ikastera, eta bertan bizi izan da orduz geroztik. Donostiako mugimendu feministan izan diren gorabeherak gertutik bizi izan ditu, eta haien parte izan da azkeneko lau hamarkadetan. Emakume askoren sufrimendua entzutea egokitu zaio urteotan. Familia bitartekari gisa lan asko egindakoa da, bide batez.
Frankismo betean jaio zinen. Nola gogoratzen dituzu haurtzaroko urteak?
Haurtzaro lasaia izan nuen, Bilbon. Ez dut uste aparteko gorabeherarik izan nuenik. Bost ahizpa eta anaia bat ginen, klase ertaineko famiia batean.
Argi izan al zenuen Zuzenbidea ikasi nahi zenuela?
Bai, beti izan nuen buruan Zuzenbidea ikastea. Are gehiago: Deustuko Unibertsitatetik kaleratu nindutenean, Donostiara joan nintzen Zuzenbidea egitera.
Zergatik kaleratu zintuzten Deustutik?
1970. urtea zen, eta ikasle mugimenduan sartuta nenbilen. Burgosko Prozesua gertatu zen orduan. Nahiko mugituak ginen, eta espediente bat ireki zidaten. Edonola ere, gai bat ez nuen gainditu, eta argi zegoen kaleratuko nindutela.
Donostian, ondo?
Bai, hemen ikasketak ondo joan ziren [barrez].
Emakume asko al zineten Zuzenbidea ikasten?
Askoz mutil gehiago zeuden neskak baino. Ez ginen neska asko. Akordatzen naiz ikasleen mugimenduko batzordean ni nintzela neska bakarra.
Baina Donostian ere izan zenuen gorabeheraren bat unibertsitatean, ezta?
Kontua da Ordena Publikoko Auzitegian auzi bat genuela ikasle mugimendukoek, eta Donostiako unibertsitate publikotik ere kaleratu egin ninduten. Horren eraginez, ikasturte bat Valladoliden [Espainia] egin nuen. Gero, bosgarren kurtsoa Donostian egitera itzuli nintzen.
1978. urtean hasi zinen abokatu lanetan. Nola gogoratzen dituzu Franco hil eta ondorengo trantsizio urteak?
Oroitzapen indartsuagoak ditut frankismoaren aurkako militantzia politikoari lotuak. Borroka bizi-bizia izan zen. Franco hil ostean, bestalde, ikasketak amaitu nituen, eta mugimendu feministan parte hartzen hasi nintzen. Orduan aldaketa bat izan nuen nire militantzian: LKI alderdi troskistan aritzeari utzi, eta mugimendu feministan hasi nintzen. Diktadura garaian sozialismoaren alde eta frankismoaren kontra borrokatzen ginen, baina ez nuen feministarik ezagutzen. Hartaz, trantsizioko urte haietan ezagutu nuen emakumeen eskubideen aldeko mugimendua.
Nola sortu zen mugimendu feminista Donostia aldean 1980ko hamarkadan?
Indar handiarekin. Bi talde zeuden: emakumeen batzar bat zegoen, eta, bestetik, bazen talde bat feminista erradikalagoa zena —Grupo Feminista Independiente izenekoa—. Nik bi taldeetan parte hartzen nuen.
Horretan ere banaketak orduan?
Jardunaldi batzuetan eztabaida politiko bat izan zen, eta zatiketa bat gertatu zen mugimendu feministan. Talde feminista erradikalagoa zen horretan ez zuten ondo ikusten alderdi politiko mistoetan ere militatzea.
Zein ziren mugimendu feministak zituen oztopo nagusiak?
Trantsizioko urteetan lege batzuengatik ziren borroka gehienak: dibortzioa, abortua, kontrazepzio metodoak... Oinarrizkoenak. Horren aurretik, emakumeek ez zuten arlo horretako eskubiderik. Emakumearen liberazioaren borroka ere bazegoen, sexualitateari lotua. Emakumeek hamarkadak pasatu zituzten mendekotasun egoera batean, eta borroka ideologiko bat ere bazegoen hor.
«Feminismoa hasi zen eraso eta hilketa matxistez hitz egiten; horren aurretik, 'pasio krimenak' zirela esaten zuten. Elizak esan zuen barkatu egin behar zitzaiela erasotzaileei»
Hilketa matxistak ere bazeuden orduan.
Baina ez ziren kontabilizatzen. Noski, indarkeria matxistaren aurkako borroka ere bazegoen hasieratik. Feminismoa hasi zen eraso eta hilketa matxistez hitz egiten; horren aurretik, pasio krimenak zirela esaten zuten. Bazen liburu bat Mi marido me pega lo normal (Senarrak normala dena jotzen nau) izenburua zuena. Ohikoa zen gizon batek emakume bat jotzea, eta Elizak esaten zuen hori barkatu egin behar zitzaiela erasotzaileei. Bazen diskurtso oso bat indarkeria justifikatzen zuena.
Abokatu lanetan denetarik ikusiko zenuen.
Abokatu gisa nahiko espezializatua izan naiz emakumeen eskubideetan. Banaketa auzi asko egokitu izan zaizkit; banaketa kasu dezentetan tratu txarrak izaten ziren, baina emakume askok ez zituzten salatzen. Bezeroak ez zizkizun tratu txarrak kontatzen, baina imajina zenezakeen gertatutakoa.
Plazandreok plataformaren hautagaia izan zinen. Nola sortu zenuten talde hori?
Grupo Feminista Independiente taldearen barnean, planteatu genuen feminismoa politikara eraman behar zela, eta lehenbizi udal politikara. Emakumeen batzarrak eta beste talde feminista batzuek bat egin zuten, eta horrela sortu genuen plataforma. Alderdi politiko gisa ere eratu behar izan genuen, eta 1995ean parte hartu genuen lehen aldiz Donostiako udal hauteskundeetan. Kanpaina polita izan zen lehenengo hura, ilusioz betea, baina hedabide gehienek kasu gutxi egiten ziguten.
Mariano Ferrer gertukoa zenuten, ezta?
Bai, Ferrerrek eramaten gintuen irratira elkarrizketak egitera. Ondo hartzen gintuen.
Puntu Beltzen Mapa osatzen aritu zineten. Nolakoa izan zen egitasmo hori?
Emakumeak eta Hiria foroan parte hartzeaz gain, Plazandreok-ek inkesta bat egin zuen auzoetako andreekin. Galdetu genien ea zer tokitan zuten ibiltzeko beldurra, edo nondik zituzten zailtasunak karroekin-eta ibiltzeko. Hiriaren mapa bat osatu genuen, puntu gorriekin eta beltzekin. Udalean hasieran ez ziguten kasurik egin, baina, handik bolada luze batera, udalak berak hartu zuen egitasmoa, eta berak lantzen du. Puntu Kritikoen Mapa deitzen zaio orain.
Zinegotzirik izan ez arren, Plazandreok-ek gauzak lortu zituen udal politikan?
Bai, eta gaur egun ere eragin garrantzitsua da. Gainera, beste alderdi politikoetako emakumeek indarra hartu zuten; iruditzen zait Plazandreok-ek onurak ekarri zizkiela beste alderdietako emakumeei. Feminismoaren presioak bazuen eragina. Bestetik, gogoratzen dut hauteskunde kanpainetan kaleen izenak aldatzen genituela; lan hori bera berreskuratu egin da.
Pertseberantzia izan duzue, ezta?
Uste dut baietz, baina feminismoa pertseberantziaz aritzea da. Asko zegoen egiteko.
Zer egingo zenuke Donostiako alkate bazina?
Eskatzen ari garen neurri zehatz bat zera da, emakumeen etxe berri bat. Behin-behinean toki txiki batean dago Donostiako Emakumeen Etxea, Okendo kalean, eta bestelako bat beharko litzateke. Esan digute bestetoki bat emango digutela... Berdintasun batzordeak bultzatuta badaude neurriak, baina borondate politikoa behar da gauza batzuk aurrera eramateko. Eta aurrekontu gehiago behar da berdintasun gaietarako. Plan asko izan ditzakezu, baina ez baduzu dirurik aurrera eramateko...
Familia bitartekaritzan lan egin izan duzu urte askoan. Aldaketarik sumatu duzu arlo horretan?
Esango nuke bitartekaritza sustatu dutela, eta banaketetan ados jartzeko aukera gehiago daudela orain. Ni beti saiatu naiz jendea adostasunez banatu dadin.
Feminismoaren garapena ikusi duzu azken hamarkadetan. Nola hartu dituzu azken urteetako Martxoaren 8 indartsu eta jendetsuak?
Greba feminista pauso garrantzitsua izan zen. Neska gazte asko batu dira Martxoaren 8ko mobilizazioetara, eta horrek mugimendua bizkortzea ekarri du. Ez nuke esango antolakuntzan asko irabazi denik, baina mobilizazioan, bai. Duela urte batzuk baino askoz jende gehiago mobilizatzen da Martxoaren 8an. Baina esan behar da herri txikietan ere antolatu direla taldeak, eta hori onuragarria da.
Esan izan duzu oraindik badagoela zer egin. Zer pauso eman behar ditu orain mugimendu feministak?
Gaur egun, eremu guztietan dago feminismoaren parte hartzea. Baina feminismoak toki guztietan errotu behar du. Eraldatzeak sakonekoa izan behar du, gizartean benetako berdintasuna izan dezagun. Gauza asko lortu dira, edonola ere: gaur egun, 15 urteko neska batek askoz aukera gehiago ditu izan nahi duen emakumea izateko, guk geneukan baino.
«Feminismoak toki guztietan errotu behar du. Eraldatzeak sakonekoa izan behar du, gizartean benetako berdintasuna izan dezagun»
Udan zeresana eman zuen Donostiako ertzain baten auziak: emazteari eraso zion, eta gero esan zuen emakume bihurtu dela trans legea erabiliz. Zer diozu horri buruz?
Lege guztietan egon daiteke tranpa eta pikarokeria: lege iruzurra. Trans legeak aukera eman dezake iruzurretarako. Gauza bat da trans direnek trans izateko duten eskubidea, eta hori babestu egin behar da. Bestea da legeak dioena: sexua aukeratu egiten dela, eta horretan ez nago ados.
Maskulinitate ereduez hitz egitea ere garrantzitsua dela uste al duzu?
Bai, noski. Nahiz eta feminismoak aurrera egin duen, maskulinitate eredu jakin batzuk ez ditugu amaitu. Mutiko bati gustatzen bazaio panpinekin jolastea edo sentiberagoa bada, kasu batzuetan neska izatera bultzatzen dute. Baina mutil bat edo gizon bat zergatik ezin da horrelakoa izan, maitakorragoa, gozoagoa? Emakume batek edo gizon batek ez luke sexua aldatu beharko desberdina delako.
Komunikabideetan agenda feminista argi bat izateak onurak ekartzen ditu?
Zalantzarik gabe. Bi sexu daude, eta diskriminazioa gertatu ohi da albisteetan. Agenda feminista baten ikuspegia izatea oso garrantzitsua da hedabideetan. Gainera, emakumeei ahotsa eman behar zaie edukietan. Gaiak lantzean, diskriminazioa non dagoen ikusi behar da.
Donostian hainbeste urte bizi ondoren, turistifikazioak nolako eragina du?
Ikuspegi feminista batetik aztertuz gero, emakumeei modu larriagoan eragiten die. Zergatik? Ba, etxebizitza garestitzen denean, emakumeak txiroagoak gara, eta herritarrek hiritik joan behar badute, are agerikoagoa da emakumeen kasuan; bakarrik bizi diren edo seme-alabekin bizi diren emakumeen kasuan, esaterako. Jendea ezin da bere hirian bizi.
72 urte dituzu. Gizarteari ekarpenak egiteko gogoz jarraitzen duzu?
Bai, Plazandreok elkarteak funtzionatzen jarraitzen du. Eta Donostiako Emakumeen Etxean hor nabil. Espero dugu etxe berria izango dugula etorkizunean. Emakumeen etxeak oso garrantzitsuak izan dira. Ermukoa [Bizkaia] izan zen Euskal Herriko lehena, baina gurea ere aitzindarietakoa izan zen. Herri askotan sortu dira emakumeen etxeak, eta hainbat tokitan daude Donostiakoa baino hobeak. Emakumeen etxeetatik abiatzen dira politika feministak. Donostian, mugimendu feministaren eta udalaren artean kudeatzen dute, eta eredu interesgarria da.
