Jolasa baino gehiago

Euskararen ezagutzak gora egin du azken urteetan Euskal Herrian, baina erabilera ez da neurri berean handitu. Zerk trabatzen duen ezagutzatik erabilerarako jauzia erantzutea ez da erraza. Aisialdiaz eta euskaraz mintzatuko dira gaur Gasteizen, Udal Euskara Zerbitzuak eta Topaguneak antolatutako Jolasa baino gehiago. Eskolaz kanpoko ekintzak eta umeen euskalduntzea izeneko jardunaldietan. Bost aisialdi elkartek euren esperientzia kontatuko dute.

Eskolak bere mugak ditu, eta eskolaz kanpoko sozializazioan jarri behar da soa. «Aisialdia lehenengo lerrora ekarri behar da», dio Manuel Moreno Topaguneko teknikariak. «Sozializatu eta hizkuntza bereganatu aisialdiko eremu libretan egiten dute haurrek. Ikuspegi hori zabaldu nahi da gurasoen artean, euskalgintzan, kirolan».

Ikasleek eskolatik kanpo euskararekin duten harremanak ere baldintzatzen du hizkuntzarekin eskola barruan duten jarrera. Euskal Herriko eremu askotan familia transmisioak bere mugak ditu, guraso askok ez dutelako euskararen ezagutzarik. Hiru hanka irudikatzen dira, beraz: eskola, familia eta kalea. Euskararen normalizazioan hirurak dira beharrezko, baina askotan batek huts egiten du. «Horietako batek huts egiten badu, familiak demagun, aisialdian jarri beharko dugu arreta berezia. Eskolatik kanpo eskaintzen zaizkien ekintzetan euskara present izan dadin. Eremu askeak dira, eta hizkuntza beste modu batez barneratzen dute», dio Morenok.

Ikuspegi hori aintzat hartuz, Atarrabian (Nafarroa), Getxon eta Durangon (Bizkaia), Arrasaten (Gipuzkoa) eta Gasteizen egiteko modu eraginkorrak bilatu dituzte.

Euskaldunen sarea osatzea

Iruñerriko beste herri handietan bezala, euskara sustatzeko sortu zen Atarrabian (Nafarroa) Karrikaluze elkartea. 10.000 biztanleko herria izanik eta azken urteetan D ereduak gora egin duela aintzat hartuz, elkartearen asmoa «euskaldunak sare gisa ehuntzea, euskara kalera ateratzea eta normalizatzea izan da beti», dio Irune Iturbide Karrikaluzeko aisialdi koordinatzaileak. 1998an eratu zen elkartea, eta harrezkero hainbat egitasmo burutu dituzte gazteekin. Eskolatik kanpo euskaraz hitz egiteko zegoen gabezia ikusirik, aisialdia jorratzea izan da elkartearen helburu nagusia. Zortzi urtetik hasi eta hemezortzi urte arteko 110 haurrekin ari dira lanean, hiru gazte talde egonkor sortu dituzte: Larunblai, Jauzi eta Iseka. Larunblai proiektua aurkeztuko dute gaur Gasteizen. Lehen Hezkuntzako hirugarren eta laugarren mailako haurren aisialdia lantzen dute larunbatero aisialdiko begiraleekin. Egitasmoak helburu linguistikoak eta pedagogikoak ditu. «Herritarren sare linguistikoa josi nahi da, eta euskararen erabileraren kalitatea hobetu nahi dugu, kaleko hizkera eta esaerak sartuz jokotan».

Durangoko Berbaro elkarteak euskara haur eta gazteen artean sustatzeko Olgetan proiektua jarri zuen martxan 2005ean. «Haurren ezagutza ia %100 da herrian, baina arazoa erabilera zen. Oso txikia zen, %15», dio Oihane Barrutia Durangoko Berbaroko haur eta gazte arloko arduradunak. Hori aldatzeko, aisialdian jarri zuten eginahala. Udalak ez zuen eskaintzarik egiten eta ikastetxe guztietako haurrak biltzeko herri mailako egitasmo bat jarri zuten abian: Olgetan, Plateruenea Kafe Antzokian.

Aste barruan ludoteka bat eta asteburuan ikuskizunak eskaintzen dituzte. 2005. urtetik hona proiektua egonkortu egin da, eta gauza berriak sortu dira. Ikasturte osoan lantzen zen proiektua zen, eta orain urte osora zabaldu da.

Aste barruan, hiru eta hamar urte arteko berrogeita hamar erabiltzaile inguru daude, eta, opor sasoian, 200 haur inguruk parte hartzen dute. «Euskararen erabileran ohitura sortzea zen hasierako helburua, baina kultura ezagutzeko bidea izan behar duela ere ikusi dugu», dio Barrutiak. Horretan jarri dute indarra azken urteetan. «Haurrak gurasoen transmisioaren bitartez, kultura kontsumitzaileak izatea da helburua: musika, literatura, artea... hainbat gauzagaz haurrek txikitatik ezagutu dezaten kultura».

Transmisioari garrantzi handia eman zaionez, gurasoengan ere eragin nahi izan dute. Haiek ere ekintzetan parte hartzen dute. «Batak besteari eragiteko Olgetan gurasoen parte hartze aktiboa lortu nahi da umearen erreferente izateko. Ohitura haurrengan bakarrik ez familiengan aldatzea ere bada asmoa».

Durangon bezala, Getxon ere ez zegoen euskara hutsezko aisialdi eskaintzarik. Horregatik Getxoko Bizarra Lepoan euskara elkarteak Bapiruke egitasmoa abiatu zuen. Orain dela 12 urte sortu zen, bost eta hamabi urte bitarteko umeentzat, eta helburu nagusia Getxoko umeen artean aisialdia euskaraz gozatzeko aukera eskaini eta indartzea zen. Beste ekintza batzuen artean, umeen oporraldietan udaleku irekiak antolatzen dituzte.

Herriaren ezaugarri eta eskaera berrietara egokituz joan da egitasmoa. Aldaketa nagusi bi egin dituzte. Elkartean herriko kultur aniztasunari modu egokiagoan erantzuteko asmoz, Getxora joan berri diren umeen parte hartzea erraztu nahi izan dute, batetik. «Getxon A ereduak indar handia du, eta etorkin gehienak eredu horretara bideratzen dira. Ume horiei euskarazko aisialdi batean parte hartzeko aukera eman nahi izan diegu». Herriko kirol elkarteekin batera, udalekuetako programak osatzea izan da, bestea.

Getxoko guraso eta ume gehienek egitasmoa ezagutzen dute. Begirale talde finko bat ere badute, urteetan haiekin lanean dabilena. Hori dela eta, begiraleek ere egitasmoa propio gisa sentitzen dute, eta Bapiruke modu berezian elikatuz. «Hori da antzeko eskaintzetatik bereizten gaituena, begiraleek egitasmoari ematen dioten balio erantsia», dio Goizane Miruri Getxoko Bizarra Lepoan euskara elkarteko kideak.

Bestelako egoera da Txatxilipurdi elkartearen esperientzia. Arrasateko (Gipuzkoa) euskara elkarteak 1990ean Udalak martxan jarri zuen Txikilandia Gabonetako parkearen kudeatzailea da duela hogeita hiru urte. Urtarrilaren 2, 3 eta 4an egiten da. Parkea egun osoz egoten da zabalik: jolasak, tailerrak, ikuskizunak, puzgarriak, karaokea... Denetarik egoten d,a eta 1.500 haur inguruk eta haien familiek ere parte hartzen dute.

Udalak zein herriko dendek eta lantegiek diruz laguntzen dute eta 35 hezitzaile egoten dira lanean. «Gabonetako oporraldian euskarazko eskaintzan hutsunea zegoen, eta horri erantzuteko sortu zen», dio Eneko Barberena, Arrasateko (Gipuzkoa) Txatxilipurdi elkarteko zuzendariak. Duela 25 urte aisialdiko erabileraren inguruan bazen kezka herrian. Garai hartan, Arrasaten A, B eta D eredua zeuden, eta, gaur egun, D eredua dute soilik. «Ikusten zen beharra egoera ezberdina zelako». Euskararen normalizazioan erakundeen borondatea ere gogoratu du. «Udalaren nahia Gabonetan euskarazko eskaintza egotea zen». Gogoratu du Euskal Herriko hirigune garrantzitsuenetan ez dagoela horrelako eskaintzarik. «Herrietan bada eskaintza kualitatiboki hobea hiriburuetan baino. Kezka ez da hainbeste Arrasatekiko, bada zer hobetu, baina hiriburuetan ikusten du gabezia euskal hiztunak». Udala izan zen aitzindari Arrasaten. «Administrazioak argi izan behar du hizkuntzaren erabileran aisialdiak duen garrantzia. Horretan ari diren eragileei aukerak eskaini behar dizkiete lanean aritzeko».

Familia transmisioa lantzen

Familiak euskararen transmisioan duen garrantziaz oharturik, familientzako aisialdi ekintzak antolatzen ditu Gasteizko Geu elkarteak hiriko auzoetan. Hilabeteko azken igande arratsaldean izaten da Igandetan jai egitasmoa. Auzoko eskola eta guraso elkarteekin elkarlanean iaz hasi ziren lanean. Tailerrak eta jolasak egiten dituzte, eta gurasoek ere parte hartu behar dute. «Harremanak euskaraz egiten dira, eta euskaldunak ez diren gurasoak ikusten dute parte hartzeko euskaraz ikasi behar dutela. Ikasten ari diren gurasoentzat ere aukera bat da haurrekin hitz egiteko», dio Naroa Cuesta Gasteizko Geu elkarteko langileak. Lehenengo saioetan, berrogeita hamar lagunen bueltan ibiltzen ziren, baina orain 200 lagun ere izango dira. «Arrakasta izan du, eta saioz saio errepikatzen duen taldea sortzen ari da. Familia euskaldunak dira, eta horien arteko sarea sendotzea da helburua».

Familiaren transmisioan jarri nahi dute indarra, eta eskoletan hasi dira euren kontura antolatzen. «Eskoletan ere gurasoek dinamika hori bereganatzea oso ona da, eta igande arratsalde batean beraiek hartzea ekimena eta lekukoa;pizgarria izan daiteke jende gehiagok parte hartzeko. Hasieran gu joan ginen, eta, orain, etorri egiten zaizkigu galdezka».

Gakoa da eskoletan bertan familia euskaldunen arteko sareak osatzea: «Poliki-poliki sareak sortzen ari dira, eta hori da inportantea. Horretan lan egin beharko lukete erakundeek gu ez garelako heltzen. Euskaldunak badaude, baina sakabanatuak».

Jardunaldietan parte hartuko ez duen arren, euskaraz haurren aisialdian erreferente da Lapurdiko Uda Leku elkartea. Eskolarik ez dagoenean irekitzen ditu Uda Lekuk ateak. Asteazken arratsaldez, eta, eskola barruan, baita eguerdiko tartean ere ordu biak arte. Egonaldi itxiak ere egiten dituzte. Lapurdin bakarrik egiten du lan elkarteak: Miarritze, Baiona eta Hendaian ematen du zerbitzua. Hogeita hamar urte daramatzate lanean, eta azken urteetan egoera aldatu egin dela dio Maddi Bordagarai Uda Lekuko kideak. «Hasieran, ikastolako haurrak bakarrik genituen, baina, hezkuntza sistemaren aldaketarekin, euskaraz denbora erdia eta beste erdia frantsesez aritzen diren haurrak gero eta gehiago dituzte. Haur horiek ez dute euskara ongi menperatzen zailtasunak dituztelako giro euskaldunean txertatzeko». Barnealdean ez bezala, kostaldean euskara gutxi entzuten da karrikan, eta ez da erraza euskarazko jarduerak egitea. «Dena zaila da, eguneroko bizitza euskaraz egiteko Iparraldean zaila da, borroka da»,dio.

Elkartearen hautua izan da elebitasuna baztertu eta jarduera guztiak euskaraz egitea. «Batzuek arazoak dituzte ulertzeko, baina ez dugu gure ohitura aldatzen. Hautua argia da, ez dugu ele bitan aritu nahi, dena euskaraz egin nahi dugu. Zaila da, baina gure lana egiteko manera egokitzen dugu egunero».