Aurten jarriko da martxan Vera C. Rubin behategi astronomikoa. Vera Cooper izena zuen eta ezkontzean Rubin abizena hartu zuen astronomoaren ohoretan du izen hori, eta ikerketa astronomikorako inoiz egin den kamerarik handiena du: gutxi gorabehera, auto baten neurrikoa. Haren bidez, unibertsoari buruzko galdera batzuk erantzutea espero dute, tartean, nola sortu zen eguzki-sistema, zer objektu eta egitura dituen Esne Bideak, eta zer den materia iluna.
Vera C. Rubini zor zaio materia ilunaren hipotesia. Materia iluna beharrezkoa da azaltzeko galaxien eta beste egitura batzuen higidura, baina ez dago zuzenean behatzerik, ez baitu argirik xurgatzen. Kalkulatu dutenez, unibertso osoaren materiaren %80 da materia iluna, eta, nolakoa den jakiteko, beharrezkoa da ondo ezagutzea unibertsoko egiturak, ondorioztatzeko materia ilunaren nolakotasuna. Hori da Vera C Rubin behatokiaren egiteko nagusia.
Behategia Txilen dago, 2.682 metro dituen mendian. LSST korporazioak sortu zuen (irabazi askorik gabe korporazio astronomiko batek), eta AEBko Zientzia Fundazioaren eta beste instituzio ofizialen laguntza ekonomikoa du. Webgunean azaltzen dira behategiaren helburuak, ezaugarri teknikoak, eta nor izan zen Vera C. Rubin.
Trumpen gobernuak dibertsitatearen, ekitatearen eta inklusibitatearen aurka jotzeko erabakiak Vera C. Rubinen biografiari eragin dio. Zehazki, zientzia oraindik gizonen esparrua dela aipatzen zuen zatia desagertu da, nola lagundu zien Rubinek emakumeei astronomo izan zitezen, eta zer egiten duen (zuen?) behategiak dibertsitatearen alde.
Rubinek berak, emakumea izateagatik, zailtasun ugari gainditu behar izan zituen astronomoa izateko. Gutxiesten zuten, eta karreran aurrera egiteko aukerak ukatzen zizkioten. Oztopoak oztopo, oso gaztetatik nabarmendu zen, eta materia ilunari buruzko bere proposamenak ikerketa-arlo berri bat sortu zuen. Washington Post egunkariak aurkikuntza horri buruz idatzitako albistea: «Ama gazte batek kreazioaren erdigunea aurkitu du». 50 urte geroago, Zientziaren domina eman ziotenean, izenburu hau idatzi zuten bere lagun batzuek, Herbehereetako aldizkari batean: «Amona zahar batek Zientziaren domina lortu du».
Beste webgune batzuetan irakur daitezke Rubinek emakume zientzialarien alde egindako borrokak. Esate baterako, 1960ko hamarkadan, emakumeek debekatua zuten Palomar behategiko teleskopioa erabiltzea, emakumeentzako komunik ez zegoelako aitzakiarekin. Rubinek, paper-zati bat moztu, women idatzi, eta gizonen komuneko men txartelaren gainean itsatsi zuen.
Sarritan esaten omen zuen hau: «Mundu zabalean, garunen erdiak emakumeenak dira». Lelo aproposa martxoaren 8an eta urteko egun guztietan aldarrikatzeko; are gehiago, AEBko gobernuak ezabatu nahi badu.
