Ezagutzaren hartu-emana

Joelle Darricauk betidanik ezagutu du Gazteluko muinoa eta bere barneko altxorrak: Izturitzeko eta Otsozelaiko harpeak. Gune horren jabea da, oinordetzan hartua. Gaur egun, ardura handia du, baina txikitako oroitzapenek irribarre bat ateratzen diote: «Gure aitatxik gida lanak egiten zituen, eta anaia eta biok harpeetan ezkutatzen ginen bisiten artean, bisitariak izutzeko. Harriak ere hartzen genituen, eta gero bisitariei saltzen saiatzen ginen; ez genuen ezer saltzen, ordea! Gure aitatxi haserre bizian egoten zen! Gure jolasa zen».

Gazteluko muinoa Darricauren familiaren lurren parte zen, belaunaldiz belaunaldi pasatu dena. Garai batean, tokiak «gauenara anitz eta hori besterik ez» bazirudien ere, lehen aurkikuntza arkeologikoek Darricau familiaren etorkizuna markatu zuten, «denok oso inplikatuta gaude». Izturitze eta Otsozelaiko harpeen ardura izanagatik, Joelle Darricauk nabarmendu du ez duelajabetza sentimendurik: «Denen zerbitzura dago. Toki hau jakintza partekatzeko izan da betidanik, ezagutzaren hartu-emanerako; hori da toki honen izpiritua».

Bertako harpeek irteera natural bat dutenez horizontalean, legez ez dira lur azpikotzat hartzen; beraz, ez dira eremu publiko. «Hori Otsozelaiko harpea deskubritu zenean izan zen, 1929. urtean. Frantziako estatuak beretzat hartu nahi zuen, eta nire aitatxik epaiketa galdu zuen, baina helegitea jarri eta hori izan zen azkenean epaia. Baliagarri izan zen Frantziako kobazulo askotarako. Gaur egun, Frantzian lurpeko munduaren %66 pribatua da; hortik %25, historiaurrekoa, eta beste %25 monumentu historiko gisa sailkatua dago».

Darricau familiaren patua XIX. mendearen bukaeran aldatu zen. Ordu hartan, guanoa ustiatzen zen Izturitzeko harpean, eta Hego Amerikara bidaltzen zen. «Langile bat nire aitatxirengana joan zen erranez bazirela hezur anitzateratzen ari ziren lurraren artean, eta hezur horiek ez zirela orduko garaikoak», azaldu du Darricauk. Ikertzaile bat ekarrarazi zuten, eta hark baieztatu zuen hezur horiek mamutenak, bisonteenak eta abarrenak zirela. Orduan ulertu zen toki hura historiaurreko toki bat zela. «Nire aitatxik guanoaren ustiaketa geldiarazi zuen, eta ikerketaren lehen fasea hasi zen. Berak ere bere lana utzi zuen, arkitekto gisa lan egiten baitzuen Hiriburun».

Emmanuel Passemard ikerlariak Izturitzeko zutarri grabatua eta geruza estratigrafikoen seriea aurkitu zituen, eta, 1928tik 1959ra bitarte, De Saint Perier kondeek abiatu zuten ikerketek historiako 80.000 urte azaleratu zituzten.

Otsozelaiko kobazuloa kasualitatez aurkitu zuen herriko laborari batek: «Etxegarai jaunak txakurra galdu zuen. Bila joan, eta zulo bat ikusi zuen; orduan konturatu zen kobazulo bat zela». Hala, Andre Darricauk —Joelle Darricaun aitatxi— eskailera luze bat eraikiarazi zuen bi harpeak lotzeko, eta monumentu historikotzat hartu zituzten. 1953tik daude publikoari irekita. Geroztik, lekuari garrantzia eman dioten hainbat aurkikuntza egin zituzten: grabatuak eta margoak, Erberoa hirugarren harpea —ezin da bisitatu—,hezurrezko elementuak eta okrezko narrioak, beste hainbaten artean.