Urtero, apirilaren 11n, Parkinsonaren Nazioarteko Eguna ospatzen da. Gaixotasun neurodegeneratibo kroniko horrek batez ere sistema motorrari eragiten dio, eta dardarak, muskulu zurruntasuna eta orekarako zailtasunak eragiten ditu. Parkinsonak gorputzeko beste sistema batzuei ere eragin diezaieke, ikusmen sistemari ere bai. Juan Duran Oftalmologiako Institutu Kliniko Kirurgikoko zuzendari mediko eta oftalmologoak (Coruña, Galizia, 1954) berrogei urtez ikertu ditu begietan ezkutatzen diren sekretuak, batez ere parkinsonaren seinaleetan zentratuz.
Zergatik erabaki zenuen oftalmologian aritzea?
Bitxiena da kasualitatez ikasi nuela Medikuntza. Gaztea zarenean, iritzia oso azkar aldatzen duzu, eta Ingeniaritza ikasi behar nuen. Gero, Oftalmologian hasi nintzen, baina bigarren mailako espezialitatea zen garaian; kolirioak botatzea, betaurrekoak jartzea eta kirurgia nahiko arinak egitea. Ez zen Medikuntzaren adarrik garrantzitsuena.
Hori aldatu egin da orain?
Bai, asko. Orain espezialitateak nolabaiteko ospea du. Eskaera handia dago, eta miopia eta kataraten kirurgiak dira medikuntzan gehien egiten direnak. Zahartzearen ondorioz, gaixotasun asko daude begietan.
Kataraten kirurgia zure egunerokoaren parte da?
Bai, erabat. Orokorrean medikuntzan gehien egiten den kirurgia da. Gure zentroan urtean 2.500 baino gehiago egiten dira. Garrantzitsuena da katarataren kirurgia ondo egitea eta emaitza ona izatea; konplikaziorik ez izatea, alegia. Kirurgia oso fina da gaur egun, eta elementu askok osatzen dute.
Nola hasi zinen parkinsonaren eta begien arteko lotura ikertzen?
Parkinsona gaixotasun neurologikoa da, eta batez ere neurologoek ikertu dute lotura hori. Baina ikerketa oftalmologiaren eskutik joan da: begiak ikertu ditugu. Begia garunaren luzapen bat da; oftalmologoek esaten dugu garuna begiaren luzapen bat dela, ia garuna baino garrantzitsuagoa dela.
Zein da begien eta burmuinaren arteko lotura?
Bien arteko lotura handia da. Begiak nerbio egitura oso espezifikoak ditu, oso sofistikatuak, eta gaixotasun neurologikoen seinaleak bil ditzakete. Nerbio optikoak begia garunarekin lotzen du; erretina nerbio-ehun oso espezifikoa da, eta diabetesa edo gaixotasun neurologikoak ager ditzake. Gero kornea dago, begiaren aurreko aldea, organismoko ehunik sentikorrena. Begia ez dago bakarrik, bereizita, gure gorputzeko informazio guztia gordetzen du.
Zer ezkutatzen du korneak?
Kornean, definizio handiko mikroskopio bati esker, begiaren nerbio konposizioa ikusteko gai gara, eta, aztoratuta badago, ikusiko dugu. Definizio handiko mikroskopioak oso eremu txikia aztertzen du, eta horrek zelulak zuzenean ikustea ahalbidetzen digu, eta hori liluragarria da. Begiaren benetako biopsia egiten dugu zuzenean. Mikrobioak, bakterioak, neuronen banaketa eta nerbio zuntzak ikus daitezke. Horri esker, oso analisi fidagarria egin dezakegu, eta nerbio sistemari dagokionez beste eremu batzuetan gertatzen ari dena ikus dezakegu.
Nola islatzen da parkinsona begietan?
Oso ohikoa da parkinsona duten pertsonek begiak gutxiago kliskatzea. Bitxia da. Horren ondorioz, begia gehiago lehortzen zaie. Pazienteari begiratzen ez badiogu, sintoma hori alde batera utz dezakegu, baina begiak gehiago kliskatzea parkinsonaren sintoma da; begia lehortzen denez, okerrago ikusten dute eta molestiak dituzte.
Begi globoak gutxiago mugitzea parkinsonaren beste faktoreetako bat da?
Bai. Begiak oro har oso gutxi mugitzen ditugu. Badirudi asko mugitzen ditugula, baina ez da horrela: burua mugitzen dugu, batez ere. Baina parkinsona duten pertsonek are gutxiago mugitzen dituzte begiak.
Nola bereizten dira adinaren eta parkinsonaren eraginez diren faktoreak?
Aurkikuntza batzuk ez dira espezifikoak parkinsonari dagokionez. Alterazioak aurkitzen dira: burmuinean proteinak metatzen badira, erretinan metatuta ikusten dira. Begia behatzea diagnostiko goiztiarretako bat izan daiteke, sintomak izan baino lehen hor islatzen direlako.
Diagnostiko goiztiarra lagungarria izan daiteke tratamenduei dagokienez?
Tratamendu posibleei begira hobekuntza bat da, gaixotasuna lehenago hautematen delako. Begia garunaren leihoa da, eta bertan sartzeko eta aztertzeko aukera eskaintzen digu.
Seinale horiek ahalik eta lasterrena hautemateko, beharrezkoa al da ohiko azterketak egitea?
Orain gehiago aztertzen da, korneako nerbioen argazkia egin daiteke, eta diagnostiko goiztiarra egin, baina jendeak ikusmena berrikustera joan behar du horretarako. Gaixotasun neurologikoei buruzko ikerketa asko egiten ari dira.
Oftalmologoek eta neurologoek elkarrekin lan egin behar dute?
Bai. Oftalmologia aparte egon da beti: medikuntzaren espezialitate satelitea izan da beti. Beharrezkoa da oftalmologoak egotea gaixotasun horiek ikertzen lagundu ahal izateko, eta beste ikerketa eremu batzuetako jendearekin lankidetzan aritu ahal izateko. Probak egiten dizkiegu pazienteei, eta gaixotasun neurodegeneratibo horien datuak biltzen ditugu, neurologoei bidaltzeko. Ikerketak eginez, gaixotasunak diagnostikatzeko balio dezaketen aldaketa edo seinale batzuk ezagut ditzakegu.
Malkoak ere ikertu dituzu. Zer diote negar tantek?
Malkoa gorputzeko fluido bat da, aldaketa biokimikoak islatzen dituena. Malkoak 3.000 proteina baino gehiago ditu: ez da ura, oso fluido konplexua da. Askotan, malkoak konposizioa aldatua duelako gertatzen da begi lehorraren eta begiaren gainazaleko beste gaixotasun batzuen arazoa. Malkoa oso gauza sofistikatua da; ikusten da pertsona diabetiko bat desorekatuta dagoen, adibidez, eta gluzemia nola dagoen azter eta ikus daiteke.
Berrogei urteko ibilbidea izan duzu. Nolakoa izan da lanbidearen eboluzioa?
Zorte handia izan dut etengabe garatu den lanbidean egon naizelako. Teknologiaren garapenak eragin handia izan du lanbidean. Begiak ikusteko dira, baina guk ere begiak ikus ditzakegu. Irudien espezialitate bat da, eta patologia guztiak ikusten ditugu. Ondorioz, begiaren egitura horiek ikusteko aukera ematen duten tresnak hobetuz joan dira, baita tratamenduak ere. Hori dela eta, gaur egun begiaren irudi horiek adimen artifizialarekin azter daitezke.
Adimen artifiziala ongi hartu dute oftalmologoek?
Lotsagorritu gabe esango dut: xake maisu bati makina batek irabazten diola esatea bezala da. Guri ordenagailuak irabazten digu begiaren hondoa interpretatzeko orduan. Medikuntzaren bilakaera naturala da; onartu egin behar da, eta duen alde ona ikusi.
Oftalmologoen hurrengo belaunaldiarentzat gomendio bat?
Jakin-minari eutsi behar diotela eta ikertu egin behar dutela esaten diet. Ikertzean asko ikasten da, frustrazio handia dago, baina joera kritikoa garatzen da. Zalantzarik ez izatea ergelen kontua da. Jakin-mina ezezaguna dena ezagutzeko gogoa da, eta onartu behar da dena ez dakizula eta ikertu beharreko gauzak daudela. Zalantzak izateak eta jakin-mina izateak gazte mantentzen gaitu.
