Apaletatik eguneroko paisaiara

Zer momentutan hitz egiten duzu emakume erreferenteez etxean, edo ikastetxean, ez bada irakasleak interes berezia duelako horretan?». Ilazki Gainzaren hitzak dira, gaur egun emakume erreferenteen inguruan hezkuntzaren arloan dagoen hutsunea ardatz. Nerea Uriarekin batera sortu berri du Emariak karta jokoa; izen berbera daraman Emariak, emakumeek historian zehar egin dituzten ekarpenen bilduma liburuaren segida da. Iaz plazaratu zuten argitalpena, eta, izan duen harrera ikusirik, ideia horri berriz ere heldu, aztertu, jiraren bat edo beste eman, eta orain gutxi «erditu» dira emaitzaz, karta joko formatuan.

Gainzaren esanetan, «liburua irakurtzen duzu, eta, gustuko izan edo ez, apalean gordetzen duzu, maitasun handiagoarekin edo txikiagoarekin». Horregatik, egunerokoan ere «erraz» erabili ahal izateko eta adin askotariko pertsonengana iristeko baliabide bat sortu nahi izan dute: jolasaren aitzakian erabili, egunerokoan txertatu, eta edonoren eskura jarri. Proiektuaren helburua liburuaren berbera dela nabarmendu du, hots, emakume erreferenteen berri euskaraz zabaltzea: «Lehengo urtetik hona, konturatu gara oraindik ere baliabide gutxi daudela euskaraz horretarako, eta, bide horretan, baliabidetxoak sortzeko aukera izan dugu».

Guztira, 40 karta egin dituzte: 39 soslai eta komodin bat. Soslai horiek lan arloaren arabera edo emakume erreferente horiek eginiko jardunaren arabera banatu dituzte: hamahiru talde egin dituzte, eta koloreen arabera bereizi —asmatzaileak, biologoak, borrokalariak, dantzariak, idazleak, jokoen asmatzaileak, kirolariak, kirol taldeak, lanbide feminizatuak, lanbide maskulinizatuak, musikariak, pedagogo sortzaileak eta pintoreak—. Karta bakoitzean, emakumearen izena eta biografia labur bat ageri da, Uriaren hitzetan: «Zaila da pertsona bakoitzaren biografiari hain modu laburrean guztiz fidela izatea, baina baliagarria da konturatzeko emakume horietako bakoitzak zer ahalegin egin duen eta zer debeku gainditu behar izan dituen».

Hezkuntza, «gakoa»

Karta sorta soilik ez, gida moduko eskuliburu bat ere badakar Kalaka komunikazio taldearen azken proiektuak. Eskuliburuan, kartekin jolasteko hainbat modu proposatzen dituzte, Gainzaren arabera: «Gure helburua karta joko bat sortzea zen, baino ez joko bakarrerako, eta liburuxka horretarako da: hiru joko proposatzen ditugu. Halaber, ariketa pedagogikoagoak edo bilaketara gehiago bultzatzen duten zenbait proposamen ere bildu ditugu. Gida bat da, baina irekian utzi nahi dugu, sormena ere sustatzeko». Ikerketa bultzatu asmo duen ariketa horietako bat azaldu du Uriak: «Adibidez, ikastetxean karta joko propio bat egitea proposatzen dugu, Euskal Herriko emariekin eta emakume desberdinekin osatua. Helburua da horren inguruan eztabaidatzea eta ikuspegi feministatik ikerketa lan hori egitea».

Bien iritziz, hezkuntza «gakoa» da ikuspegi hori aldatzeko, eta, Gainzaren aburuz, garrantzitsua da arlo horretan sakontzea: «Etxeetan erakusten dena oso inportantea da, baina etxean erakusten duten horiek ere ikastetxean egon dira aurrez. Ikastetxeak, azkenean, haurrak biltzen ditu, baina baita familiak ere». Erantsi duenez, testu liburuetan ageri diren erreferenteen %75 inguru dira gizonezkoak: «Txikitatik iristen zaizkigun erreferenteak maskulinoak dira, eta etxeko lanak egitean, gizon horien berri bilatu beharko dugu, ziurrenik, baldin eta ez bada irakasleak espresuki testu liburuetatik at emakume gehiagoren berri ematen digula».

Horregatik, erreferente horiek biltzeko ahaleginean egin dute azpimarra, Gainzaren hitzetan: «Liburuan agertzen diren emakumeak ez errepikatzen saiatu gara, emakume gehiagoren berri ematen». Horren adibide dira, esaterako, emakume saregileak; horrela azaldu ditu Uriak: «Emakume saregilerik gabe, gizonezkoek ezingo lukete arrantzara joan; baina gizon arrantzaleen izena, betiere, pisutsuagoa izan da emakume saregileena baino. Karta guztiek dute atzean buelta eman nahi bat edo eztabaida zein gogoeta bultzatu nahi bat». Ideia berbera goraipatu du Gainzak ere: «Helburua ez da izan baliabidea eskaintzea soilik, baliabide hori eskuan izanda pentsaraztea eta ekintzara bultzatzea baizik».

Euskaraz pentsatuz eta euskaraz sortuz. Horrela egin dute proiektua, eta dagoeneko saldu dituzte karta sorten erdia baino gehiago. «Pozik» azaldu dira izaten ari den harrerarekin, eta ezustean harrapatu badituzte ere, gainerakoak ere azkar salduko dituztela dirudi. Norbanakoek eta familiek ez ezik, ikastetxe askok ere eskatu diete karta jokoa; beraz, hezkuntzaren esparruan emakume erreferenteen presentzia ziurtatzeko berme txiki bat da. Webgunearen bidez (kalaka.eus) eros daiteke karta jokoa; baita zenbait salmenta puntuetan ere: Donostiako Hontza liburu dendan, Bilboko Louise Michel liburu dendan, Iruñeko Katakrak liburu dendan eta Karrikiri elkartean, Hernaniko Urbieta inprimategian (Gipuzkoa), Durangoko Arteka liburu dendan (Bizkaia) eta Arrasateko Olgeta jostailu dendan (Gipuzkoa).