«Euskal Herrian lurrari eraso egiten dioten gatazkek maila soziala lortzen dute»

Hamabost urteren buruan, agur jaia ospatuko du Araba Garoñarik Gabe elkarteak, datorren larunbatean, irailaren 30ean. Lurraldeko hamaika gizarte elkartek osatu zuten mugimendu hori, helburu bakarrarekin: Garoña ixtea. Epe horretan hamaika ekintza antolatu ditu. Horietan guztietan, Alberto Frias Gil (Gasteiz, 1961) izan da eledun. Hil amaieran utziko dio lan horri Garoñaren auzian. Ordea, ez du atseden handirik hartzeko asmorik.

Frankismoaren azken txanpa bizi izan zenuen, nerabezaroan. Nola gogoratzen duzu garai hura?

1975eko martxoaren 3a gogoratzen dut. Corazonistasetan ikasten nuen. Kaperan itxi gintuzten, baina alde egin nuen, ikastetxeko hesiaren gainetik pasatuz. Katedral berrian izan zen hiletara joan nintzen, 14 urterekin.

Nerabezarotik kontzientzia politikoa zenuen, beraz?

Lehen mitina 14 urterekin eman nuen! Eltziegon izan zen, hango eskolan. Guardia Zibilaren kuartela beste aldean zegoen, baina. Atxilo eraman gintuzten, segituan. Adingabea nintzen, ez nuen ez nortasun agiririk, eta bere horretan geratu zen kontua.

Zuzenbidea, Zientzia Ekonomikoak eta Filosofia ikasi zenuen. Zergatik horiek guztiak?

Zuzenbidea aukeratu izana erraza da. Zuzenbidea da indartsuenaren nahia ahulenei inposatzea. Nire asmoa zen tresna hori, zuzenbidea, zerbaitetarako erabiltzea; ondo dago sistemaren arrakalak non dauden jakitea. Ordea, ikasketa horiek janzteko Filosofia aukeratu nuen. Hizkuntza pentsatzeko tresna bada, filosofia da tresna hori olioztatzen duena.

Eta Zientzia Ekonomikoak?

Lurraren babesarekin lotutako gaiekin lan egin ahala, baita beste gai batzuekin ere, argi ikusi nuen zuzenbidearen aukerak mugatuak zirela. Ordea, gai horiek ekonomiarekin erabat lotuta zeuden. Kapitalismoa inoiz ez da berdea eta adeitsua izango.

Noiz egin zenuen lehengoz lan lurraren defentsan lotutako gaiekin?

Bitxia da hori. Gizarte mugimenduetan lotuta egon naiz beti, eta, halako batean, lurraren defentsarekin lotutako gai bat proposatu zidaten, eta ezetz esan nien. Hori izan zen lehen aldia gai bati ezetz esan niola.

Zein da atera duzun ondorioa, urte horietan lanean egon ondoren?

Zuzenbideari buruzko ezagutza teknikoak behar ziren lurra babesteko. Horregatik hasi nintzen gai horietan. Orain esan dezaket zuzenbidean ditudan ezagutzek ez dutela ezer lortzeko balio izan. Gehienez balio izan du baten bat lasaitzeko. Lurraren babesaren aldeko lorpen garrantzitsuak ez dira lortu, ez instituzio baten bitartez, ezta zuzenbidearen bitartez.

Zuzenbidearen mugak bizi izan zenituen, 1990eko EAEko Lurraldea Antolatzeko Gidalerroen aurka egin zenuenean?

Gidalerro horiek bertan behera uzteko eskatu nuen. Helegitea aintzat hartu zuten. EAEko administrazio guztiak aurka jarri ziren: Jaurlaritza, aldundiak eta hiriburuetako udalak. Orduan ere legea izan zen indartsuenek ahulenari gailentzeko baliatu zuten tresna.

Lurraren defentsaz ari zara, baina ez ekologismoaz. Zer alde dituzte?

Lurraren defentsaz hitz egitea egokiagoa iruditzen zait. Ekologismoa hirietan lotuagoa dagoen teoria dela uste dut. Iaz aurkeztu nuen doktore tesia marko horretan laburbildu daiteke: Euskal Herritik, Euskal Hirira. Lurraldea ulertzeko moduaren errotiko aldaketa dakar: eskualdea kapital espekulatiboaren esku uztea, lurra zoruan bihurtzea...

Jaurlaritzak Euskal Hiria ideia baliatu du Lurraldea Antolatzeko Gidalerroak berrikusteko...

Kapitalari trabak jarriko ez dizkion lurraldea irudikatzen du, garapen eredu propioa lantzeko modua beharrean. 1980ko hamarkadan proposatu genuen Euskal Herria ekologiatik eraikitzea. Areago, Nazio Batuetara ere eraman genuen ideia hori.

Euskal Herrian lurraren defentsaren aldeko mugimenduek beste lekuetan baino oihartzun zabalagoa dute?

Barandiaranek mitologia aztertu ondoren egiten dituen analisietatik antzematen da hori. Euskal Herrian lurrari eraso egiten dioten gatazkak maila soziala lortzen dute, eta, noiz edo noiz, ordena publikora ere eramaten dituzte. Ez da soilik militantziagatik, baizik eta gizartearen oinarrian dagoen nortasun batek horretara eramaten gaituelako.

Lemoiz izan al da horren lehen mugarria?

Zalantzarik gabe. Lurraren defentsaren lehen mugarria Lemoiz izan zen. 1976ko martxan pankarta bat zegoen: Euskadi ala Lemoiz. Hor ikusi zen munstroaren aurka borrokatzea topagune interesgarria izan zitekeela. Lemoizek herri mugimendu guztiak bateratu zituen.

Zergatik?

Herri bat desagerrarazteko mehatxua zekarren munstro horrek. Herri bat ulertzeko modua ukatzen zuen, nolabait. Euskal Herria eta Euskal Hiriaren arteko lehiara eramaten gaitu, berriro ere.

Lemoizek behartu zuen batasun hori errepikatu al da?

Batasuna, bere horretan, ez da balio bat. Batasuna baliagarria izan dadin partekatutako analisiak behar dira, erabili beharreko baliabideetan bat etortzea... Lemoizen ikusi zen aukera eta ahalmena dagoela lurraren defentsa gainditzen duten ideiak igortzeko, eta herri izaerarekin lotutakoak ere lantzeko. Garapen eredu propioa behar da. Hori gertatzen ez bada, bestearen ereduak markatzen du pauta. Haren ispiluan horrenbeste islatuta, horren parte izateko arriskua duzu.

Gaur egun posible ikusten al duzu herri izaera hori berreskuratzea?

Nire ustez, erronka ez da lurraren defentsa bateratzea. Erronka da kolektiboaren balioa berreskuratzea, banakako ekinbideen aurretik. Oraintxe ez dago apusturik kolektiboaren balioa berreskuratzeko.

18/98 sumarioagatik epaitua izan zinen, Joxemi Zumalabe Fundazioari zegokion atalaren barruan. Kolektiboaren balioaren aurkako neurria izan al zen?

Fundazioa oso plurala zen, eta gauza batek batzen gintuen: herri mugimenduei laguntza ematea, eta sinergiak sortzea. Ordutik esparru hori bete gabe dagoela uste dut. Batetik, gizartea errotik aldatu da, azken urteetan. Bestetik, erabaki politiko batzuk daude, herri mugimenduak isilarazteko, ez direlako erosoak inorentzat. Gaur egungo sisteman talka egiten dute gizarte mugimenduen bizitzaren zikloek eta erabaki politikoen zikloek.

Nola heldu zinen Garoñara?

Lemoizen jarraipena izan zen. Ordea, funtsezko alde bat zegoen: Garoña, Lemoizko edo Tuterako zentral nuklearrak ez bezala, ez zegoen gure lurraldean.

Araba Garoñarik Gabe desegingo zela ezagutarazteko prentsaurrekoan nabarmendu zenuen luze hartu duela Burgosko zentrala ixteak.

Itxi dugu, baina mantso joan da dena, bai. Burugogorkeri puntu bat ere badago helburua lortzearen atzean. Dena den, Lemoizen ostean, herri ekimenak ixten duen lehen zentral nuklearra da.

Zure ustez, zeintzuk dira borroka horretan mugarriak?

Nire ustez, jauzi kualitatibo bat gertatu zen gizarte mugimenduentzako eremu komuna sortu zenean: Lurra Sarea. Hori izan da nire bizitzan hartu dudan alde bakarreko erabaki bakarretako bat. Lurraren defentsaren aldeko mugimenduez gain, beste batzuk sartu ziren. Ez da behar azpiegitura handirik, egiten duen horretan sinesten duen jendea baizik.

Eta Araba Garoñarik Gabe?

Zerbait behar zen zentrala ixteko helburu soilarekin, bestelako eztabaidarik gabe. Horregatik sortu genuen ekinbide hori, non helburu hori zuen edonork lekua izan baituen, instituzio eta alderdi politikoak izan ezik.

Eta hemendik aurrera, zer?

Garoña, herri mugimenduak eta egia-osteari buruz zerbait idazteko beharra sentitzen dut.

Beste mugimendu batean sartzea al darabilzu buruan?

Borroka politenetako bat goi tentsioko linearen aurkakoa da. Kapitalismoaren zainak deitu genituen linea horiek kartel batean. Mugimendu horrek erakutsi du pertsona gutxi batzuk, herri txikietakoak, baliabide gutxirekin, irabaz dezaketela.