«Egunen batean gauzatuko da Guggenheim Urdaibai proiektua»

Bizitzeko modu gisa ulertzen du kultura Josune Ariztondo (Ondarroa, Bizkaia, 1948) irakasle eta politikariak. Musika alorrean dago batik bat jantzia. Etxean jaso zituen lehen kultur irakaspenak eta baita politikarako grina ere. Kimika ikasketak egin zituen Zaragozan (Aragoi, Espainia) eta Bilboko Irakasle Eskolan irakasle aritu zen. Eusko Jaurlaritzan Hizkuntza Politikako sailburuorde, Bizkaiko Foru Aldundian Kultura diputatu eta EBB Euzkadi Buru Batzarreko idazkari ere izan da, ibilbide profesional luzean. Bilbao 700 fundazioaren zuzendari lanetan egin ditu azken urteak, eta erretiratzera doa laster. Pribatutasunerako gogoa duen arren, betiko grinarekin jarraituko duela ziurtatu du.

Bilbao 700 fundazioaren lana bukatzea erabaki duzue. Zer dela eta?

Fundazioak azken 20 urte hauetan sendotu egin ditu Bilboko kultur ekintza garrantzitsuenetakoak; horretarako sortu zen. Diktadurak memoria ukatu zigun eta gu berreskuratzen saiatu gara. Gaur egun ekitaldi asko ez ziren existituko erakundea sortu eta bi urtera desagertu balitz. Programak egonkortuta daude, eta ez dira desagertuko. Fundazioa tresna izan da horiek aurrera eramateko, baina iruditzen zaigu orain beste batzuei dagokiela tresna izatea.

Esan izan duzu saregilea izatea zela zure berezko bidea, baina ikastea erabaki zenuen.

Etxean bost anai-arreba gara; aita arrantzalea zen, eta arrantzontzi bat genuen. Ama bertan saregile aritzen zen. Nik afizio handia neukan ikasteko. Amari gerrak eten zion ikasteko bidea, eta nik nahi nuena ikasteko esaten zidan, 14 urterekin joango nintzela saregile. Batxilergoa egiten hasi nintzen, batak bestea ekarri zuen, eta, azkenean, Kimika ikasketak egin nituen Zaragozan [Espainia].

Noiz gogoratzen duzu politikarekin izaniko lehen harremana?

Politikoki oso markatua egon naiz umetatik. Aitita eta amamarekin bizi ginen, eta gerrako istorioak kontatzen zituzten etengabe. Marka politiko hori etxeko gauza baten gisan bizi nuen, ez zena kalean esan behar. Batzokiak zituen bi logeletan bizi ziren, orduko batzokiaren arduradun zirela. Familia batua, alaba bakarrekoa, eta konfiantzazkoa. Ezaguna herrian eta naturaltasun osoarekin bizi genuen.

Bi hamarkada egin zenituen irakaskuntzan, baina kasualitatez hasi zinen, beharra zegoelako.

1972.urtean, karrera bukatu nuenean, espediente ona neukan, eta Faes laborategira joan nintzen Erandiora [Bizkaia], analisi kimikoak egiteko pertsona bat behar zutelako. Esan zidaten ez nuela sartzeko aukerarik, emakumeek, seme-alabak izateaz gain, gaixoaldi asko edukitzen ditugula-eta. Zaragozatik hona itzultzean, hemen pil-pilean zeuden ikastolak; irakaskuntza publikoa frankista zen. Euskaldun tituludunak behar ziren, are gehiago zientzietakoak. Proba egiteko sartu nintzen irakaskuntzan, gustatu egin zitzaidan eta gelditu egin nintzen. Bilboko Irakasle Eskolan zientzia atala euskaraz sortzen aritu nintzen, besteak beste.

1994an Eusko Jaurlaritzako Hizkuntza Politikako sailburuordetzara joan arte.

Euskara Sustatzeko zuzendari joan nintzen hasieran, Mari Karmen Garmendiak deitu zidan. Momentu hartan, Loiuko [Bizkaia] Lauro ikastolan ari nintzen zuzendari pedagogikoko lanean. Hilabete gutxira HABEko [Helduen Alfabetatze eta Berreuskalduntzerako Erakundea] zuzendari izendatu ninduten, eta urtebeteren ostean sailburuorde nintzen Hizkuntza Politikan.

Garai hartan hasi zen helduen euskalduntze alfabetatzearen sektorearekin, AEK Alfabetatze-Euskalduntze Koordinakundearekin, zegoen gatazka bideratzen. Zein izan zen zure rola?

Norbait gizarte ekimeneko sektoretik datorrenean, oso barneratua izaten du, nik behintzat badaukat, publikoaren eta jabetza pribatuaren arteko osagarritasuna eta elkarlanaren beharra. Uste dudalako elkarlan horretatik gizartea sendoagoa dela, eta gizartea sendo badago, datozen eguraldi txarretan ere hobeto eusten diola. Sektore publiko hori monopolio bihurtzen bada, aldiz, gizartearen geldotzea da arriskua. AEK egoera horretan zegoen, zeharo sistematik kanpo. Berak bere bitartekoak erabiltzen zituen, ahal zituen moduan, baina homologazioetatik ere urruti zegoen. AEK-ko arduradunak beren aldarrikapenekin aurkeztu ziren nire bulegoan. Hartu nituen, eta entzun nituen. Horrela, bideragarritasun plan bat ere egin genuen; horrek diru berezi bat ekarri zuen, eta hitzarmena lortu genuen. Hortik aurrera, AEK beste bide batetik sortu zen, euskaltegi itunpeko edo jabego sozialduna.

Erraza al zen gizarte arloko euskalgintza eta administrazioaren artean zeuden mesfidantzak gainditzea?

Ez, konplikatua zen. Konfiantza irabazi egiten da alde bietatik, eta tarteko iskanbila politikoek mesfidantza handiak izatera bultzatzen zuten. Baina orain beste toki batzuetan dagoen elgorria, guk pasatu genuen arlo askotan. Hainbat aldiz joan behar izan nuen Eusko Legebiltzarrera akordio horiek zirela eta.

Euskaldunon Egunkaria izan zen kudeatzea egokitu zitzaizun beste kontuetako bat.

Ni sartu nintzenerako, harremanak hautsita zeuden. Joan Mari Torrealdai eta Martxelo Otamendi etortzen ziren bileretara, eta elkarrizketa oso luzeak izaten genituen. Ordura arte deialdi batean sartzen ziren euskara hutsezko argitalpen guztiak, eta azpimailak egin genituen hedabideak sailkatzeko. Hori oinarri hartuta, hitzarmen konkretuak egiten hasi ginen.

Nola bizi izan zenuen Euskaldunon Egunkaria-ren itxiera?

Ordurako Eusko Jaurlaritzatik kanpo nengoen. Ikaragarria izan zen. EBBko idazkaria nintzen, eta Egunkaria-ren aldeko manifestazioa egin zen egunean urteko aberri batzarra geneukan. Eten egin genuen batzarra, nahi zuena Donostiako manifestaziora joan zedin. Gizarte osoarentzat oso gogorra izan zen.

Hain zuzen, Eusko Jaurlaritzatik EBBko idazkaritzara egin zenuen jauzi.

Gizartean etsipena nagusi zen garaian hartu nuen EBBko idazkaritza. Lizarrako akordioa erori berri, 2000. urtea urte odoltsua izan zen. Ondo zihoan su-etena bukatu zen, eta gogoratzeko mingarriak diren istorioak bizi izan genituen. Adibidez, ETAk EBBrekin akordioa sinatua zuela zioen. Egoera hartan oso alderdi sendoa ezagutu nuen, pertsona sendoak. Une gogorretan asko ikasteko aukera eman zidaten. Gatazka politiko bat ordezkatzea zen gure funtzioa, eta estatutuaren erreformarako bidezko legea erabiltzen saiatu ginen; baina beti ezezkoa jasotzen genuen Espainiatik. Hurrengo urteetan Ibarretxe Planak nolabaiteko ilusioa piztu zuen, baina zaila zen kontra zeuden indarrak kontrolatzea. Are gehiago, alderdi politiko baten legez kanporatzea eta Juan Mari Atutxaren epaiketa ere tartean izan ziren.

Posible ikusten duzu Ibarretxe Planaren antzeko ekinaldirik etorkizunean?

Jendea ez dago prest frustraziora eramango gaituzten egoerak bizitzeko, inozentzia galdua dugu. Abaguneak erabili behar dira, norbere diskurtsoei eta arrazoiei eutsiz, horiekin noraino irits gaitezkeen ikusteko. Jendeak nahi duen tokiraino ailegatuko gara, baina lehenengo gizartean lortu behar da akordio handi bat. Ezin da barruan iskanbila handiagoa egon kanpokoekin baino.

Nola ulertu behar da kultur politika?

Kultura elikagai ezinbestekoa da, eta teorian edukitzen duena baino atentzio handiagoa beharko luke. Kultur politika, egiten den moduaren arabera, gizartea kohesionatzeko, helduago izateko edo gizarte moduan komunitate osasuntsuagoak edukitzeko tresna oso garrantzitsua izan daiteke. Uste dut kulturak bizi gaituela.

Guggenheim museoarekin lortutako akordioa izan zen diputatu gisa lortutako mugarri garrantzitsuenetako bat.

Guggenheimekin 20 urterako hitzarmena lotzea ikaragarria izan zen. Lorpen handia zen hango funtsak kostu barik hona ekartzea. Ez zen erraza izan, batez ere urte hauetan New York apur bat jeloskor egon delako. Gezurra badirudi ere, urte batzuetan haiek baino bisitari gehiago izan ditugu.

Kultura diputatu zinela apustu nagusietakoa Guggenheim Urdaibai proiektua izan zen. Azkenean ez zen gauzatu.

Egunen baten gauzatuko da Guggenheim Urdaibai proiektua. Museoak edo kultur zentroak egiteko modu asko dago. Guggenheim Urdaibai proiektua aztertzen 25 pertsona inguru ibili ginen, alor desberdinetako adituak tartean. Egun, gure artean ditugun museoak bisitatzeko, ikusteko eta azalpenetatik ikasteko egokiak dira. Taldearen espiritua hori aldatzea zen, Guggenheim Urdaibai proiektua esperimentatzeko zentro gisa proposatu zen. Horretarako, mundu mailako artistak bertan bizitzen jartzea da asmoa, eta bertatik artistak, unibertsitateko ikasleak edo ikastetxeetako gazteak igarotzea, haiekin esperimentatzeko. Egiteko artea da han definitzen dena, eta, horretarako, Urdaibai toki egokitzat hartzen zen. Bilbotik gertu, Bizkaiko eskualde garrantzitsu batean.

Orduan, zer gertatu zen?

Batzuk beldurtu egin ziren, beste batzuk isildu, eta besteak edozein ideiaren kontra doaz, politikoki kontra daudelako. Aldaketari beldurra dion jende asko dago. Seguru nago esan izan bagenu garai hartan Urdaibain izan beharrean Enkarterrin egingo genuela batzuek proiektuaren alde egingo zutela. Horrelakoak gara sarritan. Baina uste dut egunen batean aterako dela; atera beharko luke. Oso gauza esperimentala da, desberdina, berritzailea. Azterketa guztiak eginda daude; lehiaketa egitea falta da. Egingo da.