Kamioi bete intxaur iritsi da Ribabellosa kanpoaldean dagoen Alca Alternativa de Cultivos Alaveses instalaziora (Araba). Intxaurrak eta intxaurrak ez direnak dakartza garraiolariak atoian, eta norbaitek bereizi beharko ditu alea eta lastoa. Javier eta Gregorio Torre anaien zeregina da hori. Ofizioz, gaizki eta labur esanda, intxaur zuritzaileak dira.
Javierrek kontatu du urteetan nekazari aritu ostean negozioa dibertsifikatzeko beharra ikusi zutela. Neiker teknologia zentroaren laguntzarekin ikusi zuten tokia egin zezaketela askotariko fruitu lehorrak eta lekaleak tratatzeko eta merkaturatzeko prozesuan, eta ideia horri tiraka ekin zioten bideari. Bi urte daramatzate martxan, eta beste langile bat ere badute gaur egun.
Hiruren artean, milaka kilo jaki eraldatu ditzakete: garbantzuak, babarrunak, pistatxoak, eguzki loreen pipak, hurrak, intxaurrak... «Araba osoko intxaurrak jasotzen ditugu, baita Nafarroako batzuk ere. Burgos [Espainia] hor bertan dago, eta Soriatik [Espainia] ere ekarri izan dizkigute», zehaztu du Javier Torrek. Hain zuzen, Euskal Herriko mugan altxatua dute lantegia. «Fruta oskoldunen arbolen uzta prozesatzeko zentro bat da, non fruituak garbitu, lehortu, zuritu, kalibratu eta paketatu egiten ditugun», deskribatu du. Urrats bakoitza horretarako diseinatutako makina batekin egiten dute.
Intxaurraren bidaia
Kamioiak jaso bezala deskargatu ditu intxaurrak, metalezko tobera handi batean. Urez betetzen dute gero. Izan ere, intxaurrak ur gainean geratzen dira, baina haiekin batera datozen harriak, lur pusketak eta bestelako zikinak hondoratu egiten dira, edo disolbatu.
Halere, beste galbahe batetik pasatzen dituzte segidan. Gaztainak erretzeko danbolin baten itxura duen metalezko zilindro batean sartzen dituzte, eta, bueltak ematean, partikula zuloetatik erortzen dira. Gainera, barruan beste zilindro bat dago, eta, marruskaduraren bitartez, intxaurrak eta azala bereizi egiten dira.
Torrek azaldu du azal berde horri desberdin deitzen zaiola tokiaren arabera: zokolin, sokote, sokaran, txokaran, nato… Bada, hondakin horrekin, konposta egiten dute Ribabellosako faktorian, baina Torresek aipatu du tindagaiak egiteko ere aproposa dela. Ebanisterian eta oihalgintzan erabiltzen da, baita Txinako tinta egiteko ere, besteak beste.
Intxaurrek, azaletik bereizita, aurrera egiten dute. «Pauso erabakigarria» da hurrengoa: lehortu egin behar dira. Intxaurdietatik heze iristen badira, eta garbitzeko are gehiago bustitzen direnez, hezetasunagatik usteltzeko arriskua izaten da; baina lehortzeko ezin dira askorik berotu, txigortu egiten direlako. «Orekan dago gakoa», dio Torrek. Beste danbor batera lekualdatu, eta haize beroa sartzen diete. 35 gradu inguruan egoten da airea, sekula ez 40 gradutik gora. Zenbat intxaur dauden, zenbat ur xurgatu duten, eguraldi baldintzak zer nolakoak izan diren… Horren guztiaren arabera, denbora gehiago edo gutxiago behar dute lehortzeko. Posible da berrogei ordu ere behar izatea erabat lehortzeko. «Hobe da tenperatura apalean eta denbora luzeagoan lehortzea. Baina lehortzeko lekurik onena kanpoaldea da. Intxaurrak ahalik eta lehorren jasotzea komeni da», aholkatu du adituak.
DATUak
4Kontsumoa, kilotan. Lau kilo fruitu lehor kontsumitu zituen iaz Arabako, Gipuzkoako eta Bizkaiko herritar bakoitzak batez beste, Espainiako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioak egindako Elikagaien Kontsumoaren Urteko Txostenaren arabera. Zenbatekoa %5 handitu da 2022tik 2023ra bitarte.
%80Inportazioak. Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan kontsumitzen diren fruitu lehorren %80 kanpotik iristen dira. Hau da, hamar kilotik bi dira lurralde horietan ekoitziak.
Bi lehorgailu dituzte: batek aldi berean 1.500 kilo intxaur lehortzeko ahalmena du, eta, besteak, 3.000 kilo lehortzekoa. «Ez da ezer», dio Torrek, 9.000 kiloko lehorgailuak ere badaudelako. 100.000 eurotik gora balio izaten dute. Erregaian, behintzat, aurrezten dute, intxaurren oskolak erabiltzen baitituzte konbustiorako. Hau da, biomasaren eran, oskolak erretzean sortzen den beroa erabiltzen dute intxaurrak lehortzeko.
Pabiloia garbi-garbi dago: lurrean ez dago oskol zatirik txikiena, eta bata bestearen atzetik jarritako makinek lehen eguneko distira dute. Sabaia garaia da, makinak oso handiak ez diren arren, eta lekua bera, argia. Alderik alde ere iristen ez den horma fin batek baino ez ditu bereizten bi eremu. Kamioentzako sarrera-irteerarekin lotuta dagoenean, garbitu eta lehortu egiten dira fruituak; handik, paretaren beste aldera igarotzen dira. Eremu horretan, paketatu egiten dira, salgai jartzeko edo bezeroak hala itzultzeko eskatu duelako.
Zurituta edo osorik
Hiru eratara kontsumitu daitezke intxaurrak: olio eginda, zurituta edo osorik. Osorik uztekoak badira ere, lehorgailutik aterata ez dira zuzenean paketatzen. Aurrena, tamainaren arabera bereizi behar dira. «Zenbat eta handiagoa izan intxaurra, garestiago saltzen da», aitortu du Javier Torrek. 36 milimetro edo gehiagoko intxaurrak dira preziatuenak, baina 32 milimetrotik gorako intxaurrak ere «kalitate gorenekoenak» izan daitezke. Hortik behera, baztertu egiten dira, beste gauza batzuetarako: olioak egiteko, saltsak, apaingarri gisa erabiltzeko…
Denbora gutxian bereizten ditu makina batek milaka intxaur: goraka doan zinta batek ale batzuk jasotzen ditu tobera batetik, eta tamaina ezberdinetako zuloak dituen galbahe mailakatu batean bota; maila bakoitzak tamaina bat du: 36 milimetro, 34, 32… Handitik txikira. Hau da, lehen mailan geratzen diren intxaurrak handienak dira, onenak; bigarren mailako zuloak txikiagoak dira, eta horietan gelditzen dira bigarren mailakoak. Intxaurrek sekulako zarata egiten dute gora eta behera mugitzean.
Elkar jo arren, intxaurrak ez dira puskatzen prozesuan. Irekita nahi baldin badira, kraskagailu erraldoi batean sartzen dituzte: tamainaren arabera egokitzen diren bi disko horizontal dira. Disko bakoitzak alde batera egiten du bira. Intxaurrak bi diskoren artean sartzen dira, eta diskoek, presioagatik eta alde batera eta bestera biratuz, ireki egiten dituzte. Oskol pusketak eta mamia zinta batera erortzen dira. Eskuz bereizten dituzte bata eta bestea. Hiru bider egiten dute prozesua, «ondo» ziurtatzeko oskolik ez dela. Jaten dena intxaurrondoen hazia izaten dela zehaztu du Javier Torrek.
Mamia, intxaur fruituak, tamaina txikiagoko beste galbahe bertikal batera iristen dira zintaren bukaeran. Aurreko prozesua errepikatuta, tamainaren arabera bereizten dira.
Intxaurrekin olioa egiteko, haziak irin bihurtzen dituzte aurrena. Horretarako, garai bateko errotarri bat erabiltzen dute. Egun ez du urak birarazten, elektrizitateak baizik, eta, osasun eta segurtasun neurriek hala ezarrita, metalezko babesgarri bat du, baina funtzionalitatea duela hainbat mendeko bera da: harriaren pisua baliatuta, txiki-txiki egiten ditu intxaurrak. Beste prozesu bat hasten da orduan, intxaurren gantza olio bihurtzekoa. «Gantzak dituen propietateengatik, oso produktu ona da azalerako. Olio asko bideratzen da kosmetika mundura, kremak egiteko», azaldu du arduradunak. Jateko ere aproposa da, bereziki gordinik, erraz erretzen baita.
Beste hainbat produkturekin ere egiten dute irina Ribabellosan: dilistekin eta txitxirioekin, adibidez. Irin horiek egiteko prozesua ere oso antzekoa da, aleak garbitu, tamainaren arabera bereizi eta txikitu egiten dituzte eta. Garbantzuen irina, besteak beste, hummusa egiteko erabiltzen da.
