Ornoak sigi-sagan

Gurasoak edo familia medikua konturatu dira. Haurrak sorbalda bat, aldaka bat edo sorbalda hezur bat bestea baino gorago du. Edota bularraren alde bat bestea baino aurrerago. Familia medikuak Adamsen testa egin dio haurrari: aurrerantz makurtzeko eskatu dio, eta, hankak zuzen dituela, belaunak tolestu gabe, besoak behera luzatzeko. Makurtutakoan, konkor txiki bat agertu da bizkarraldean edo gerrialdean. Medikuak eskoliometroa jarri du bizkarrean, okerdura neurtzeko. Egun batzuetara, bizkarraren erradiografia bat egin diote, eta zuri-beltzeko irudian ikus daiteke bizkarrezurra okertuta duela, bihurgune bat duela berez zuzena beharko lukeen ornoen segidan. Eskoliosia da.

Bizkarrezurraren makurdura da eskoliosia. Makurduraz gain, ornoen bihurdura ere gertatzen da, biratuz joaten dira. Garikoitz Aristegik bihurduraren jatorriari buruzko bi teoria azaldu ditu: bataren arabera, ornoak garatzean alterazio batzuk izaten ditu, eta, kubo itxura izan beharrean, trapezoide itxura hartzen du, okerra, eta gaineko ornoak azpian oin okerra aurkitzen duenez, okertzen eta bihurritzen hasten da; besteak dio ornoen arteko diskoa alteratzen dela, horrek ornoen arteko desoreka eragiten duela, eta bizkarrezurra okertzen eta bihurritzen dela.

Aristegi fisioterapeuta da, eskoliosian aditua —zentro espezializatu bat dauka—, eta SOSORT Eskoliosiaren Ortopedia eta Errehabilitazio Tratamenduen Nazioarteko Elkarteko kidea. Kongresu bat egin dute Donostian.

Eskoliosi kasuen %20tan badakite jatorria zein den. Beste gaixotasun batzuek eragiten dute: neuromuskularrek, sortzetikoek, sindromeren batek eragindakoek... Gainerako eskoliosi kasuei idiopatiko abizena jartzen diete, hau da, ez dakite haien jatorria. Faktore genetikoak eta epigenetikoak daude kasu horien atzean. Alterazioak gertatzen dira ornoen garapenean. Ondoretasunezko eritasun bat da. Jarrera txarrek, motxila astunegiak eramateak, eskolan edo sofan gaizki esertzeak... ez dute zerikusirik eskoliosiarekin. Eskoliosia bizkarrezurraren egiturazko arazo bat da.

Haur eta gazteei eragiten die batez ere. «Ornoak orduan garatzen direlako, gorputzaren eta ornoen forma asko eta oso azkar aldatzen da», azaldu du Aristegik. 10-15 urte arteko aldia nabarmendu du, aldaketa asko gertatzen direlako eta hazkundeak goia jotzen duelako. «Eskoliosi kasu asko ager daitezke». 10 urteko haurren %1-3k izaten dute eskoliosi idiopatikoa; 20 urteko gazteen %4-5ek; eta 60 urtetik gorakoen %40k. Izan ere, 50 urtetik gora ornoen forma berriro galduz joaten da, emakumeek gizonek baino gehiago, batez ere menopausia agertzen denean. Eskoliosia ager daiteke.

Eskoliosiak ez du minik eragiten. «Zorionez eta zoritxarrez», aipatu du Aristegik. Zoritxarrez? «Bizkarrezurraren lehen bihurdura horrek mina eragingo balu, eskoliosia berehala diagnostikatuko litzateke, eta zerbait egin ahalko genuke; baina ez da hala gertatzen, ez da diagnostikatzen mina dutelako».

Cobben angelua

Eskoliosia bizkarreko hainbat lekutan ager daiteke. Makurdura handiagoa edo txikiagoa izan daiteke. Erradiografia hartu, eta gradutan neurtzen dute. Cobben angelua erabiltzen dute horretarako: okerduraren hasierako eta bukaerako ornoen arteko angelua. Hamar gradutik gora, eskoliositzat hartzen da. Angelua hamar eta hogei gradu artekoa bada, eskoliosi arina da; 25 eta 45 gradu artekoa, ertaina; eta 50 gradutik gorakoa, larria. Neskei eragiten die batez ere: eskoliosi kasu arinen hirutik bitan; kasu ertainen bostetik lautan; eta kasu larrien zortzitik zazpitan.

Eskoliosiak ezinegona eragiten du gurasoengan. Ohikoa da Google medikuari galdetzea, seme-alabei igeriketa eginaraztea... «Ez du ezertarako balio», ohartarazi du Aristegik.

Gurasoak eta eskoliosia duen haurra edo gaztea kontsultan. Erantzunen premia. Aristegiren lehen erantzuna, zuhurtzia: «Aurrena jakin behar dugu eskoliosia nora joango den». Gerta baitaiteke eskoliosi arin bat bere horretan geratzea, edota pixka bat handitzea eta gero egonkortzea. Kasurik okerrenean, eskoliosi progresiboetan, 50 gradutik gorakoak bihur daitezke.

«Itxarotea da lehen aholkua, zer gertatzen den ikusteko. Gero hartuko ditugu erabakiak. Merezi du 10 urteko haur bat tratamendu batean sartzeak, beharrezkoa izango den jakin gabe?». Sarritan, ez da izaten gurasoen gustuko erantzuna. «Esan dezakete nahiago dutela hamar graduko makurdura hogeikoa baino; baina tratamendu bat jartzeak eragina du, psikologikoa».

«Gogorra da esatea», ohartarazi du Aristegik hurrengo baieztapena egin aurretik, «baina makurdura iristen baldin bada pazientearen bizitza arriskuan jartzen ez duen maila batera, agian ez du merezi tratatzeak». Stuart L. Weinstein ikertzailearen hitzak ekarri ditu gogora: «2019ko artikulu batean esan zuen eskoliosiaren ondorio nagusia estetikoa dela, ez funtzionala. Ez du axola zenbateko Cobben angelua duzun, baizik eta nola bizi zaren angelu horrekin».

Itxaronaldian eskoliosiak okerrera egingo balu, tratamendua hasiko litzateke. Aurrena, ariketak. Luzaketetan, arnasketa zuzentzailean, eta bularraldearen uzkurtzean eta zabaltzean oinarritzen dira: «Mugimendua kontrolatuz, pazienteak saiatu behar du gorputza zuzentzen. Barrutik sortu behar du tentsio bat, eta lan egin behar du barruko bolumenarekin». Eskoliosiak deformatu egiten baititu saihets hezurrak.

Kortsea

Batzuetan ariketak ez dira nahikoa. Eskoliosia progresiboa bada eta 25-45 gradu artean baditu, kortsea erabiltzen dute. Pazientearen neurrira egindakoa, plastikozkoa eta asimetrikoa. Eskoliosiak eragindako irtenguneak sakatu egiten ditu, eusteko, eta sakonuneetan lekua uzten du, gorputza zuzentzeko.

Eraginkorra da: «Eskoliosiaren progresioa geratzea eta kurbak gutxitzea lor dezakegu». Kortse batzuk gauean janztekoak izaten dira; besteak, ia egun guztikoak. 16-18 orduz erabiliz gero, emaitza ona izateko aukera %80-85ekoa da. Kortsea hainbat urtez erabili behar izaten da, ornoak heldutasunera iritsi arte.

Ariketak eta kortsea ez dira nahikoa kasu batzuetan. Makurdurak 50 gradu baino gehiago baditu, kirurgia baliatzea aztertzen dute. Gradu horietatik gora, aztertu egiten dute ea eskoliosiak eraginik duen barne organoen funtzionamenduan: biriketan, bihotzean... Eskoliosi batzuek bularraldea estutu egiten baitute, eta, ondorioz, arnasketa arazoak eragin baititzakete.

Kirurgia ohikoenean metalezko bi zutoin jartzen dituzte bizkarrezurraren ondoan, eta ornoei lotzen dizkiete torlojuekin. Kirurgialariak bizkarrezurraren makurdura eta okerdura zuzentzen ditu, palanka batzuen bidez.

«Normalean, kirurgia ahalik eta gehien atzeratzen saiatzen dira», Aristegiren arabera. «Zeren zazpi edo hamar orno lotzen badituzu, horien tamaina ez da gehiago aldatuko. Normalean 14-16 urterekin egiten dute».

Donostiako kongresuan hitz egin dute helduen eskoliosiari buruz. Ikerketa batzuek ondorioztatu dute 1960-1970eko hamarkadetan kirurgia egin zietenek eta egin ez zietenek bizi kalitate berdina dutela. «Horregatik», ondorioztatu du Aristegik, «uste dut hobe dela itxarotea eta ziur egotea kirurgia egin aurretik».