«Bat egiteko leku bat ere bada muga»

Antropologia eta hizkuntzalaritza ikasi, eta Euskal Herria bi estatutan banatzen duen mugaren inguruko tesia egin zuen Aitzpea Leizaola Egañak (Donostia, 1971), Paris X unibertsitatean, Frantzian. Egun, Euskal Herriko Unibertsitatean irakaslea da. Muga naturalen inguruko hitzaldi bat eman berri du, Donostian.

Gero eta ohikoagoak dira mugak, hesiak, bereizketak... Zer da, zehazki, mugek mugatzen dutena?

Mugek mugatzen duten hori da gizarteak eta lurraldetasuna ulertzeko modu bat. Eta hori da gaur egun estatu nazioaren kontzeptua bera. Estatu nazioa pentsaezina da mugarik gabe. Mugak lurraldetasun batekin lotzen du bere burua gizartetzat duen talde bat, errealitate politiko bat daukana. Oso kontzeptu zaharra eta berria da. Muga oso antzinako kontzeptua da, baina, gaur egun ulertzen den moduan, estatu nazioaren sorrerarekin lotuta dago. Eta, horregatik, XXI. mendean, muga politikoek berriro ere horrelako indarra hartu dute.

Euskaraz, oztopoaren sinonimotzat ere hartu ohi da muga...

Euskaraz muga kontzeptua oso zabala da; beste hizkuntza batzuekin konparatuta, oso konplexua. Oztopo zentzua badu, baina badauka helburu zentzua ere. Helmuga edo muga eguna ez da oztopo bat, baizik eta helburu bat. Eta euskal tradizioan antzinako kondairak kontuan hartuta, bat egiteko leku bat ere bada muga. Bat egiteak ez du esan nahi beti modu baketsuan egiten denik, baina bai bat egitera behartuta zaudela.

Nola eragiten dute mugek biztanleriaren eguneroko bizitzan?

Modu askotan. Alde batetik, banatu egiten dute biztanleria, baina, era berean, baliabide bat bihurtzen dira. Debeku bat dagoenean, askotan debeku hori irauli egiten da, eta debeku horri probetxua ateratzen saiatzen dira bertako biztanleak zein bertakoak ez direnak. Mugak berarekin ekarri duena izan da kontrabandoa. Eta ekarri du jendearen mugikortasun zehatz bat. Hori gaur egun ikusten ari gara errefuxiatuen auziarekin, migratzaileenarekin... Eta hemen inguruan mugaz gaindiko langilearen irudia dago, ez dena hain gatazkatsua, baina bereziki lotuta dagoena mugako errealitateari. Muga bizitzeko modu bat bihurtu da.

Kontua ez da soilik jendea mugan bizi dela; mugatik ere bizi da, beraz.

Mugaz bizi da hainbat jende. Ez bakarrik estatuak ezartzen dituen lanpostuak dituztenak: mugazainak, estatuaren indar direnak, polizia mota guztiak, armadak... Horiek mugaz bizi dira; mugarik ez balego, ez lukete zer zaindu. Eta ez estatuaren menpe daudenak bakarrik, bertako biztanleak ere desabantaila den zerbait probetxuzko bihurtzen ahalegintzen dira.

Zer onura ekarri dizkie Euskal Herria bitan banatzen duen mugak bertako biztanleei?

Arlo politikoan, adibidez, azkenengo 150 urteetan ez dira elkarren kontra jardun bi estatuak. Gerra egon da, baina mugaren alde bakoitzean. Badago aukera bat babesa hartzeko, urrutiegi joan gabe. Kasu asko daude: Hegoaldean soldaduska ezarri zutenean, Iparraldera ihesi joan ziren gazteak; eta gerratik ihesi ere bai.

Mugaldeko jendeak nola eraikitzen du bere identitatea?

Mugaldekoek mugako kultura bat dute, tokian tokiko berezitasunak dauzkana, baina nolabait ere baduena halako izaera propio bat, mugako identitate izaera bat. Gehientsuenetan jendeak kode bat baino gehiago maneiatzen ditu; ez da bakarrik auzokoa auzokoa dela, auzokoaren auzokoaren kodea ere maneiatzen du. Ez da soilik hizkuntza bat baino gehiago hitz egitea, kasu honetan hiru hizkuntza erabiltzen ditu jendeak. Gainera, mugaz beste aldean dagoennazio estatuko kide den horrek zer eskatzen duen kontuan hartzen dute.

Zer, adibidez?

Bordeleko [Okzitania] bati edo Parisko bati zer interesatzen zaion kontuan hartzen dute. Eta hori ez da Ipar Euskal Herrian soilik gertatzen, ezaguna da Hegoaldean ere. Donostiako jatetxeak 12:00etan hasten dira bazkariak ematen, eta ez bereziki donostiarrok goiz bazkaltzen dugulako. Badago turismo joera bat, eta Frantziatik datozenentzat zabaltzen dituzte ordu horretan, guk baino goizago bazkaltzen dutelako.

Eta mugak nola eragiten dio euskarari?

Hizkuntzari eragin handia egiten dio, bi hizkuntza nagusiek ikaragarri markatzen dutelako: maileguak, esamoldeak, adierazpideak hartzen ditugu alde batetik zein bestetik. Baina euskalkiek ez dute bat egiten muga politikoarekin. Gauza gutxik bat egiten dute muga politikoarekin. Zenbat eta gehiago aldendu muga lerrotik, markatuago dago frantsesaren eta espainolaren eragina, eta zenbat eta mugatik gertuago egon, terminologia komun bat sortzen da.