«Euskal 'lobby' bat beharko genuke AEBetan; ez soilik gatazkaren irtenbiderako»

Politikako lehen lerroa utzi zuen arren, politikariekin harremanetan jarraitzen du Iñaki Galdos Gipuzkoako EAko eta Hamaikabateko presidente ohiak (Oñati, 1966). Esaterako, joan den maiatzeko hauteskundeak baino lehen Denis Itxaso Gipuzkoako PSE-EEren ahaldungai nagusi izango zenak deitu zion juntadizo bat egiteko. «Bazekien ez nuela PSE bozkatuko... Oñatin elkartu ginen, gure soziedadean, pare bat orduko gogoeta interesgarria eginez». BERRIA ere hartu du Galdosek, Donostiako hotel batean.

Politikako lehen lerroko hutsune hori sentitu al duzu azkeneko lau urte hauetan?

Zintzo esanda, nik ez nuen politika utzi, politikak utzi ninduen ni, 2011ko emaitza haiekin. Detaile garrantzitsua da. Hainbeste urtean hor ibili eta gero, hasieran sentitu nuen hutsune bat; ez politikarekiko, baizik eta politika modu horretan bizitzearekiko. Baina oraindik ere politikari askorekin hitz egiten dut, kazetari askorekin eta beste jende askorekin ere bai, eta hedabide batzuetan ari naiz parte hartzen politikaz-eta aritzeko. Gustura nabil.

Itzultzeko asmorik ba al duzu?

Ez. Liberazioa sentitu izan dut utzi nuelako. Adibidez, udalak eratzeko eguna sekulakoa izaten da, telefono deiak-eta etengabe, eta orain halakorik ez izatea liberazio moduko bat da niretzat. Horrelakoak ez ditut faltan sumatzen; bai, aldiz, giza harremanak.

Kargu instituzional izan zinen: Gipuzkoan foru diputatu, adibidez. Alderdietako presidente ere bai: Gipuzkoako EAkoa eta Hamaikabatekoa. Non aritzen zinen gusturago?

Alderdian, baldin eta han aparteko sestrarik ez bazen. Guri tokatu zitzaizkigun EAn barne arazoak, bi ildo zeudelako eta. Dena dela, Gipuzkoako diputatu izan nintzenean izugarri gozatu eta ikasi nuen, baina ez nuen nik erabaki aldundira joatea. Legebiltzarkide eta batzarkide ere izan nintzen. Baina nik nahiago dut alderdian egotea, aukera handiagoa duzulako dokumentuak irakurtzeko, beste alderdiekin hitz egiteko, estrategiak pentsatzeko eta abar.

EAko ildoak aipatu dituzu. 2007an Gipuzkoan EAk zazpi batzarkide lortu zituen. Denak zuen ildokoak ziren. 2011n, berriz, Hamaikabatek batere ez zuen eskuratu. Zer gertatu zen?

2011ko udal eta foru hauteskundeak oso une berezian gertatu ziren. Ezker abertzalearen [Bildu] aldeko tsunami bat izan zen, baina gurea bezalako alderdi txiki bat ez ezik EAJ ere harrapatu zuen, Gipuzkoan lau alkatetzarekin bakarrik geratu baitzen. Orain, berriz, EAJk jaso du izugarrizko boto pila, berak ere espero ez zuena. Gaur egun botoa emateko joera aldakorragoa da garai batean baino, eta ezkerra-eskuina paradigma ere aldatzen ari da. Lehengo eskemak agortuz doaz.

«Abertzaletasun historiko eta instituzionala» aldarrikatu izan duzu betidanik. 14 urte zenituenerako Jose Antonio Agirre irakurtzen zenuen.

Nerabe nintzenetik gustatu izan zait politika. Agirreren testu denak leitzen nituen; Sabino Aranarenak eta Manuel Irujorenak ere bai, besteak beste. Gure gurasoek lagunekin afariak egiten zituztenean, ni gehiago egoten nintzen haien arteko kontuak entzuten, nire adinekoekin jolasean baino.

Zertan zabiltza orain?

Hainbat proiektutan. 2013ko uztailetik Basquetribune.com agerkaria dut, adibidez. Horrez gain, komunikabide batzuetan nabil, solaskide eta artikulugile. Eta orain liburu bat idazten ari naiz.

Zeri buruzkoa da?

Duela 40 urte Boisetik [Idaho, AEB] talde bat Oñatira etorri zen ikasturte bat pasatzera, euskara ikasteko eta. AEBetako diasporaren eta Euskal Herriaren artean mugarri berri bat izan zen hura. Baina ez zen egonaldi samurra izan: 1973an Iparraldean negoziatu egin behar izan zuten etorrera, gero harrera gogorra egin zieten, bonbak jarri zizkieten... Artxibo eta testigantza onak aurkitu ditut Boisen eta Renon, eta horrekin ari naiz liburua idazten. Aurten aterako dut, Jaurlaritzak editatuta. Beste bi liburu idazteko asmoa ere badut: besteak beste, Gipuzkoako EAJren sortzaileetako bat izan zen oñatiar bati buruz —Felipe de Zulueta Aginaga— eta Jaurlaritzarentzat Idahon lana egin zuen bati buruz —Jose Villanueva—.

Iraganeko kontuak aztergai, beraz. Nola daude egungoak?

Ez nuke esango nora ezean gaudenik, baina bai impasse batean gaudela. ETAren eta indarkeriaren ajea dugu, izugarria oraindik; EAJ Ibarretxeren garaietatik birkokatzen ari da; ezker abertzalea ere horretan dabil, eta Euskal Bidea aurkeztu du; Eskoziako eta Kataluniako fenomenoak begiratzen ari gara... Gure etorkizuna definitu gabe dago eta estrategiak definitzeke daude.

Zeri buruzko estrategiak?

Batetik, erabakitzeko eskubideari buruzkoa, Gure Esku Dago dinamika hor dagoen arren. Bestetik, ez da hitz egiten proiektu independentista zehatz bati buruz, eta nik hori sumatzen dut faltan. Gainera, uste dut pixka batean ez dela horretaz hitz egingo, jendea hotz ikusten baitut.

Eta alderdiak nola daude?

EAJ eta ezker abertzalea oso urruti daude elkarrengandik. Abertzalea ez den jendea ere oso urruti ikusten dut, eta haiek erakartzeko gaitasunik ez dago, Katalunian eta Eskozian gertatu denaren kontrara. Ni independentista naiz, baina, errealistak bagara, gertuago gaude inboluzio batetik, pauso berriak ematetik baino. Adibidez, EAEko Kontzertu Ekonomikoaren eta Nafarroako Itun Ekonomikoaren aurkako ahotsak gero eta ozenagoak dira.

Nola piztu daiteke ilusioa?

Euskal abertzaletasunean Maltzagaren metafora erabili izan da asko. Hau da, jar gaitezen ados oinarri batzuen inguruan, eta gero bakoitzak har dezala bere bidea. Gero eta zalantza gehiago ditut horrekiko. Ezinbestekoa da proiektu jakinez hitz egitea. Jendeak proiektu zehatzak nahi ditu. Eskozian egitasmo jakin bat bozkatu zuten duela urtebete. Hango Liburu Zurian 650 erantzun zehatz zeuden; proiektu energetiko bat zeukaten, Erresuma Batuko monarkia onartzen zuten... Hemen, aldiz, ez dago heldutasunik eta ausardiarik gauza zehatzez hitz egiteko.

Zer dela eta?

Eguneroko dinamikak horrenbesteko norgehiagoka eragiten du eta hainbeste jaten gaitu, gero ez dago gaitasunik etorkizuneko proiektuak lantzen eta edukiz betetzen hasteko. Zer proiektu energetiko behar du Euskal Herri independenteak? Nolako azpiegiturak?... Baina hemen oraindik erabaki gabe dagoena lurraldetasunaren kontua da.

Hor ez al daude gertuago EAJ eta EH Bildu?

Ezker abertzaleari aitortzen diot pausoak eman izana, Nafarroa erabaki esparru gisa hartuz. Erakundeetan sinisten dut, baina beste hainbat eragilek ere badu zeresanik.

Zer bideri jarraitzeko?

Ni ez naiz gradualismoaren kontrakoa. Egia da Gernikako Estatutua zapuztu egin dutela, ez dutela bete. Baina, perspektiba historikoarekin begiratuta, hura aurrerapauso bat izan zen. Ikusi dugu, ordea, jende bat azken urteetan estatutua gutxiesten. Ez nengoke itun berri baten aurka. Ibarretxe saiatu zen, eta ahalegin berriak egongo dira, agian. Dena dela, Pedro Sanchezek egin nahi duen horrekin [estatu federala] ez daukat batere itxaropenik.

EAEko estatutu berririk balego, nolakoa izan beharko luke?

Europan ahotsa izan beharko litzateke, aldebikotasuna lortu estatuarekin, Nafarroarekin eta Iparraldearekin harremanak sendotu, sozialki aldaketa batzuk sartu... Gauden lekuan egonda ere, naziogintzan, herrigintzan askoz gauza gehiago egin daiteke; bai alderdiek eta erakundeek, eta bai norbanakook. Euskararen gaian, adibidez, besteei eskatzen ibili beharrean —eta hori oso ondo dago—, norbanakook konpromiso handiagoak har genitzake.

Frankismoan herrigintzan eman ziren aurrerapausoak, eta orduan ez zen euskal instituziorik.

Instituzioak ez dira bakarrik administrazio publikoko erakundeak. Ikastolen elkartea eta kooperatibak ere instituzioak dira. Beraz, egituratutako Euskal Herriaz ari naiz 'instituzionala' aipatzean. Asko dago egiteko. Baina ematen du beti aitzakia bila ari garela.

Euroeskualdeaz zer iritzi duzu?

Gaizki deituriko 'mugaz gaindiko' ekinbide instituzional batzuk gutxiesteko joera dago gurean. Errealismoz, pragmatismoz eta abileziaz jokatzen badugu, gauza asko egin daitezke. Nafarroak pauso bat ematen badu eta Iparraldean bertako erakunde bat sortzen bada, elkarlana bultzatzeko tresnak egongo dira. Iparraldean abertzaletasunak gora egitea bezainbesteko poza sortzen dit hautetsi ez-abertzaleek euskal gaiekiko duten jarrerak, garaipen bat baita hori.

Zer diozu aldebakartasunaz?

Badira teoria batzuk, baina gaur hori planteatzea ez da errealista; are gutxiago ikusita gizartea zer hotz dagoen gai hauen inguruan. Gizartea ez da berotzen berogailu bat jarrita; sakoneko mugimenduak behar dira. Dena dela, ikusi egin beharko da zer gertatuko den Katalunian, zeresan handia izan dezakeelako gurean.

Zu Espainiako armadarekiko intsumisoa izan zinen.

Eta hemezortzi hilabeteko kartzela eta inhabilitazio zigorra ezarri zidaten 1994an.

Politikan desobedientzia zibila egin behar al da?

Tresna baliagarria eta beharrezkoa da, eta historiak hala erakusten du. Etorkizunean ere izango da tresna ona, baina eraginkorra izango dela uste duzunean erabili behar da, bestela porrota eta frustrazioa eragin dezakeelako, eta indarra gal dezake. Aurrera jarraituko duzun berme batek egon behar du.

Boisen-eta ibiltzen zara. Zer moduz dago AEBetako euskal diaspora?

Argentinakoaz gain, nik AEBetakoa ezagutzen dut, batik bat; Idahokoa eta Nevadakoa. AEBetakoa eta Argentinakoa dira euskal diasporarik handienak, eta, normala denez, desberdinak dira biak. Argentinakoa ikusten dut oso alderdiei lotua bezala, eta AEBetan, aldiz, alderdiekiko blindatuta daude. AEBetako euskal diaspora politikan sartu denean, beti egin du instituzionalki eta bertako politikariek bultzatuta, Pete Cenarrusa zenak edo David Bieterrek bezala. Euskararekiko jarrera ere desberdina dute; AEBetan jarrera hobea dute euskara ikasteko, grina handiagoa daukate Argentinan baino. Baina diaspora guztiak dira lagungarriak euskal nazioa munduan aldarrikatzeko.

Hortik aurrera, zer?

Idahoko Ordezkarien Ganberan onartuta dago Euskal Herriaren autodeterminazio eskubidearen aldeko adierazpen bat. Txiki eta Otaegiren fusilamenduaren aurka ere azaldu zen. Gaitasuna dute AEBei erakusteko gurea herri bat dela. Cenarrusa Idahoko estatu idazkaria izan zen, eta egun ere kargu garrantzitsuko euskal jatorriko jendea dago AEBetan: David Bieter Boiseko alkatea da, John Garamendik Kalifornian badu pisu politikorik, Mark Bieter abokatua Washingtonen ondo mugitzen ari da... Euskal lobby bat sortu beharko genuke AEBetan, baita munduko beste toki batzuetan ere. Ez diezaiogun kutsu negatiboa hartu lobby hitzari; ondo erabiltzen bada, haren funtzioa ona izan daiteke. Baina ez soilik gatazkaren irtenbiderako; izan ere, euskal ekonomiaren, enpresaren edota unibertsitateen alde egundoko lana egin dezake horrelako talde batek.

David Bieter asko ezagutzen duzu.

Bietertarren familia eta gurea oso lagunak dira aspalditik. Elkarren etxean egoten gara. Nire familia osoa udan Boisen egon da, haiekin, eta bietertarrek Boiseko Memorial Park-en zuhaitz bat landatu eta plaka bat jarri dute gure gurasoen omenez. David Bieterren gurasoak gure arrebaren ezkontzara etorri ziren. Neu ere uda aurretik haren etxean izan nintzen.

Zer moduz ari da funtzionatzen Basquetribune.com?

Oso ondo. Ingelesez egiten dugu, eta bi helbururekin sortu nuen: Euskal Herriari buruz informatzeko, artikulu sosegatuak sartuz, ez eguneroko berriak; eta mundu osora begira egiteko, ez euskal diasporarako bakarrik. Datu onak ditugu, goraka goaz, eta sarean batetik bestera mugitzen dabil edukia. Adibidez, uztailaren hasieran txakolinari buruzko artikulu bat sartu genuen, eta astebetera 24.000 bisita zeuzkan.

Euskal balioak azpimarratu nahi al dituzue?

Autoestimua falta dugu Euskal Herrian. Beti gabiltza gatazkan eta barne liskarretan. Nik ez dut nahi halako izaerako atari digital bat, baina ez baten edo bestearen kritikak ezkutatu nahi ditudalako. Gure atariko sarrerak ez dira publirreportajeak, baina, behintzat, hemengo gauzei balio bat emateko dira.

@Elkarrizketaren bertsio luzeagoa irakurtzeko bisitatuBERRIAren atari digitala:

www.berria.eus