Higienea, epe luzeko helburua

Higienea ezinbestekoa da osasuna zaintzeko, eta gaixotasun asko higiene ohiturak hobetuz saihestu daitezke. Osasun zerbitzu egokiak instalatzeak, ongi erabiltzeak eta mantentzeak horretan guztian ere laguntzen du. «Higienea eskubide bat da», hala nabarmendu zuten orain urte batzuk Nazio Batuen Erakundeko Giza Eskubideen Kontseiluko hainbat kidek. Eskubide hori, ordea, ez dute denek bermatua.

Pedro Landim Anesvad elkarteak Bilbon duen taldeko kidea da. Larunbatean itzuli zen Ghanatik; gobernuz kanpoko erakundeak dituen proiektuak zuzentzen ditu han. Anesvadek osasun arloan lan egiten duenez gero, Landimek gertutik ikusi ditu higiene faltak ekartzen dituen arazoak. «Gaixotasun tropikalekin lan egiten dugu batik bat, legenarrak, ultzerak... Gaixotasun horietako asko pilula batekin senda daitezke, hemen euro bat kostatzen duen pilula, baina hara iristen ez dena».

Higiene eskasak osasunean duen eraginaz ohartarazi du hainbat daturen bitartez: «Munduan hamarretik hiruk ez dute ur edangarririk, eta bostetik hiruk ez dute saneamendu sistema egokirik. Horrek izugarrizko ondorioak ditu. Ur garbia gaixotasunentzako oztopo bat da, barrera bat; eta komun garbiak ere bai. Eskuak ura eta xaboiarekin garbitzea oso keinu xumea da, edo izan daiteke, baina inpaktu handia du». Pertsona batek saneamendu sistema egokirik ez badu, eta eskuak ura eta xaboiarekin garbitzeko aukerarik ez badu, janaria eskuekin ukitzean organismoak transmitituko ditu; horrek beherakoak eragingo ditu, «batez ere haurrengan». Arrisku taldean sartzen dira 5 urtetik beherako haurrak. Beste datu deigarri bat eman du horren inguruan: «Urtean hiru milioi haur hiltzen dira beherakoengatik. Eta hiltzen ez direnak indar gabe gelditzen dira, eta horrek garapen intelektualari eragiten dio».

Komunek horretan guztian garrantzi handia dute. Gaur egun, 2.400 milioi lagun bizi dira komunik gabe, eta horren faltak ondorio larriak dakartza. Azaroaren 19a Komunaren Nazioarteko Eguna da. Jack Sim Singapurko enpresaria dago egun horren atzean, edo komunek nazioarteko egun bat izatearen atzean, behintzat. 2001ean, Komunaren Mundu Erakundea sortu zuen, eta geroago beste hauek: Komunaren Mundu Elkargoa, Komunaren Munduko Goi Bilera eta Komunaren Elkarteak. Toilet jauna izenez ezaguna da, eta komunak duen garrantziaz kontzientziatu nahi du. 2003an, NBE Nazio Batuen Erakundeak bere ideia hartu, eta higiene faltak eragiten zituen arazoez arduratzen hasi zen. NBEk hainbat helburu finkatuak ditu 2030erako, eta horien barruan dago saneamendu sistema duin bat izatearena.

Ongarria sortzeko komuna

Komunaren Nazioarteko Egunaren haritik, hain justu, Bill Gates enpresaburu estatubatuarrak, Microsoft softwarearen enpresaren kofundatzaileak, «berrasmatutako komuna» aurkeztu zuen. Ez du urik behar, ez dago inongo estolderia sistemari lotua, eta hondakinak ongarri bihur ditzake. Pekinen izandako teknologiari buruzko azoka batean egin zuen aurkezpena, kakaz beteriko kristalezko ontzi bat eskuetan zuela. «Komuna ez da aldatu 100 urtean, baina teknologia gehitzen badiogu, milioika bizitza salba ditzakegu. Kristalezko ontzi honetan errotabirusaren 200 trilloi zelula egon daitezke, 20 bilioi Shigella bakterio eta 100.000 zizare parasitoen arrautzak», esan zuen orduan.

Bill eta Melinda Gates fundazioak 200 milioi dolar baino gehiago —175 milioi euro baino gehiago— inbertitu ditu 2011tik komunak berrasmatzeko. Hainbat prototipo egin ditu, eta horietako batzuk jada Durbanen ari dira probatzen, Hegoafrikan. Batzuek eguzkiaren energiarekin funtzionatzen dute; beste batzuk hondakinen bidez energia sortzeko gai dira, eta beste hainbatek ur garbia sortzen dute gerora modu seguruan eskuak garbitzeko.

Landimen iritziz, Bill Gatesek berriki aurkeztu duen prototipoak zeresana eman dezake. «Jende asko dago saneamenduaren arazoari irtenbidea aurkitu nahian. Ez da batere kontu erraza, eta hainbat gunetan esperimentu asko egin dira. Orain dela urte batzuk Unicefekin Bolivian ari nintzen lanean, eta gogoratzen naiz orduko hartan komun lehorrak sustatzen zituztela».

Gatesen proposamenak teknologia gehitu dio komunari, eta usainak ere gutxitzen ditu. Begi onez ikusten du hori Landimek: «Usainak gutxitzea ere garrantzitsua da, ohiko komunek izugarrizko usaina botatzen dute». Proposamena gerora nola garatuko den zalantza du Anesvadeko kideak: «Kooperazio bidez izan daitekeela ulertzen dut, proiektuen bidez. Adibidez, Eusko Jaurlaritzak kooperaziorako deialdi dezente egiten ditu. Agian hemen egongo dira zenbait erakunde Bill Gatesen proposamena irtenbide egingarri moduan ikusten dutenak, eta, beraz, proiektu bat aurkeztuko dute komun horiek sustatzeko helburuarekin».

Komun mota horiek egin eta behar diren lekuetan jartzen badira, sor daitezkeen arazoez ere gogoetatu du: «Hondatzen direnean, nork konponduko ditu? Haur batek harri bat bota dezake barruan edo edozer gauza gerta daiteke. Komunetan teknologia sartzea ongi dago, baina erabiltzaileek ez badakite konpontzen... Hemen nahiko erraza dugu: hondatzen bazaigu, teknikariari deitzen diogu, etxera etortzen da eta konpontzen du. Baina komun horiek ez dira gure etxeetan jarriko; saneamendu arazoak dituzten tokietan jarri nahi dituzte, eta toki horiek askotan urrutiko komunitateak dira, baliabide gutxiko jendea bizi den tokiak». Azaltzen ez duten beste kontu bat ere bada, Landimen arabera: «Komun hauek izango duten prezioa, zenbat da? Merkatuan jartzen duenak jabetza bat edukiko du, saldu nahiko du. Norbaitek ordaindu beharko du».

Historian atzera

Saneamendu kontuetan aditua da Anne Olga Koloski-Ostrow ikertzailea, Komunen Erregina ere deitua. National Geographic aldizkariari egindako adierazpenen arabera, haren ustez Antzinako Erromak «ikasgai bat eman diezaguke Hirugarren Munduan saneamenduaren gaiari nola heldu ekiteko garaian». Erromatarrek, baina, komuna ez zutela asmatu nabarmendu du, komunak 3.000 urte lehenago ere erabiltzen baitziren; baina erromatarrek iraultza bat ekarri zuten saneamenduan, hiriko saneamendua planifikatu baitzuten. Dena den, komun publikoak, hoditegi sistema eta akueduktu sistemak aurrerapen handia izan zuten garaian, iraultza horrek ez zituen esperotako emaitzak lortu. Germenak nola ugaltzen ziren ez jakiteak hainbat gaixotasun sortu zituen.

Gaur egun jakina da nola ugaltzen diren germenak, baina saneamendu arazoek hor diraute, oraingoz aberatsen proposamenen esku.