«Pirinioak ez dira muga bat; alderantziz, batzen gaitu»

Ainarak bezala: udazkenean etxetik alde egiten zuten espartinak egitera joateko, eta udaberrian itzuli. 1850. eta 1930. urteen artean Maulerako bidea hartzen zuten Erronkari ibarreko emakume askok, tartean, Fernando Hualderen (Iruñea, 1961) amatxik. Joseba Urretabizkaia argazkilariarekin batera espartin egileen memoria bildu du liburu batean: Erronkari Ibaxako ainariak (Xibarit, 2020). Gaur Iruñean aurkeztuko dute, 20:00etan, Nuevo Casinon. Bihar, Izabako herriko plazan (Nafarroa), 12:30ean.

Erronkaribarreko gaiak non, Fernando Hualde han.

Etnografiak eta antropologiak liluratzen naute, eta Nafarroa eta [Espainiako] estatu osorako lanak egiten ditut. Nola ez diot denborarik eskainiko nire lurrari? Hainbeste lekutako etnografia, antropologia eta ohiturak ezagututa, berehala ohartzen zara ibar hau bereziki aberatsa dela horretan. Europa mailako harribitxiak ditugu, hiru behien zerga bezala, edo hizkuntza.

Zure amatxi ainara izan zen. Gehiago lotu zaitu horrek gaiari?

Noski, horrek gehiago bultzatu nau, eta ohartu naiz zergatik jakin nuen horri buruz orain dela gutxi. Bizilagun askok orain jakin dute haien arbasoak espartin egileak izan zirela, gutxik kontatzen baitzuten. Ikusi zuten beste lanbide batzuk omentzen genituela, baina haiek isilik ziren. Eta isilaraziak.

Estigmaren bat zutelako?

Normalki familia soiletakoak joaten ziren: kanpora atera behar zuten etxera gauzak ekartzeko. Gainera, onura bikoitza zen, tarte horretan etxean ez zirelako gastu bat.

Zer ekartzen zuten Mauletik?

Diru gutxi irabazten zuten, baina ezin zuten dibisarik ekarri, debekaturik zegoen. Beraz, inbertitu egiten zuten: ekartzen zuten baxera, mahai tresnak, brodatuak, oihalak...

Lan gogorra zen?

Volkswagenen aritzea gogorra da? Lan mekanikoa zen. Lanaldiak hamabost ordutik gorakoak ziren, eta etxera lana eramaten zuten, pixka bat gehiago irabazteko. Denak pilatuta bizi ziren. Hori bai, haien artean batasun eta elkartasun handia zuten: bat erituz gero, besteen artean egiten zuten haren lana.

Joan-etorriko bide hori askotan aipatzen duzue. Gogorra zen?

Ainarez hitz egiten dugunean, espartinak egiteko lanean bainoago, giza esfortzuan jartzen dugu arreta. Zure 12-13 urteko alaba Maulera bidaltzeak esan nahi zuen ibarra oinez zeharkatu behar zuela euria, elurra, horma edo hotza egin arren, eta mendira igo, amildegi horiekin. Batzuetan, ez zekiten ailegatu ote ziren. Adibidez, Jaurrietako neska batzuk hotzez hil ziren bidean.

Nolakoa zen lanera joaten zirenek Maulerekin zuten harremana?

XVIII. mendean Maule erreferentzia zen Europako espartin ekoizpenean, eta 1850ean langile gehiago behar zituzten. Hemengo gehienak senideak ziren, eta denek egiten zuten euskaraz. Ez zen arazorik. 1920an ja migrazio bat da, lan harreman bat, eta euskararen erabilera galtzen da; beraz, batzuk frantsesak dira eta besteak espainiarrak. Lana kentzen zietelakoan, espainiarrak baztertzen hasi ziren.

Urretabizkaiaren argazkiek garrantzi handia dute liburuan. Ainaren ondorengoak agertuta, lekukoa pasatzen da, nolabait?

Bai, noski. Sekulako argazkiak egiten ditu, eta aukera eman digu aurten ere ainaren irteera antzezteko. [Koronabirusarengatik ezin izan zuten urteroko antzezpena egin]. Bestalde, omenaldi hori egiten ari garenak haien ondorengoak garela jakitea garrantzitsua da. Emakume horiek erreferenteak dira. Urteetako ahanzturatik atera behar ditugu eta esan: eskerrik asko.

Egun, zein harreman du Erronkaribarrek Maulerekin?

Mauleko biztanleen erdiak baino gehiago dira Zaraitzu, Erronkari eta Anso ibarretako ondorengoak. Zilbor heste batek lotzen gaitu Pirinioaren beste aldeari eta Nafarroaren hegoaldeari. Orain errepidea dugu, eta inguruko ibarren arteko nahasketa ohikoa da. Nire kuadrillan askok dute bikote frantsesa, baina guretzat ez dira kanpokoak. Erdian Pirinioak ditugu, baina ez da muga bat; alderantziz, batzen gaituzte erabat, elkarrekin bizi gara hor.