«Errituen bitartez, identitateek bat egiten dute»

Euskal Herriak badauzka ia saihestu ezinezko bere egunak: Santa Ageda, herrietako jaiak, inauteriak eta abar. Baina, ospakizunetik gaindi, horiek gizartean eta norbanakoengan dituzten eraginak aztertu ditu Jota Pizarrok (Santiago, Txile, 1988) doktore tesirako. Izan ere, eragin nabarmenak izaten ditu kanal horien bidez emozioek bat egiteak.

Erritualak ikertu dituzu; baina zer da erritual bat?

«Kaixo» esatea, antropologo batzuentzat, erritual bat da. Zein perspektibatatik begiratzen duzun da kontua. Guretzat elkartze kolektiboak dira: mezak, inauteriak, danborradak eta abar, parte hartzaileen artean sinkronia handiak egoten diren prozesuak.

Nolabait gizartean finkatuta dauden ekintza sozialak dira?

Ez du zertan. Batzuk formalak dira, danborradak adibidez. Oso finkatuta dauzkate rolak. Beste batzuk libreagoak dira, hala nola kontzertuak. Bietan izaten dira emozio komunak.

Zer da emozioek bat egitea?

Kontzertua ona bada, sentitzen duzu zuk bizitakoa ondokoak ere bizi izan duela. Hori da emozioek bat egitea, emozioen sinkronia bat lortzea. Prozesu bat da, eta, prozesu horren bitartez, emaitza sozialak lortzen ditugu. Bat egiten dugu ditugu identitateetan, sinboloetan edo sinesmenetan. Horrela sortzen dira gizarteak.

Zer ezaugarri behar ditu horrelako ekintza batek erritual deitzeko?

Ez dakit gutxieneko baldintza batzuk bete behar dituen. Emozionalak izan behar dute benetan emaitza ona lortu ahal izateko, hots, sentipenak partekatzeko.

Orduan, emozioek bat egitea al da errituala?

Emile Durkheim antropologoak ezarri zituen oinarriak Bizitza erlijiosoaren oinarrizko formak liburuan. Bertan hasi zen ikusten nolakoa den emozioen sinkronia lortzeko prozesua hainbat gizartetan. Jakin nahi zuen nola sortzen diren kulturak eta gizarteak. Probatzen ari gara teoria hori estatistika aplikatuarekin eta gizarte psikologiaren metodoekin.

Zer ikertzen duzue?

Ikusten dugu, adibidez, erritualekin nola aldatzen diren taldearekiko ditugun sentimenduak eta gure balioak. Berak ikusi nahi zuen nola eta zein erritualen bidez sortzen ziren gizarteak. Baina jada sortuta daude.

Talde izaera bat transmititzen dute ekintzek, hau da, identitate bat?

Alde batetik bai, baina ez da hori bakarrik. Ez da «ondo pasatu eta identitatea hobeto sentitu nuen» huts bat. Beste emaitza batzuk izan ditzake; esaterako, denbora gehiago inbertituko dudala sare sozial horretan. Txileko irakasle batek ikertu zuen herrialdean egiten den martxa militarra. Txileko martiriak gogoratzeko eta errespetua emateko da. Neurtu zuten aldatzen ote den herrialdearen alde bizia emateko duten prestutasuna, gerra lehertuz gero.

Baina, adibidez, Donostiako danborrada izan eta gero, donostiarrago sentitzen al da donostiar bat?

Bai, hori enpirikoki frogatu dugu. Ikertu ditugu danborradak, eta ikusi dugu identitatea dela bat egiten duen gauza bat.

Zerk transmititzen du talde izaera hori?

Faktore asko daude: jende kopurua, musika, sinkronia fisikoa, prestatzeko eskaini zaion denbora, aurretiazko identitatea... Danborradan parte hartzen dutenak donostiarrak sentitzen dira aurretik ere.

Nolabait portaera komun jakin bat izatea da, janzkera eta guzti?

Naziek oso ondo egiten zuten euren ekitaldietan. Liderraren figura sustatzen zuten, eta sinkronia bat. Horrela bultzatzen zuten nazionalismoa eta bizitza emateko nahia.

Talde bat sortu nahi baduzu, erritual bat behar duzu jendea bertako kide senti dadin?

Gizarte psikologiaren teoria garrantzitsu bat da identitate soziala. Esaten da segituan hartzen duzula zure burua taldeko kidetzat. Taldeko prozesuekin indartsuago senti ditzakezu gauzak.

Espainiak futboleko Munduko Kopa irabazi zuenekoak balio al du adibide moduan? Hau da, horren harira antolatu zituzten ekintzak, koloreak...

Adibide ona da. Askotan, erritualak aipatutakoan, egitasmo estereotipikoak etortzen zaizkigu burura. Niri indigenak etortzen zitzaizkidan burura gaiarekin hasi nintzenean. Baina gaur egun ere erritualak sortzen ditugu. Horietako bat dira nazioarteko kirol lehiaketak; adibidez, futbol finalak. Erritu modernoak dira horiek.

Kamiseta bat eramatea da jakitea erritual horretan zer jokabide hartu behar duzun?

Zure burua talde horretako kide moduan identifikatzea da kamiseta eramatea.

Nola neurtzen duzue egitasmo batek zer eragin daukan emozioetan?

Gehienetan pertsonei eskatzen diegu euren bizipenaren berri emateko. Eurei ematen dizkiegu galdetegiak, telefonoz edo paperez, eta, posible bada, saiatzen gara luzerako diseinuak egiten; hau da, baldin badakigu nonbait erritual bat dagoela, bi aste lehenago eskatzen diegu betetzeko inkesta; errituala amaitzen den momentuan bertan betetzen dute berriro, zeren orduan egoten baita emozioa indartsuen; eta, azkenik, errituala jazo eta bi astera berriro betetzen dute.

Erritualak zer indar daukan neurtzen duzue?

Hori da, bai. Eta ez da soilik ekintzara joatea, baizik eta nola zoazen. Gu saiatzen gara erritualak sortzen.

Zer talde egitasmo sortu duzue?

EHUko ikasleekin egin genuen ikerketa bat. Dantza egin behar zuten. Meditazio dantza bat zen, sinkroniarekin. Arreta jarri genuen gupidan, ea besteekiko zeukaten gupida mailan eraginik zeukan.

Euskal Herriko erritualetan, berriz, zer neurtu duzue?

Donostiako danborradarena izan zen handiena. Baina, doktore tesiarekin hasi nintzenean, Donostia 2016, Europako Kultur Hiriburua ikertu genuen. Erritual askotan egon ginen: kontzertuetan, antzerkian, liburu aurkezpenetan eta abar.

Zer ondorio atera zenituzten?

Parte hartzaileen arteko sinkronia emozionala zenbat eta altuagoa izan, orduan eta gehiago sentitzen ziren hiriaren parte, gehiago nahi zuten beste pertsonekin egon edo lagundu, eta europarrago sentitzen ziren.