«ETBk izan beharko luke ikus-entzunezko sektorearen motorra»

Euskal gidoilariak kinka larrian daude. Ikus-entzunezko sektorea gain behera doala dio Joanes Urkixo (Bilbo, 1955) Euskal Herriko Gidoigileen Elkarte Profesionaleko zuzendariak, eta horrek zuzenean eragiten dio euren jardunari. «Ekoizpenik ez badago, ez da gidoirik idazten». Sektoreko egoeraren larria zenbaterainokoa den aztertuko dute asteburu honetan Bilbon. Ostiralean hasi eta larunbatera bitartean, gidoilarien topaketak egingo baitituzte Arte Ederren Museoan. «Gure lanbidearen diagnostikoa egingo dugu bertan».

Ezkutuan geratzen da askotan zuen lana, ikus-entzunezkoetan ia arreta guztia aktoreek eta zuzendariek erakartzen baitute. Nola alda daiteke egoera hori?

Ez dakit hainbeste egoera aldatzea ote den. Guk onartzen dugu zuzendaria dela proiektuaren azken egilea eta, nolabait esateko, baita egile nagusia ere. Kontua da zuzendariak hori egin ahal izateko, hasieran idatzizko testu bat behar izan duela. Alegia, hasierako egile bat egon dela. Beraz, guri dagokigun garrantzia onartzea aldarrikatzen dugu. Horrek ez du esan nahi zuzendariari edo ekoizleari garrantzia kenduko zaionik, inondik ere. Baina gure izenak normalean ez dira agertzen. Esaterako, gaur egun pelikula baten fitxa teknikoan beti esaten da zeintzuk diren aktoreak, zuzendaria eta ekoizlea. Baina sarritan ez da esaten nork idatzi duen lan hori. Hau da, inori garrantzirik kendu gabe, gure lana onartzeko eskatzen dugu.

Isiltasun horrek min emango du, ez da hala?

Bai. Hala ere, askotan zuzendaria gidoilaria ere izaten da, eta ulertzen dute zer sentitzen dugun.

Asteburuan gidoilarien topaketa egingo duzue, Bilbon, zuen egoera aztertzeko. Zein egoeratan dago sektorea?

Erdipurdiko egoera zena egoera larri bilakatu berri da. Diagnostikoa nahiko kezkagarria da. Ekoizpen gutxiago dago, eta hori horrela den heinean, gidoilariok ez dugu kobratzen gure lanarengatik...

Gidoi asko geratzen al dira ekoiztu gabe?

Bai, baina hori lanbidearen berezko izaera da. Gidoi bat saltzeko, zortzi eta hamar bitartean egin behar dituzu. Eta egiten dituzunetik %10 bakarrik salduko dituzu. Edozein moduz, kantitatetik kalitatea sortuko da, baina egia da proportzio hori asko desorekatu dela azken boladan. Iazko film kopuruekin alderatuz gero, aurten heren bat gutxiago egingo da. Beraz, ez dakigu hondoa jo dugun, edo gehiago erortzeko aukerarik badagoen.

Euskarazko ekoizpenen egoera larriagoa da?

Bai; euskarari dagokionez, egoerak okerrera egin du bereziki. Madriletik diru laguntza bat bazen lan horiek ekoizteko, baina murrizketen ondorioz, hori ere galdu da. Laguntza horri esker, eta bertakoekin batera, euskararen filmen kopurua igotzea lortu da azken urteetan. Eta lehen esan bezala, kantitatetik kalitatea lortzen da. Bide hori urratuta ikusi ahal izan da euskarazko film politak egin direla azken urteetan, eta hori ere pikutara joango da laster. Ez dakit aurten zenbat egingo diren, baina bi egiten baditugu, pozik egoteko moduan egon gaitezke. Eta hurrengo urteko egoera zein izango den ez dut pentsatu ere egin nahi.

Donostiako Zinemaldian aurten euskal ekoizpen oparoa aurkeztu da, ordea...

Bai, baina pentsa aurten estreinatu direnak duela bi urte ekoizten hasitakoak direla. Orain lanean ari direnak iaz lortutako diruarekin ari dira. Arazoa aurten areagotu egin da, eta hurrengo urtean larriagoa izango da. Eta ekoizten ez bada, ez da idazten, eta ez bada idazten, ez da kobratzen. Hasi gara sumatzen gero eta gidoi gutxiago egiten direla, eta horrek sektorera langabezia ekarri du.

Zinemako egoera txarra dela diozu, baina telebistakoa ere ez da hobea. ETBren aurtengo fikziozko telesail bakarra da Goenkale.

Bai, eta hori beste arazo bat da, ia estrukturala dela ere esango nuke. ETBk izan beharko luke teorian sektorearen motorra, eta ez du ezer bultzatzen. Zenbat urte daramatza fikzioan Goenkale bakarrik ekoizten? Goenkale eta beste zertxobait egiten ari da azken urteetan. Zein da horretarako arrazoia, aurrekonturik eza, edo apusturik ez egitea? Nik esango nuke bietatik apur bat duela, baina iruditzen zait borondate handiagoarekin lan egin beharko litzatekeela. Sektorea berpizteko zerbait egin behar da. Hori guztia esanda, argi utzi nahi dut ez daukadala ezer Goenkale-ren aurka, baina horretaz gainera, beste ikuspegi bat eman dakioke euskal fikzioari. Orain gutxi egin zen saio bat Goenkale-ren partez beste zerbait egiteko. Baina zein izan zen arazoa? Dirua. Martxan dagoen telesail bat ekoiztea merkeagoa da, berez baitoa martxan. Errazagoa da, eta baita merkeagoa ere.

Beraz, euskal ikus-entzunezkoen sektorea telebista publikoari lotuta doa...

Bai. Eta horren aldeko apusturik egiten ez duen telebistarik ez badago, ez dakigu bizirik aterako garen ere. Horretarako, apustu nazionala behar da. Gainera, berria izango ez zen apustu bat izango zen, teorian sektore estrategiko gisa izendatuta baitago. Ez dago mahai gainean jarri beharrik ere; hitzetik ekintzetara igaro, besterik ez da egin behar.

Baina esparru zabalagoa ere bada ikus-entzunezkoena. Zein irtenbide izan dezake? Topaketetan transmedia aipatuko duzue, hau da, hainbat euskarritan lan egitea.

Bai, aukera bat da, baina bi ildo nagusi daude finantzaketarako. Batetik, betiko bideetara jotzea. Hau da, ekoizle batengana joan, eta berak eraman dezala bere bidetik proiektua. Beste aukera bat norberak bere baliabideak bilatzea litzateke, finantzaketa kolektiboaren edo antzekoen bitartez. Horiek dira bi aukerak. Momentu honetan gure arazoa da sektorea asko aldatzen ari dela, eta ez dela garbi ikusten nondik jo behar duen etorkizunean. Beraz, zaila da aurreikustea nola birbideratuko den sektorea.

Finantzaketa kolektiboaren aukerak ongi funtzionatu du hasieran, baina ez zaizu iruditzen jendea nekatzeko arriskua ere egon daitekeela?

Finantzaketa kolektiboaren helburua ez da hortik bizitzea. Iturri horretatik bizi zaitezke tarte labur batean, baina hortik lortzen diren proiektuak xumeak dira ekoizpen aldetik. Alegia, telesail arrunt bat ezin duzu halako finantzaketa sistemarekin bultzatu, eta film luzeren bat egin daiteke, baina oso merke. Asko bilakatu beharko lukeen aukera bat da, baina ni ziur nago proiektu indartsuak egingo direla bide horretatik, baina denbora behar da.