«Galindok kartzelaldi lasaia izan zuen, eta ETAko inork ez; hori beti horrela izan da»

Idazten jarraitzen du Jose Ioldi kazetariak (Donostia, 1954), baina dagoeneko ez egunkari batean. Duela bi urte pasa, El País-ek kanporatu egin zuen, eta erredakzioak utziak ditu harrezkero. Liburuekin dabil orain, eta blog bat ere elikatzen du (elultimorecurso.es). Madrilen bizi da, baina etortzen da tarteka sorterrira.

Kasik jarduera profesional osoa El País egunkarian egin zenuen.

29 urte. Dena dela, lehendabizi Europa Press berri agentzian ibili nintzen, Madrilen, sei urtez, Nafarroan kazetaritza ikasketak egin ostean. Europa Pressetik, El País-era, Madrilgo erredakzio nagusira, 1983an. Lana erregulatzeko espedientea arrazoi jarrita, duela bi urte pasa kanporatu egin ninduten, beste 128 lankiderekin batera. Beste arrazoi batzuk zeudela uste dut, ordea: El País-en estilo liburua betetzeko eskatzen nuen nik; batzarretan hitz egiten nuen... Enbarazu-edo egiten nuelako bidali ninduten. Erredakzio bateko nire bukaera izan zen.

Kazetari aritutako 35 urteetan, auzitegietako kontuetan egon zinen asko.

Bai, eta, beharbada, nire piezarik garrantzitsuenak auzitegietakoak izan dira. Kazetari hasi nintzenean, Espainian frankismo osteko aro eratzailea zegoen, eta Kongresuan eta, batik bat, Senatuan ere aritu nintzen sasoi hartan. Gertaeren sailean ere asko ibili nintzen. Izan ere, Europa Pressen Madrilen ginen hamalau lagunetatik neu nintzen autoa zuen bakarra; Donostiako matrikuladun bat. Kazetaritzan zailtzeko balio izan zidan.

Peor habría sido tener que trabajar (Okerragoa izango zen lan egin behar izatea) liburuan diozu duela 30-35 urte hedabideek ez zituztela askorik lantzen auzitegietako gaiak.

Kazetari gehiago zegoen estatuko prozesu eratzaileari begira. Neuri, egia esan, ondo etorri zitzaidan auzitegietako kontuetan sartu eta urte luzez aritu izana.

Nola lortu zenuen 1981eko otsailaren 23ko estatu kolpea jotzeko saioaren sumarioaren primizia?

Lan asko egin behar da halakoak lortzeko, baina zorte ona ere behar da. O-23 auziko sumarioari sekretua kendu ziotenean, epaileak abokatuei bi kopia baizik ez zizkien eman, eta han ikusi nituen abokatuak Auzitegi Nazionalean, fotokopiak atera eta atera. 40.000 folioko sumarioa zen. Abokatu batzuekin ondo moldatzen nintzenez, sumarioaren kopia bat utzi zidan batek, baina baldintza batekin: beretzako fotokopien gastua nik ordaintzea. Dirutza bat. 1981a zen, eta Europa Pressen nengoen orduan. Erredakziora joan nintzen, baina zuzendaria kanpoan zen, oporretan. Langile batzuk sosak jartzeko prest geunden, material garrantzitsua baikeneukan esku artean. Azkenean, lortu genuen zuzendariarekin harremanetan jartzea, eta enpresak ordaindu zuen fotokopien gastua. Paperekin motoan auzitegira nindoala, istripu bat izan nuen, eta paper denak, airean... Merezi izan zuen, ordea; primizia handi bat neukan. Abuztua zen, eta kasik egunero atera nituen berriak; komunikabideak handik elikatu ziren abuztua betetzeko.

Zein dira auzitegietako lan ona egiteko beste ezaugarriak edo dohainak?

Pazientzia eta denbora. Gaur egun, edizio digitalekin eta, hedabideen artean lehia dago berria nork emango aurrena. Batzuetan azkarregi ematen da albistea. Kontrastatu egin behar da, jakiteko esaten ari zarena egia edo zuzena den.

Baltasar Garzon epailearekin hartu-eman handia izan duzu. Zer diozu haren lanaz?

Urteetan ia egunero ikusten genuen elkar, eta hala sortu zen harreman bat. Garzon izan da epaileen artean informazio iturririk handiena: drogaren aurkako operazio handiak agindu eta zuzendu zituen, Berlusconiren eta Pinocheten kontra aritu zen, GALen auziari ekin zion... Ez du bizimodu erraza izan: ezezagun batzuk etxean sartu zitzaizkion eta zakurra drogatu zioten, bere kontu korrontean dirua sartzen saiatu ziren, epaile kargutik kendu zuten frankismoko krimenak ikertu nahi izatean prebarikazioa egin zuelakoan...

Garzonek «ETAren aurka» egindako lana baloratu duzu aipatutako liburuan.

Polizia indarrek euren lana egin dute, komandoak-eta atxilotuz, baina uste dut jauzi kualitatiboa Garzonekin gertatu zela, esan zuenean ETA ez zela soilik bere komandoak, bazituela beste egitura batzuk: finantzak, masa mugimenduak, alderdiak eta hedabideak. Esaten zuen terrorismoa ez zela bonbak jartzea soilik. Garzonen teoriak aurrera egin zuen, eta ezker abertzalearen jarduera legezko eta politikoari lepoa bihurritu zioten. Ordura arte, epailerik ez zen ausartu horrelako pauso bat ematera.

Espainiako Justiziak egindako jauzi horretan, oinarria juridikoa zen soilik, edo politikoa zen?

Ez dut daturik gauza bat edo bestea esateko. Ezker abertzalearen aurkako operazio gehienak Miguel Angel Blancoren hilketaz geroztik gertatu ziren [1997]. Gobernuak [PP] asmo jakin batzuk zituen, baina ez dut uste Garzon Espainiako gizartean zegoen giroan oinarrituta aritu zenik. Dena dela, inork ziurtatuko balu Garzonek oinarri politiko bat izan zuela ezker abertzalearen aurka egiteko, ezingo nuke gezurtatu.

Euskal Herrian, jende askoren artean ez da ongi ikusia hura.

Ez, eta ulergarria da. Aldiz, Argentinan-eta izugarrizko estimua diote, diktaduraren aurka egindako lanagatik. Espainiako gizartean ere ongi ikusia dela esango nuke. Behin, harekin bazkaltzen ari nintzela, ezkontza bat ospatzen ari ziren jatetxean, eta ezkonberriak joan zitzaizkion mesede bat eskatzera.

Garzonekin zenuen harremanak lagundu al zizun kazetari lanetarako?

Jendeak pentsatu ahal du informazio garrantzitsua pasatzen zidala, baina ez zen horrela. Nire liburu baten aurkezpenean esan zuen lagun izateak ez zidala profesionalki onurarik ekarri primiziak-eta lortzeko. Auzitegiko komunikazio taldearen bitartez pasatzen zuen Garzonek informazioa, lehenago kazetari bati edo besteari eman gabe.

Espainiako auzitegiek euskal gatazkan hartutako erabaki batzuen aurka azaldu izan zara. Arraro sentitzen al zinen Madrilen horregatik?

Beti saiatu izan naiz irizpide independenteari eusten. El País-en nengoela, GAL auziaren aurka azaldu nintzen. Ausardia izan nuela pentsatzen dut. Bestalde, sasoi hartan, eskuin esparruko hedabideetan, batzuek esaten zuten ea zergatik ez zituzten tankeak sartzen Euskal Herrian. Madrilen eta Espainiako leku gehienetan, jendeak iritzi garbia du etakideez: uste dute hiltzaileak direla, hitzaileak baino ez. Baina ETAren jarduerak eta Madrilgo giroak ez zuten justifikatzen GALen jarduera ontzat jotzea.

Parot doktrinari ere egin zenion kritikarik.

Izan ere, demokratek euren legeak urratu zituzten preso batzuen espetxealdia luzatuta, eta hori ezin da onartu. Europak atzera bota zuen moldaketa hura. Beste estatuetako kartzela urteak Espainian ez zenbatzeko Gorenak berriki hartu duen erabakia ere ez zait ondo iruditzen. Kasu horretan ere, Europako Giza Eskubideen Auzitegiak belarrondoko bat emango dio estatuari. Santi Arrospideren kasuan, ordea, Andreu epaileak legea bete duela uste dut.

Egunkaria auziaren kontra ere azaldu zinen. Zergatik?

Guardia Zibila tematu egin zen Egunkaria ixten. Garzoni txosten bat aurkeztu zion, baina hark atzera bota zuen, eta, gainera, Guardia Zibilari leporatu zion engainatu egin nahi zuela. Guardia Zibila auzitegiko haren txanda bukatu arte egon zen, gero txostena Juan del Olmo epaileari aurkezteko. Del Olmo buru-belarri sartu zen kasuan, eta gertatu zena gertatu zen 2003an: operazioa ETArekin lotuta, atxiloketak, Egunkaria itxi... Baina 2010ean, Auzitegi Nazionalak absoluzio epaia eman zuen. Gogoratu behar da Carballo fiskala ere absoluzioaren alde agertu zela epaiketan. Astakeria bat izan zen auzia, eta haren aurka idatzi nuen El País-en. Gainera, nik uste Egunkaria-k kalte-ordainak jaso beharko lituzkeela; ez zituen jaso. Sikiera, joan den urrian artxibatu egin zuten bigarren kasua —ekonomikoa—.

Madril aldean, zer iruditzen zaio jendeari Otegi preso egotea?

Otegik edota Rufi Etxeberriak egindako lana hor dago, eta euskal gizarteak bakegintzan aurrera egin nahi du. Baina PPri, hauteskundeei begira, ez zaio interesatzen hori. ETA bezalako etsai bat egotea interesatzen zaio, nahiz eta ETAk betiko bukatua duen jarduera armatua. ETA oraindik hor egotea ondo datorkio PPri, botoak jasotzen baititu.

Ia hiru urte eta erdi dira ETAk jarduera armatuaren bukaera jakinarazi zuela. Egokituko al da Justizia egoera berrira?

Legeak dioena bete behar du Justiziak. Baina hark zigorra ezartzen badu, gero beste instituzio batzuek har dezakete parte. Esan nahi dut: ez dira gauza bera Justizia eta botere betearazlea. Adibide garbi bat emango dut. Justiziak ondo jokatu zuen Galindorekin-eta, aztarnak ikusita auzia zabaldu, epaiketa egin, eta, hala iritzita, zigorra ezarrita. Baina, gero, zigorra betetzeko garaian, eskumena espetxe instituzioarena da; hirugarren gradua emateko, adibidez. Eta indultua, berriz, gobernuak ematen du. Horrelakoak gertatu ziren kasu hartan.

Hori da: Galindo-eta 70 urtera ere zigortu zituzten, baina, gehienez ere, bospasei urtean egon ziren preso. Justizia berdina al da denentzat?

Egia da Galindok eta auziko beste zigortuek kartzelaldi lasaia izan zutela eta ETAko inork ez duela halakorik, bestelako tratua ematen dietelako, espetxean zigorraren azkeneko egunera arte edukita. Ez diot justua denik, baina hori beti horrela izan da eta izango da. Boterea duenak erabili egiten du.

Galindoren eta abarren auzia aipatu dugula, liburuan diozu oso gogoan daukazula Lasa-Zabala auziaren epaiketa. Mila epaiketatan baino gehiagotan izana zara.

Hura memorian iltzatua dut, oso berezia izan baitzen. Lehen egunean, auzipetu nagusietako bat esku-ohe batean eta galtzontzillotan azaldu zen, adibidez. Edota, auzi saio batean, kasua argitzen lagundu zuen polizia bat aretoan bertan hil zen, bihotzekoak jota. Eta ezin da ahaztu Juan Alberto Perotek ere deklaratu zuela; Espainiako espioi nagusia zen, eta, besteak beste, GALen sorrerako agiria entregatu zuen epaiketan. Konfidente batek, berriz, kontatu zuen torturatu eta bortxatu egin zutela Cadiz parean.

Zer iritzi duzu ezker abertzaleko kasuak defendatzen dituzten abokatuei buruz?

Urteetan ezagutu izan ditut Iñigo Iruin, Kepa Landa, Jone Goirizelaia... Auzitegietan errespetua diete; hala aitortu didate epaileek, fiskalek eta abarrek. Oso abokatu onak dira, izan ere. Auziren bat banu, gustatuko litzaidake nire abokatua Iruin izatea. Inork baino hobeto ezagutzen ditu sumarioak. Galindo-eta zigortu izanaren erantzuleetako bat izan zen Iruin.

Espainiako epaileek badute lanik gaur egun hainbeste ustelkeria kasurekin.

Ez da giro! Justiziari buruz baikorra naiz, ordea. Duela urte batzuk ez genuen pentsatuko Cristina infanta inputatu egingo zutenik, Jaume Matas ministro ohia kartzelan egongo zenik eta abar.

Jadanik ez duzu profesionalki kasu haiek jarraitu beharrik. Zer moduzko bizimodua damarazu?

Otsailaren 1etik, erretiroa hartuta nago ofizialki. El País-etik bidali nindutenetik bizimodu lasaiagoa daukat, eta gozatzen ari naiz. Beste eleberri bat idazten ari naiz orain, eta, nola ez, auzitegiekin lotutako istorio bat da. Kazetari ikerlari bat da protagonista, emakumezko bat. Eleberria fikzioa da, baina nik neuk jorratu izan ditudan kasuen arrastoak ere egongo dira. Hitzaldiak ere ematen ditut; martxoan Berlinen izango du bat.

Kazetaritza baztertua al duzu?

Zoriontsu naiz orain. Adibidez, gaur egun ez nuke neure burua ikusiko Soto del Real espetxe atarian, gauez eta hotzak akabatzen, Barcenas noiz aterako.

Zenbatean behin etortzen zara Donostiara?

Bi hilean behin, gutxi gorabehera. Lagunekin eta familiarekin egon, eta buelta Madrilera.