«Boterearen gakoa beldurra sortzea da»

Dominika Rekalt Titika-k (1959, Altzai, Zuberoa) ez du bere burua ez antzerkilari, ez kazetari, ez idazle gisara definitzen. Hebentik elkarteak antolatutako Barbau Hamalau ikusgarria idatzi du, eta uztailaren 4an eta 5ean plazaratuko dute, Ozazen (Zuberoa). Gauez izanen da emanaldia, 21:30etik aitzina.

Nola sortu zitzaizuen ikusgarri hau egiteko ideia?

Nire herrian, Altzain, 2017an nahi dute pastoral bat egin, eta niri eskatu zidaten, herriko semea izanki. Hasieran pentsatu nuen, lehen gerra mundialaren 100. urteurrena izanki, hori lantzea. Eta gero ohartu nintzen konplikatuegia zela pastoral baten formatuan emateko. Orduan, beste toki batetik soka horren tiratzea erabaki genuen.

Arte espresio asko nahastu dituzue. Pastorala ez bada, maskarada agian?

Ez dauka ezer ikustekorik ez maskarada ez eta pastoralarekin. Baina, hortik hartutako herri kultura komun horri bueltak eman dizkiogu, lehertu dugu, zanpatu dugu, esplotatu dugu, eta hortik, bada, atera ditugu pixka bat gure espresio formak.

Orduan, nola definituko zenuke?

Nolazpait, fartsa bat da, nahiz eta pasarte dramatikoak ere badituen, gerra baten adierazpena egiten baitugu, testu eta gorputz espresioekin eta leherketa piroteknikoekin.

Zeri egiten diozue barre?

Jendeak bere erabakitzeko ahalmena nola beti delegatzen duen, alderdiei, edo alderdi buruei, edo politikako profesionalei... alde horretatik da fartsa bat. Frantziako Estatuan, lau-bost urtean behin ikusten ditugu hautagaien argazki politak, eta gero kristoren hitz ederrak, eta denda batean bezala aukeratu behar dugu gure ordezkari produktu hori. Eta horrek digu gero agintzen guri. Nola ote den posible pertsona heldu batek bere bizitza delegatzea ezezagun bati. Eta, gero, delegatu horrek nahi duena egiten du.

Zer egiten dute agintariek, bada?

Badira mekanismo politikoak, badago arazo sozial edo zer edo zer, agintariek ezin dutela kontrolatu? Ba, orduan aterako dizkigute krisiak; krisi ekonomiko, krisi soziopolitiko edo arabiarra izango da hobenduna, edo ijitoa, edo homosexuala, edo lesbiana. Behar dute beti norbait hatzarekin erakutsi: dugun egoera larriaren erruduna hori da. Ez da politikarien ezin egina edo ideia falta. Ez, beste bat da. Etsai bat sortu behar digute beti. Eta pixka bat mekanismo horren inguruan dihoa Barbau Hamalau.

Gizartearen kritika bat da?

Fikzio bat da, baina gaurkoa ikusten ahal da barruan. Mundu bat sortu dut, Urdintegi deitzen dena, zeren eta ohartu bainaiz, telebistan ikustearekin, alderdi handiek edo nazioarteko egitura ekonomiko edo enpresek telebistan agertzen direlarik, urdina beti presente dela.

Zer gertatzen da Urdintegin?

Urdintegiko jendeak, momentu batean, bere balioak ikusten ditu galtzen ari direla, eta galdua sentitzen da. Orduan, aukeratuko dute buruzagi bat, agintari bat, oso balio patriarkalak aldarrikatzen dituena, lehia, indarra, irabaztea... Eta behin, aukeratuta, berak eramango ditu jendarteak nahi ez duen bide batera, baina aukeratu dute, eta tranpan sartu dira beraiek.

Geure buruaren aurka ari gara?

Ez da ahaztu behar 1933an, Alemanian, jendeak demokratikoki aukeratu zuela Hitler. Eta pixka bat hori da. Nolaz denek, dauzkagun ahulezien estaltzeko, aukeratzen dugun diskurtso maskulino bat erabiltzen duen agintari bat, iduriz eta bere gizon diskurtsoak gure ahuleziak aseko edo estaliko dituen.

Zein zerikusi du horrek gerlarekin?

Boterearen gakoa jendeari beldurra sorraraztea da. Izan gerla, izan Sadam Husseinen arma kimikoen mehatxuak, izan ETAren terrorismoa, homosexualitatea edo etorkinak, edo... Beti beldur bat behar dute elikatu, jendeak beldurra duelarik ez baitu gehiago ausardia pertsonalik. Eta ausarta dena pertsona librea da. Libre ez izateko, beldurrarekin mantentzen gaituzte.

Barbau Hamalau. Nondik atera duzue ikusgarriaren izena?

Barbau da, zubereraz, tartaroen antzeko munstro bat. Ttipia nintzelarik, joaten nintzen pegarrarekin iturrira uraren bila. Ez geneukan etxean urik, orduan kanpora joaten ginen gauez, iturria urrunago zen, eta gurasoek esaten ziguten: «Kontuz, Barbau agertuko da!». Halako piztia bat da. Barbau Hamalau izaten ahal da 1914, baina 2014 ere bai.