«Badakit errefuxiatu baten seme naizela; espainiar gorri baten semea»

Etxe ondoko oihana bere birika du. Eta onddo biltzera joatea bere droga. Ingurumenaz arduratzen diren elkarteen CADE Ingurumenaren Aldeko Elkarteen Taldeko ordezkari da. AHT berriaren kontrako mugimenduko nolabaiteko ikur bilakatua denak horrela du berriz kargatzen bilkura eta inkesta lanetan iragan orenetan xahutu indarra.

Ez du biziki gustuko bere buruaz mintzatzea, bere burua aitzinean ematea. Alabaina, ibilbide luze baten lekukotasuna ekarriz, Ipar Euskal Herriaren errealitate baten ulertzeko gako zenbait ekarri ditu. Gurasoak Espainiako errepublikako errefuxiatu komunistak zituen. Aita Madrilgoa. Ama Valladolidekoa. Aita hegazkingintza errepublikanoan sartu zen. Bost urteko presondegi zigorrera kondenatu zuten. Hiru urte eta erdi eginik eskapatu, eta klandestinitatean sartu zen. Baina galdua zela damuturik, Saratik muga pasatu zuen. Merignaceko kanpamentuan sartu zuten. Arriege aldean zen amaren anaiak aterarazi zuen handik. Arriege eskualdean sortu ziren bost anaia-arreben artean hirugarrena da Victor Pachon. Aitaren Iruneko Alvaro Muñoz adiskidea zen jin haien bila, eta Euskal Herrira ekarri. «Ama, anaia, arreba, ni eta genuen guztia sartu ginen bere 2CV autoan». Bere militante bidea 1968an hasi zuen Miarritzen, «Mao» bihurtuz.

Zer erran nahi zuen 1968an maoista izateak?

Guretzat, maoismoa komunismo errealaren huts egiteari egin erantzun bat zen. Sobietar Batasuna eta herri sateliteetako porrotari. Diktadura burokratiko bat izan zenari. Garaian, iruditzen zitzaigun iraultza kulturala, alderdi komunista txinatarraren klasiko handiak dudan ematen zituen iraultza, erantzun bat izan zitekeena burokrazia horri. Baina, gerora, ohartu ginen ororen buru ildoen arteko borrokak zirela horiek oro. Gertatzen da garaian nik uste nuela ez nuela aitaren gisan eginen. Stalinentzat sinpatia baitzuen aitak. Eta, nik, pertsonalitateekiko kultua ez nuen gustuko. Baina, azken finean, nihaur erori naiz Maorekiko kultuan, nahiz proportzioak atxiki behar diren. Ez nuen ikonorik edo. Dena dela, atxikia naiz komunismoaren ideia teorikoari. Humanitatea horra joanen dela. Baina horren errealitatea, lehen saialdiak, ezin txarragoak izan dira. Lasterregi egin nahian, sosa, hiria eta baserriaren arteko ezberdintasunak desagerrarazi nahiz. Bai, biziki laster egin daitezke horiek oro, baina horren emaitza Khmer Gorriak dira. Badira beste pentsamendu handi batzuk ere hortik pasatu direnak. Giristinotasuna hartzen bada, adibidez, Daesh gisa eraiki da, aizkorarekin. Milioika dituzte hil Hego Ameriketan. Orain, erran daiteke erlijio hori zibilizatu dela. Eta espero dut komunismoa zibilizatuko dela. Demokrazia haren aberastera etorriko dela. Baina dena dela, 1988tik ez naiz gehiago inongo alderdi politikotan.

Autokritika hori eginik, halere, zertan lagundu zaituzte garai haiek zaren hori bihurtzen?

Familiatik anitz bildu dut. Cara al Sol ereserkia emititzen zutelarik irratitik edo Futbol partida bat hasi aitzin, aita ziztu batean joaten zen irratiaren itzaltzera, ez entzuteko. Ama erdian platerekin bazebilen, platerak hausteraino. Banuen funts politiko bat. Errefuxiatu baten seme nintzela banekien. Espainiar gorria nintzela. Aita hala izan zela, ni hala nintzela eta hala izaten segituko nuela. Eta nonbait hala naizela oraindik pentsatzen dut. Aitak utzi Romancero gitano oraino hor daukat. Igandero irakurtzen zidan haurra nintzela. Presondegian hil zuten bere bidaide baten koilara atxikitzen dut oraino, erlikia gisa, ni naizena irudikatzen duen erlikia gisa. Halere, denen gisakoa nintzen. Miarritzeko BO errugbi taldean parte hartu nuen, lagunekin denbora-pasan, eta. Baina egia da 68ko Maiatzak berriz sartu ninduela horretan. Orduan, militante bat bilakatu nintzen.

68ko Maiatza nolakoa izan zen Miarritzen?

Autoritatearen aurkako oldar bat izan zen. Garaian mantal arrosa jantzi behar zuten neskek eskolan... 68a ohituren askatze bat izan zen. Lizeoko ikasleok, garaian, ez baginen maoistak, Ligan ginen, eta, ez baginen Ligan, Lutte Ouvrieren ginen, eta bistan da, abertzaleak abertzale ziren. Ohituretan zen.

Eta 1968ko iraila iritsi zen.

Eta ni lanean hasi nintzen errient ordezkari gisa. Eta Parti communiste marxiste-leniniste de Francen sartu ginen. Debekatu zutenez, klandestinoa zen. Zenbait talde muntatu genituen hemen gaindi. 40 bat ginen, une batez, Baiona aldean. Hori zen izan nire bizia 1983an Mugerreko etxe hau eraiki arte. Orduan, Ortzadar aldizkaria sortu genuen. 68ko ondorioetako, nonbait. Hasiera batean aldizkari txiki bat zen.

Auzo zenuen Joseba Arregi Erostarbe Fiti; preso sartu zutelarik, zu ere atxilotu zintuzten, eta sei hilabetez preso egona zara La Sante presondegian.

«Gaizkile talde bateko kide» izatea leporatu zidaten. Baina akusazio hori auziaren lehen egunean erori zen. Epaileak akusazioa berriz kalifikatu zuen, eta frogak gorde eta suntsitu izana leporatu zidan orduan. Horregatik, ontsalaz, ez nuen presondegira joaterik, baina sei hilabeteak jadanik eginak nituen. Horren ondorioz, 18 hilabeteko presondegi zigorrera kondenatu ninduten, barne sei hilabete fermu.

Zertan markatu zaitu presondegiak?

Presondegian anitz begiratu eta entzun behar da, ez da lasterregi mintzatu behar. Kode anitz bada. Anitz ikasi dut horretan, baita gizakiaz ere. Presondegian preso direnak gizakiak dira, nahiz eta izugarriak izan, gizakiak izaten segitzen dute. Handik itzultzean, ez nintzen lehen bezain odol beroa. Gehiago entzuten dakit geroztik. Pausatuagoa naiz.

Ez ote dizu haserrea edo injustizia sentimendua handiarazi?

Horren otzantzen lagundu nauela uste dut. Nire presondegiratzea injustua zait, hori bai. Nire engaiamendu sindikala pagatzeko molde bat izan zen. Baina Maok erraten zuen bezala, bat bitan zatitzen da (irriak). Zigor bat izan da, baina indartu nau. Eta itzuli eta AHTaren aurkako borroka hasi delarik, horrek egin du, nonbait, alde guztietako indarrak nire inguruan elkartzeko leku batean izan naizela. Ez dut nik hautatu hori. Biziak nau hor jarri. Hori egiten irakatsi dit.

Ezkerreko alderdietan, komunisten artean eta, jakobinismo anitz senti daiteke euskaldunen aurka, zer diozu horretaz?

Komunismoan bada tradizio jakobino zentralizatzaile zahar bat. Baina horrelakorik ez zen existitzen Maoisten artean, ez eta Ligakoen baitan. Tokikoa zarelarik eta militante zarelarik, tokiko errealitatea ezagutzen duzu. 1988an etxea miatu zidatelarik poliziek aurkitu zuten dokumentu bakarra Euskal Herriko autonomiari buruzkoa izan zen. Kontu horrek lanjer bat irudikatzen lukeela? Jugoslavia gisan edo? hori irrigarria da. Entzun izan dudan diskurtsoa da, maluruski. Alta, nortasun aldarrikapenak ez baditugu entzuten, ez baditugu ulertzen, jokoz kanpo gaude. Eta jokoz kanpo gaudelarik, noizbait zartatzen den ulertezintasun bat sortzen da. Nik lan egin dut eskola batzuetan, adibidez Lekornen, non ikasle batzuek beste ikasle batzuei nik eman ariketak euskarara itzultzen baitzizkieten. 1970ean zen hori. Horrek galdera anitz eragin dizkit.

Ikasle hori ariketa euskaratzen entzun zenuelarik, zer egin zenuen?

Baietz, itzultzea euskarara ihardetsi. Eta kanpoko tenoretan pilotan ari ginelarik, euskaraz kontatzen genituen puntuak. Euskaraz kontatzen irakatsi didate ikasleek. Gero, ni hor nintzen frantsesa irakasteko, baina ez ditut nehoiz zigortu horregatik. Ontsa konprenitu dut hor bazegoela nortasun biziki azkar bat. Hori lasai erran dezaket. Ez naizenez inongo alderdi politikotako kide, biziki aske naiz horri begira. Funtsean, CADE kolektiboa sortu genuelarik, kolektiboaren estatutuetan erabateko independentzian ezarri genuen kolektiboa.

Independentzia hori garrantzitsua zaizu, ez?

Bai. Agian, kolektiboa sortu zelarik independentzia horren alde egin zuten zenbait nihaurez ziren mesfidatzen. Presondegitik ateratzen nintzelako, Maoista ohia nintzelako [irriak]... Baina independentzia horren zaintzea gauza ona izan da. CADEn denetatik bada. Ezkerretik, baita eskuineko Debout La Francekoak ere agian, ez dakit zehazki, ez baitiet galdegiten. Ez diogu nehori galdegiten zein alderdi politikotakoa den.

Zertan du horrek garrantzia?

Horri esker dugu zabal biltzen ahal. Eta iruditzen zait alderdiek hori ulertu dutela. Independentziak funtzionatzen du.

AHTaren borroka bada hemen, baina badira beste mugimendu ugari ere proiektu erraldoien aurka Europan; zenbaitekin hartu-emanak izan dituzue, dela Alemaniako Stuttgarteko geltokiaren aurkakoekin, Lyon-Turin trenbidekoekin, Notre Dame des Landesko aireportuaren aurkakoekin edo beste. Nola analizatzen dituzu mugimendu horiek oro?

Ez da kasualitatea mugimendu horiek guztiak une berdintsuetan sortu izana, eta alta, elkarren artean koordinaziorik gabe. Garai berezian sartzen ari gara, non, nahiz eta ez arras kontzienteki izan, jendeak sentitzen baitu hurbileko paisaiez desjabetuak direla. Giza kostu horretaz ohartzen dira. Adibidez, Ametzondo [Hiriburu, Mugerre] aldetik pasa gaitezke goiz batez, eta hor izanen da oihana. Arratsaldean, berriz, hortik pasatu, eta oihana desagertua izanen da. Suntsipena era izugarrian agertzen da denen bistara. Eta Telebistan ere, hondamendi ekologikoen bidez. Eta gu, CADEkook, ororen buru, agian oraino aski nahasia den herritarren kontzientzia hartze horren ispilu baizik ez gara. Hori laguntzen dugu. Aldatzen ari den gizarte baten produktu sinple bat ere bada CADE.

Iduriz denek ez dute horrela pentsatzen, AHTaren aldekoak baitira, hasiz agintarietatik.

Agintaritzan diren goi karguetako politikari anitz ez dira horren kontziente. Beren softwarea gainditua dute. Ez dute konprenitzen kontzientzia hartze hori inposatzen ari den zerbait dela. Ondorioz, bat-batean ohartuko dira ZADistak [proiektu erraldoien eremuen Defendatu Beharreko Gune izendatu eta bertan bizitzen jartzen direnak] badirela alde guztietan. Gizarte fenomeno bat da. Ez badute kontuan hartzen, bereizketa handituko da.

Eta zu horren erdian, non kokatzen zara?

Indar hori ez dadin ahuldu ari naiz. Handitu dadin eta kontzientziak iratzar daitezen. Gero, hortik kontzientzia politikoak sor daitezkeela? Hori ez da gehiago nire afera. Hori alderdi politikoen kontua da.

Halere, indar politikoez mintzo zarela, indartsu agertzen dena Fronte Nazionala da azken aldian; zer diozu horretaz?

Gizartean agertzen den hausturek alderdi tradizionalistak ukatzen dituzte. Grezian Syriza, Espainiako Estatuan Podemos. Eta hemen, iruditzen zait EHBai izan daitekeela hirugarren indar hori. Baina gisa bereko indarrik ez den lekuetan, Fronte Nazionalaren gisakoek dute hautesle protestagilea bereganatzen. Herbehereetan ere, berdin. Horren aurka direnek ulertu behar dute inkantazioak ez direla aski.

Nola da hori, inkantazioak?

Fronte errepublikanoak eta horrelako kontzeptuak erabiltzea. Horrek ez du gehiago deus erran nahi anitzentzat. Nik gogoan dut nola sortu genuen lagunekin ZUP auzoko alokatzaileen defentsarako batzordea. Egun batez, Fronte Nazionalaren eskuorri bat agertu zen bertako gutunontzietan. Zioen ijito gazteek ura ebasten zigutela parte komunetan. Guk orduan sortu genuen batzordea, karga eta zergen igatearen kontra. 1978an zen. Batzordeak 800 kide bildu zituen. Aldizkaria argitaratzen genuen, frantsesez, euskaraz, espainolez, portugesez eta arabiarrez. Etxebizitza bakoitzeko arduradunekin eta. Eta ez dugu gehiago ukan gutunontzietan Fronte Nazionalaren su zuri, urdin eta gorria. Soluzioa eremua okupatzea da. Baina ez bakarrik hauteskunde garaietan.