Bakarrik abestea eta dantzatzea. Ispiluaren aurrean hitz egitea. Nork bere buruari errieta egitea, eta kolpatzea. Norbaiti esan nahi zaiona ahots goran entseatzea. Inoiz bidaliko ez diren eskutitzak idaztea. Ez dagoen jendeari hitz egitea. Lurrean hildakoarena egitea. Fantasian aritzea. Eta, zergatik ez: perbertsioak egitea. Egunerokoan oharkabean egiten ditugu, baina gizakiaren intimitatearen parte dira. Zergatik egiten dira gauza batzuk sekretuan eta ez besteen aurrean? Zer diote jokabide horiek bakoitzari buruz?
Gizakia, berez, izaki soziala da, baina batzuetan bakardadean agertzen da bere benetako nortasuna. Nahiz eta portaera horiek lotsagarriak edo sekretupekoak iruditu, guztiz ohikoak eta naturalak dira. Bakardadea leku segurua bihurtzen da, non epaiketarik gabe emozioak askatzeko eta adierazteko askatasuna senti daitekeen.
Lorea Medina psikologoak azaldu duenez, bakardadean horrelako jokaerak egitea guztiz normala eta osasungarria da: «Bakarrik gaudenean segurtasun handiagoa sentitzen dugu. Gure garunak zaintza soziala desaktibatzen du, eta horrek adierazteko askatasuna ematen digu, besteek epaituko gaituzten beldurrik gabe». Gainera, portaera horiek pribatutasunarekin lotura zuzena dutela gehitu du: «Pribatutasuna funtsezkoa da nortasuna garatzeko eta emozioak erregulatzeko. Zenbaitentzat, bakarrik egoteko momentuak beharrezkoak dira oreka emozionalari eusteko».
Baina, norbera noiz egoten da guztiz bakarrik? Galdera konplexua da. Edu Apodaka gizarte psikologoak ere aztertu du gaia, eta argi du auzi horrek «gorputz sozial osoari» eragiten diola: «Jende askorentzat, autoko joan-etorriak izaten dira bakarrik egoteko momentua, baina, paradoxikoki, orduan ere ez gaude erabat bakarrik. Bestalde, baliteke bakarrik egotea jendearen artean ere. Ideia klasiko bat da noiz eta nola aldentzen garen jendartearen eta gizartearen arauetatik».
Gizartearen aurrean kontrolatzeko balio duen faktore bat ezabatzen du bakardadeak: lotsa. Gizartea arautzeko mekanismo gisa funtzionatzen duen sentimendu soziala da. Zerbait egiteko lotsa sentitzean, gizartearen balio eta arauekin kontraesan bat izaten du gizakiak. «Horregatik, bakardadean egin ditzakegun ekintza asko jendaurrean egitea saihesten dugu. Lotsa geure buruaz dugun irudiarekin edo kontzeptuarekin lotuta dago, eta norberaren autokontzientzia eta gizartearen arteko harremana islatzen ditu», esplikatu du Apodakak.
Galdera egin du gero: «Nola eraikitzen dugu geure burua, eta nola islatzen dute besteek gure izaera?». Teoria ugari badaude ere, hedatuena azaldu du Apodakak: «Argi dago beste pertsonak behar ditugula geure burua eraikitzeko. Kontuan hartu behar dugu gizartean zer espektatiba betetzen ditugun, eta horrek gure eguneroko bizitzan betetzen dugun gidoia sortzen du. Bakardadean ere eragin hori sentitzen dugu; izan ere, geure buruarekin hitz egiten dugunean, ez dugu soilik geure buruarekin hitz egiten, baizik eta gure irudikapen sozialarekin edo abstrakzio batekin: izan daiteke iraganeko pertsona bat, morala, erlijioa edo bestelako erreferente bat».
Gizarteak, espektatibak ezarriz, «etengabeko epaile lana» egiten du. Haurtzaroan ikasten da zer jokabide diren sozialki onargarriak eta zeintzuk ez. «Txikitan ingurukoen erreakzioek gure adierazpen askatasuna baldintzatzen dute: geure burua adierazteko aukera izan badugu, helduaroan errazago onartuko ditugu gure ohitura pribatuak», esan du Medinak.
«Orokorrean, pertsona barnerakoiek informazioa barne prozesatzeko joera dute; horregatik, agian ohikoagoa da haientzat euren buruarekin elkarrizketak izatea edo irudimenezko eszenatokiak antzeztea»
LOREA MEDINAPsikologoa
Kontrara, «zigortua izan bada», gerta liteke helduaroan autokontrol handiagoa garatzea horrelako portaerei dagokienez; hala argitu du Medinak: «Haurrak garenean erakusten digute jendaurrean zer egin eta zer ez, eta horrek gure eragina du autoerregulazioan eta sozializazioan». Horregatik, Apodakak beharrezkotzat jotzen du zentsura hitza aztertzea. Askotan «modu gutxiesgarrian» erabiltzen bada ere, gizarteak kontrol mekanismoak baliatzen ditu, eta horrek portaera moldatzea dakar.
Haurtzaroak ez ezik, izaerak ere eragiten duela iritzi dio Medinak: «Orokorrean, pertsona barnerakoiek informazioa barne prozesatzeko joera dute; horregatik, agian ohikoagoa da haientzat euren buruarekin elkarrizketak izatea edo irudimenezko eszenatokiak antzeztea. Izaera irekia dutenek, berriz, kanpoko interakzioa bilatzen dute, eta horren bidez antolatzen dituzte euren pentsamenduak».
Anonimotasunean zital
Bakardadeak askatasuna ematen du, baina baliteke iluntasuna gordetzea. Fetitxeak eta perbertsioak ere askoren bakardadearen eta intimitatearen parte izaten dira. Baina kontzeptu zabala da, eta hainbat ertz ditu, Apodakak azaldu duenez: «Esaterako, batzuek txiste matxistak lagun artean egiten dituzte, baina jendaurrean ez». Perbertsio sexuala ere hortxe dago: momentu intimoen arabera definitzen dira praktikak, eta komunitate jakin batzuk sor daitezke horien inguruan. «Adibide moduan, imajinatu zoofilia duen pertsona bat: harentzat baliteke horrek esanahi intimo bat izatea, baina gizartean guztiz ezkutatu beharrekoa da. Izan ere, gizartean gauza batzuk eszenatokian egiten ditugu, eta beste batzuk, eszenatoki atzean», azaldu du Apodakak.
Gizarteak onartzen dituen arau eta balioen arabera, ekintza batzuk esparru pribatuan geratzen dira, nahiz eta ez duten zertan negatiboak izan. Esaterako, ohitura arruntak —bakarrizketak egitea, isilean dantzatzeko gogoa izatea edo norbere irudiekin jolastea— ez dira kezkagarriak, baizik eta adierazpen pertsonalaren parte. Gizarteak gaitzesten dituen edo moralki zalantzagarritzat jotzen dituen praktika batzuk, ordea, hala nola perbertsio jakin batzuk, ilunagoak dira beharbada, eta gizarte zentsuraren ondorioz isilpean gordetzen dira.
Dena dela, Apodakak uste du sare sozialek anonimotasuna eta intimitatea distortsionatu dituztela. Baliteke askok pentsatzea sare sozialetan anonimoak direla, baina ez da horrela. Lehen komun publikoetan idazten ziren mezuak sare sozialetan idatzitakoekin parekatu daitezkeela dio: «Edozer idatz dezakezu anonimoki, baina norbaiti zuzendurik. Hala ere, sare sozialetan askoz errazagoa da jakitea nork idatzi duen zer, eta horrek anonimotasuna eta intimitatea lausotu ditu».
Pribatuan egiten denak ez du beti tabu edo sekretu ilun bat izan behar; sarritan, norbere burua ulertzeko eta adierazteko modu bat da. Medinak nabarmendu duenez, bakardadean egiten diren portaera gehienak osasungarriak dira, baina, muturrera eramanez gero, litekeena da arazo baten seinale izatea: «Esaterako, bakarrizketak egitea normala da, baina elkarrizketa horiek guztiz desantolatuak edo errealitatetik aldenduak badira, gerta liteke zerbait sakonagoa gertatzen ari dela adieraztea».
«Bizitza sozialean etengabeko ebaluazio baten pean bizi gara. Ebaluazio horren presioa arindu egiten da bakarrik gaudenean, eta beharrezkoak ditugu une horiek»
EDU APODAKAGizarte psikologoa
Gizarte epaiketaren pisua handia da, eta horrek eragina du portaeran. Adituek lotsaren eta gizarte kontrolaren rola nabarmendu dute: «Portaera asko ez ditugu lotsagarriak direlako ezkutatzen, baizik eta gizarteak irakatsi digulako horiek ez direla onargarriak edo bitxiak direla», zehaztu du Medinak. Horren harira, Apodakak gaian sakondu du, eta bakardadeak duen garrantzia azpimarratu: «Bai, ihesbide bat izan daiteke, baina, batez ere, nork bere burua adierazteko leku bat da. Neure burua aztertzeko aukera ematen dit, izan ere, bizitza sozialean etengabeko ebaluazio baten pean bizi gara. Ebaluazio horren presioa arindu egiten da bakarrik gaudenean, eta beharrezkoak ditugu une horiek».
Bakardadea ezinbestekoa da norberaren garapenerako. Gehienetan, eguneroko ohitura arruntetan aurkitzen da. Haatik, badira intimitatearen esparruan sartzen diren ekintza batzuk, gizartean onargarriak izan arren, bakardadean egitea espero direnak. «Gizarteak jarduera naturaltzat hartzen duen arren, esparru pribatuan kokatzen du. Horrek erakusten du badirela portaera batzuk biologikoki eta psikologikoki ulergarriak direnak, baina gizarte arauen arabera intimitatean gorde behar direnak», uste du Apodakak.
Azken finean, bakardadean egiten diren ekintzak pertsonen nortasunaren parte dira. Batzuetan, ihesbide bat izan daitezke, eguneroko presioetatik atseden hartzeko modu bat. Beste batzuetan, berriz, nork bere burua hobeto ezagutzeko tresna bilakatzen dira. Pentsamenduak askatu, eta jendaurrean izan ezin dena izateko aukera ematen dute. Eta zu, nor zara inork ikusten ez zaituenean?
