«Emakumeok, feministok, demokrazia pixka bat ekarri genuen gure borrokarekin»

Bere bigarren etxean izan da hitzordua: Iruñeko Zabaldi elkartean. Mugimendu feminista internazionalistako militantea eta langileen abokatua da Begoña Zabala (Santiago, Txile, 1950). Frankismo garaian lan zuzenbidean eta ordena publikoan aritu zen gogotik, eta, ordutik, lan eskerga egin du mugimendu feministan. Feminismoaz, internazionalismoaz eta elkartasunaz mintzatu da.

Noiz etorri zinen Txiletik?

3 urterekin ekarri ninduten aitaren herrira, Algortara [Getxo, Bizkaia]. Aitatxik uste zuen diktadura bukatzear zela, baina iritsi bezain pronto aitari dei egin zioten, desertore eta iheslari izateagatik.

Orduan, algortarra zara?

Aita eta ama madrildarra bera, bakoitza bere aldetik, babes eske joan ziren Txilera gerraren ondoren. Han ezagutu zuten elkar. Ni ez naiz gogoratzen, baina hori erreferentzia garrantzitsua da familian. Hala ere, Algortakoa naiz, betidanik. Hori oso argi dago.

Unibertsitatean ikastea erabaki zenuen.

Edozeren gainetik ikasi nahi nuen. 1960ko urteetan hori oso garrantzitsua zen, neskek ez zutelako ikasten. Etxean ere ikas nezan nahi zuten, eta gero lan egitea. 1967an hasi nintzen Deustuko Unibertsitatean.

Zuzenbidea, zergatik?

Banekien ez zidatela kanpora joaten utziko [irri egin du]. Karreren erromantizismo hori ere bazegoen. Iduri du zuzenbidearekin gizateriaren alde gauza asko egin dezakezula.

Erromantizismo horrek iraun zuen gero, edo bestelako errealitatea ikusi zenuen?

Karrera bukatzean, urte batez bulego batean sartzeko aukera izan nuen zigor zuzenbidea ikasteko. Oso argi nuen lan zuzenbidea eta ordena publikokoa egin nahi nuela. Oraindik banuen erromantizismo hori, eta zuzenbidearekin gauzak egiteko ustea asko politizatu zitzaidan. 1973an, bulego batean hasi ginen; erabat politikoa zen. Erromantizismoa izateari utzi zion, eta, maitasuna bezala, hasi zen izaten sentsazio eta oinarri politiko eta militante oso sendoko zerbait. Batzarrak egiten genituen, hitzarmenak, grebak babestu... 1980an sartu nintzen Nafarroako Gobernuko abokatu, erromantizismoaz ahantzirik.

Lan handiko garaia izanen zen ordukoa, ezta?

Lan handia, bai. Atxiloketa asko zeuden, eta horrek denbora asko eskatzen zuen. Langileen asistentzia lan ordutegitik kanpo izan behar zuen, eta askotan asteburuetan egiten genuen. Sindikatuak ez ziren legezkoak; beraz, gurea bezalako bulegoak zeuden, eta jende asko etortzen zen.

Zein zen bulegoaren izena?

Ez zuen izenik; Agirre 15 deitzen zioten. Batzuek Ibarratarren bulegoa deitzen zuten, Periko Ibarra eta Juan Luis Ibarrarengatik.

Bulego horiek ezinbestekoak ziren une haietan?

Askotan galtzen genuen, baina, tira, beharrezkoa zen, eta oso garrantzitsua. Alde batetik, ez zegoelako lokalik; beraz, ezin zen bilerarik egin, eta, gero, sindikatu bakarra eta derrigorrezkoa Bertikala zen. Bestalde, ordena publikoan izugarria zen bulegoaren garrantzia, jendea atxilotzen zutenean denbora tarte luzeak izaten zirelako jakin gabe non zeuden. Atxiloketa zerrendak begiratzen badituzu, izugarria da.

Arazorik izan zenuen?

Gertutik zelatatzen eta jarraitzen gintuzten, eta fitxaturik gintuzten, horregatik eta baimenik gabeko elkarteetan militatzeagatik. Agirre bulegoan, Kristo Erregeren Gerrillariek metrailetaz tiro egin zuten kanpotik, eta, hortik gutxira, Pedro bahitzen saiatu ziren. Noski, beldurtzen zintuzten. Zerbait gertatzen bazen, ezkutatzen zinen, eta pixka bat desagertu. Baina ez naute inoiz atxilotu.

Bizkaiko Emakumeen Asanbladaren sorreran parte hartu zenuen 1976an. Nolakoa zen orduko giroa?

Ederra izan zen. Berez, 1975ean hasi ginen biltzen eta pentsatzen, Emakumearen Nazioarteko Urtean. Denak geunden alderdi politikoetan, erabat politizaturik, eta bestela auzo elkarteetan eta abar. 1976an izan zen lehenbiziko batzarra, eta ikusgarria izan zen: neska pila bat ginen. Urte hartan abortatu zuten Basauriko [Bizkaia] emakumeak atxilotu zituzten, eta abokatuak ere behar zituen feminismoak. Guk bagenekien errepresioaz, eta formakuntza handia genuen langile klaseaz, Euskal Herriaz, gerraz... baina, bat-batean, mundu berri bat ireki zitzaigun, erabat irentsi genuena. Nik zuzenbidean esaten nuen emakumeek, tontoek eta eroek bezala, ezin zutela kontraturik sinatu. Dena irentsi genuen, normala zelakoan.

Basaurikoa nola landu zenuten?

Programak zehazten hasi ginen, eta auzoetan borroka zehatzagoak egiten. Basauriko emakumeen auzia luzatu zen, eta denbora horretan abortuaren eztabaida egon zen mahai gainean. Antisorgailuak, sexu heziketa, eta amatasun libre eta deliberatua borroka lerro garrantzitsua izan zen.

Diktaduraren bukaerako urteetan gogor aritu zineten?

Alor guzietan hiperpolitizaturik ginen; beraz, errepresioaren kontrako kontzientziari gure aldarriak batzen genizkion. 1978an, feministak [Espainiako] konstituzioaren aurka agertu ginen. Erregimena egonkortu zenean, 1982an PSOE gobernura ailegatzean, instituzionalizazio prozesu basati bat abiatu zen. Orduan, esaten hasi ziren berdintasuna nahi genuela. Ez, guk emakumearen askapena nahi genuen.

Zer ekarri zuen instituzionalizazioak?

Feminismoa erabat iraindua eta gutxietsia zen, baina gero aldatu zen, Europako ereduak sexu berdintasuna biltzen zuelako. Konturatu ziren eredu hori onar zezakeela sistema honek, eta orduan hasi zen feminismo instituzionalizatua. Haientzat kalea ez zen lanerako tokia. Zuzenak ziren, bakezaleak, indarkeriaren aurkakoak eta abar. Bazuen alde onik: feminismoa mailaz igo zen, ongi ikusia izaten hasi zen, eskatzen ahal zen matxista ez izatea... Baina, orokortu zenez, bigundu zen, eta diskurtsoak erradikaltasuna galdu zuen. Gainera, feminismo ofizialarekin aski ez, eta egin zuten diskurtso hegemonikoa atzerako efektuekin. Haien irakurketaren arabera, demokraziak emakumeoi askatasuna ekarri zigun. Ez, emakumeok, feministok, demokrazia pixka bat ekarri genuen gure borrokarekin. Trantsizioaren kontakizunaren borroka hor dago.

Basaurikoak aipatu dituzu, eta abortuarena izan da feminismoaren borroka nagusietako bat. Nolakoa izan da borroka hori?

Aldatu da aurrera egin eta gauza asko ikasi ditugun heinean. Basaurin amnistia eskatzen genuen, defentsa borroka zen. Hasi ginen eskatzen abortu askea eta doakoa gizarte segurantzan, eta antisorgailuak. 1994an NBEk esan zuen jaiotzak kontrolatu behar zirela, eta emakumeek haien gorputzarekiko duten subiranotasuna defendatzen genuen guk. Hori zabalduz joan ginen, eta eraman gintuen sexualitatera. Gaur egun argi dago abortuaren gaia emakumeen erabakitzeko eskubideari buruz dela. Neskak belaunaldi berrikoak dira, eta ez daude ohiturik aditzera haurra izan behar dutela.

Sanferminetan emakumeen kontra izaten diren indarkeriak azaleratzeko lana ere hasi da emaitzak ematen. Zuek hasi zineten kontzientziak pizten. Zer egin zenuten?

Hemen bertan, Zabaldin hasi ginen. Polita izan zen. Balkoietan mezuak jartzen genituen: Olagarroak kanpora, Ez nazazu ukitu, Akosatzea ez da ligatzea... Sanferminetan ez genuen atera nahi programa osoarekin, zerbait erakargarria nahi genuen, konplizitatea bilatzeko. Kanpaina hazten hasi zen: pankartak sarreretako zubietan, itsasgarriak, afixak... Polemika ere egon zen: esaten ziguten esajeratzen genuela. Zorionez, egin ohi dugun guzia bezala, mundu guziak bere egin zuen: peñek, Gora Iruñeak eta, azkenik, udalak. Gero, erasoak izaten dira, aztertzen dira, eta debateetan sartzen gara. Hori da zailena, zerbait larria gertatzen denean oso mingarria delako. Orain babes handiagoa dugu, baina ezer aldatzen ez zela ikusten genuenean...

Mundu globalizatuan errazagoak izan litezke komunikazioak, baina indibidualismoa gailentzen ari da. Nolako egoeran dago internazionalismoa?

Gure internazionalismoa elkartasunezkoa izan da. Arazoa da onartzen diren giza eskubide unibertsalen izenean denak uniforme bihurtzeko saiakera egiten denean. Mendebaldeko kulturak du boterea, eta kolonialista da, hori agerikoa da. Herrialde txiroetan askotan internazionalismo bezala saltzen dena inposizioa da; unibertsalismoa da hori. Guk beti egin dugu joan-etorriko elkartasuna. Gaur egun, beharturik ihes egin duten edo gerra egoeran dauden emakumeen aferak elkartasunera eraman behar gaitu baldintzarik gabe, begiratu gabe ea beloa eramaten dutenetz. Politizatu behar da. Horrek esan nahi du kolpean Trumpen aurka zaudela, Israelen kontra, aparatuaren kontra eta Rajoyren kontra.

Horrek eraman zintuen Gazara bidean jarri zen Askatasunaren Flotillara. Nola bizi izan zenuen Israelgo armadaren erasoa?

Etorri zirenean beldur handia nuen, indarkeria handia zegoen: ez dizute jotzen, baina zain zaude; badakizu joko zaituztela, eta, azkenean, pistola elektrikoarekin lurrera botatzen zaituzte. Asko kostatu zitzaien soldaduei itsasontzia portura eramatea, eta han talde ortodoxoak genituen zain. Poliziarekin egon ginen, galdeketetan ordu asko eman genituen. Baina esperientzia ederra izan zen: muntaketa guzia, beldurrei eta arazo fisikoei aurre egiteko prestatzea... eta jende oso interesgarria ezagutu nuen.

Egoerak ikusgarri egiteko balio du, behinik behin.

Egia da Flotillarenak ikusgarritasun handia lortzen duela, eta horrek aukera ematen dizu gaia eztabaidan sartzeko. Baina horrek badu bere iraungitze data. Imajinazioa behar dugu. Orain beste zerbait egin behar da. Estatuek esku hartu behar dute zuzenean, Palestinako egoera ikaragarria baita. Adibidez, Israeli boikot eta zigorrak jartzeko kanpaina bere egin behar dute estatuek.