«Laguntza eskatzea bera zigortua dago»

Besarkada batekin diosala, Aretako (Laudio, Araba) Kultur Etxearen parean. Alboan du jaiotetxea, harri eta egurrezko baserria, bere txori, bere lore. Eta, ondoan, musika estudioa, bere teklatu, bere hautsontzi, eta puru txiki. Gaitzaren izena askotan ez aipatzea nahiago du Igor Arzuaga musikariak (Laudio, Araba, 1976), «ez beldur kontuengatik, baizik eta estigma ez areagotzeko». Pare bat aldiz baino ez du aipatzen elkarrizketan. Eskizofrenia diagnostikatu zioten duela 25 urte inguru.

Geroztik, musika eta poesia batik bat, baina marrazkiak, gogoetak eta beste ere badarabiltza «errebeldiarako bide modura».Umetatik izan zuen musikarako deia. «Entzumen totala dudala esan izan didate beti: soinu bat entzun eta nota batekin automatikoki lotzen dut, alegia. Baina, batez ere, umetatik entzun dut ama etxean pianoa jotzen. Behean taberna zuen familiak, eta bertaratzen zirenek ere oso gustura entzuten zuten ama pianoan». Coca-cola edanez solasaldia, oraintxe Leopoldo Maria Panero akorduan, «antza badugu, baina bera bihurriagoa zen: adarra jotzen zion edonori»; oraintxe Lou Reed, «bera martxoaren 2koa zen; ni martxoaren 3koa». Solasaldia amaitzean ere, besarkada, agur modura.

«Poesia ez da sentimendu bat adieraztea, baizik eta bere frekuentzia identifikatzea eta zerbaitekin erlazionatzea: adibidez, euriarekin». Zure oraintsuko gogoeta bat, sare sozialetan idatzia.

Niretzat, poesia da errealitatearen eta bizitzaren zentzuaren artean dagoen erlazioa. Esperientzia poetikoak ematen digu errealitatea ulertzeko modu bat, subjektiboa, berezia. Esperientzia horrekiko ahalmenari deituko nioke nik poesia.

Poesiarako ahalmen hori zuk indar biziz sentitzen duzu?

Metafisikan asko pentsatzen dut, eta iruditzen zait esperientzia horiek ematen dutela mundua beste era batean ikusteko gaitasuna, eta arteak esperientzia transzendental horretan daukala ardatza eta indarra.

Sentsibilitate berezi bat behar da horretarako?

Baliteke. Oso gaztetatik esaten digute bizitza zer den, eta nolakoa izan behar duen bizitza horrek. Nik pentsatzen dut errebelde izan behar dugula. Sinisten dut subjektibotasunean, eta errebeldiarako ahalmen horrek, sentsibilitate poetiko horrek, berezi egiten gaituela uste dut. Baina ez dut uste inoren patrimonio denik sentsibilitatea. Iruditzen zait sentsibilitate horrek gauzak adosteko gai bilakatzen gaituela. Baina prozesua guztiz alderantzizkoa egiten dute: adosten dute lehenik zer den arruntasuna, normalitatea, eta hortik kanpokoa baztertu...

Adibidez?

Adibidez, diagnosi baten bitartez. Duela 25 bat urte diagnostikatu zidaten eskizofrenia deitzen diotena. Eta nik pentsatzen dut: bai, berezia banaiz, baina ez zuek esaten didazuelako. Ni berezia nintzen aurretik ere. Orduan, errealitatea bihurtzen da ez zarela errebeldea nerabe baten gisara, baizik eta konprometitzen zaitu errebelde izatera bizitza osorako eta gauza askotan. DSM-ean [Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders] homosexualitatea ere sartua zegoen. Horrela egiten dute beste zenbait gaitzekin ere, eta nik buelta eman nahi diot horri: pentsatzen dut gaitza dohain bat dela, enkontrura abiatzeko puntua. Eta norberak dituela bere esperientziak plano metafisiko horietan. Demagun dela ahotsak entzutea, konexioak izatea...

Nola eragin zizun diagnosi horrek?

Izendapen bat ezartzen dizute, konnotazio negatiboak dituena, eta normalitatetik kanpo zaude jada. Eta okerrena zera da: laguntza eskatzea bera zigortua dago. Eskatzen duzu laguntza, eta, baliagarria bazara, lagunduko zaituzte, eta, baliagarria ez bazara, kontatzen dituzun esperientzia batzuengatik diagnosia egiten dizute, eta markaturik zaude.

Zer da baliagarria izatea?

Diagnosia egiten dizutenean, zeure buruaren obserbatzaile bihurtzen zara, eta zaila izaten da buelta ematea horri, kondenatua zaude ia: sistemak ez zaitu ikusten energetikoki bideragarria, ez zaitu ikusten produktiboa, nolabait.

Zuk ikusten duzu zeure burua diagnosi horren barruan?

Bai, noski. Deskribatzen dituzte sintoma batzuk, eta horien arabera diagnosi bat egiten dizute. Baina nik beste teoria bat daukat.

Zein?

Nik uste dut ondo pentsatua dagoela dena, orkestratua ia politikoki, zentzurik zabalenean. Diagnosi horrek, sailkapen horrek, estigma sortzen du, eta jendea sailkatu; baina nik uste dut denborarekin hau dena normalizatuko dugula. Hau da, nik kontatuko dizut zuri nire haluzinazioa, eta zuk entzun eta partekatuko duzu inolako arazorik gabe. Hori da eboluzioaren ardatza, eta hori da osatuko gaituena eskizofrenia honetatik, eskizofrenia orokor honetatik esan nahi dut, baita niretik ere, baina kontu politiko bat da azken finean. Inkisizio modu bat da. Zer egiten dute? Poeta dena epaitu. Esaterako, haluzinazio bat izan badut, ez dago arazorik. Nik bizi izan dut; zuri komentatu dizut. Zein da arazoa? Ez da dohaina hori bizitzea, baina ez dut epaitua izan behar. Laguntza behar badut, eskatzen dut, eta listo. Azkenean nork esaten du nik eskizofrenia dudala? Eskizofrenia ez duen batek. Zu bazara sentibera oso, ez dute zertan izendapen berezirik jarri. Zure sentsibilitatetik abiatzen gara bizitza ulertzeko, eta listo.

Sentsibilitate artistikora itzulita: gaitzak dakarren estigma ikusita, zuri zer ematen dizu artearen pultsio horrek?

Hor dago pertzepzioaren kontua, poeta sentitzearena. Ni saiatzen naiz errebelatzen artearekin, eta bilaketa ebolutibo bat egiten. Errebelatze horretan indar handia dauka nik dudan biolentziaren aurkako filosofia oso dinamiko batek. Pentsatzen dut posible dela biolentziarik gabeko mundu bat, eta horren aurka errebelatzen naiz, eta horrek sortzen ditu nire barne ezaugarriak, eta horien berri emateko beharra ere bai. Ikusten dudanean ulertzen nautela, hor pentsatzen dut bokazio politiko bat dudala. Sentsibilitatea da biolentziaren aurkako filosofian daukagun erreminta bakarra, eta zintzo hitz egitea, jokatzea.

Goizetan jartzen zara pianoaren aurrean? Bada piano pieza labur eder bat, oraintsu sortu duzuna: Goiza.

Bai, asko gustatzen zait goiza pianoan jesarrita hastea. Artesanala naiz, eta inspirazioa dator goizetan. Maiteminduta nago: zer inspirazio gehiago behar dut? Lehen asko meditatzen nuen gaitzaren inguruan. Esan zidaten ez meditatzeko. Horretan kasu egin diet: ez dut meditatzen, baina,ordainetan, pianoa jotzen dut goizetan. Musikarako dohaina badut, zer egingo dut, nire penetan murgildu? Ez, motel, jesarri eta jo pianoa! Pianoan jartzen naizenean, mundua ahazten dut. Batzuetan, arazoak gogoratu behar ditut pianoa jo eta gero... Aulkitik altxatzen naiz, eta ostia! Hau eta hori eta beste hura (kar, kar). Zergatik altxatu ote naiz pianotik! Baina, bueno, ez pentsa, batzuetan sufritzen da pianoan zaudenean ere.

Ez delako ezer ateratzen?

Bai, baina ez horregatik bakarrik... Batzuetan pentsatzen dut inoiz jaisten ez den erekzio baten modukoa dela. Mingarria izan daiteke! Pianotik ere atsedena behar dut...

Hain zuzen ere,Atsedena du izena oraintsu egin eta sarean zabaldu zenuen margolan batek. Pertsona bat belaze batean etzanda, zuhaitz baten azpian, eta zeruan txoriak...

Bai, eta loretxo batzuk. Hori baita atsedena niretzat. Eta usainak sentitzea, eta txoriak aditzea, baina ez soilik haien kantuak, txioak, baita hegan nola egiten duten sentitzea ere. Eta pentsatzea zuhaitzen enborretako zirrikituetatik bidaiatu dezakedala udaberriraino, irudimenarekin. Oso gauza sakonez ari gara solasaldian: metafisikaz, gaitzaz, estigmaz, baina, azkenean, bizitza oso gauza soiletan dago. Horregatik nioen hasieran poesiaren eta euriaren arteko loturarena, «adibidez, euria» hori. Ez baitago euriarekin bustitzen ez den inor.

Beste margolanbat, collage moduan: ahatetxo batzuk eta tanke bat. Guda izenburua jarri zenion. Urtarrilaren 26a zen.

Bai? Ez naiz gogoratzen, baina, kontxo, iragarlea izan liteke, ezta? Diotenez, gero hasi zen gerra bat, nahiz eta gerra beti dagoen. Edonola ere, gauza asko ez dizkizuet kontatzen, badatozela usaintzen edo ikusten ditudanak, kaltegarria izango bailitzateke niretzat, baina zuentzat kaltegarriago. Garai ilunak izan baitira azken urteetakoak oro har...

Besteak beste, pandemia bat izan da. Zer izan da pandemia zuretzat?

Gauza ezohikoa, besterik gabe. Baina pandemia ez da hasi oraindik. Atari moduko bat izan da, entsegu bat. Eta ez diot beste birus bat etorriko delako, baizik eta mekanismo jakin batzuk martxan jarri ditugulako.

Zer mekanismo?

Kontrol soziala eta beldurra, batez ere. Eta hau lotuko nuke lehen aipatu dudan osasun mentalaren inguruko gogoetarekin. Orain, jende guztiak behar du laguntza, ezta? Hori ez da erabat egia: laguntza behar zenean ez eskatu izanak eta elkarri lagundu ez izana ekarri du orain hau guztia behar bezala kudeatu ezin izatea. Orain beldurra dago, oroz gain. Beldurrak bizi gaitu. Nik publikoari begira lan egiten dut, Laudioko Zuhaitza liburu dendan. Han inork ez dit erakusten beldurra modu agerikoan, baina supermerkatuetako baldak hutsik daude. Hori beldurra da.

Itxialdia ezarri zuten, baina zure sorkuntzaren ateak ez zituzten itxi.

Ez; asko sortu dut: poesia, marrazkiak, musika... eta apuntatu nintzen konposaketa klaseetara ere, Carlos Sagirekin. Skype bidez egiten genuen. Orain argitaratuko dudan liburua ere pandemia garaian sortutakoa da: De espantapájaros y escarcha, Valladolideko [Espainia] Amarante etxeak plazaratuko du. Eta pandemian kaleratu nuen piano bakarrerako piezez osaturiko Ekaitza ostean ere, Gaztelupeko Hotsak-ekin.

Ekaitzaren ostean... atsedena berriro?

Bai, beti da inflexio puntu bat. Sinisten dut beti dagoela hutsetik hasteko aukera. Eta, ekaitza pasatzen baduzu, zerbaitegatik izaten da; bestela, uholdeak eramaten zaitu. Hori ere esperientzia transzendental bat da niretzat, uholdeak eraman zaitzakeela ikustea, eta ia enteratu gabe, gainera; zeure buruaz beste egiteko gogoa eta horrelako gauzak. Baina hor ere laguntza eskatu behar da, berehala, gainera. Hori da bidea, laguntza eskatzea. Eta laguntzarekin berriro zaude ekaitzaren ostean, edo aipatu dugun margolan horretan bezala, atsedenean.

Aspaldian, aparteago zabiltza zirkuitu musikal deitzen zaion horretatik.

Bai, baina musika beste zerbait da; ez da zertan zirkuituaren mende egon. Baina ni zentsuratu egin naute, hori esan egin behar da. Niri ezarri zidaten izendapen konplexu bat, fama txar moduko bat gaitzari lotua, eta akabo. Ni eszenatoki batera igota ez naiz ezeren ordezkari, ezertxorena ere ez. Beraz, ez didate deitzen.

Baina musika ez da hori bakarrik...

Ez, guztiok jan behar dugu, baina arte sorkuntza ez da produktu bat. Ni zirkuitutik kanpo nago, baina badu bere alde ona. Lagun batek esaten zidan: «Etorkizuneko Van Gogh zara musikan». Eta nik erantzun: «Bada a zer negozioa muntatu dugun!». Baina, tira, ez dago hain txarto ere. Ondo margotzen zuen Van Goghek, ezta?