Joan den astean iragarri zituzten Medikuntzako, Fisikako eta Kimikako aurtengo Nobel saridunak. Zazpi dira, eta zazpiak, gizonak; denak zuriak, eta AEBetakoak edo Erresuma Batukoak. Kasualitatea? Ez, noski. Egun batzuk lehenago, Nature aldizkariak irabazleen soslaia iragarri zuen. Eta bete-betean asmatu zuen. Horrek agerian jartzen du, hautaketa sistema irauli ezean, Nobelek eskuragaitzak izaten jarraituko dutela emakumeentzat, jatorriz anglosaxoiak ez direnentzat, diru sarrera apalak dituztenentzat, eta familia akademiko jakinetatik kanpo daudenentzat.
Egiturazko diskriminazio hori, bederen, Nobeletara mugatuko balitz, gaitz erdi. Gauza bera gertatu baita Standford-eko zerrendan. Horretan, argitalpen zientifikoetan gehien aipatzen diren ikertzaileen %2 hautatzen dituzte, eta EHUk jakinarazi du beren unibertsitateko 162 ikertzaile daudela tartean.
Bada, 162 horietatik 24 baino ez dira emakumeak; %15 baino gutxiago. Gainera, 162etatik 119 seniorrak dira, hau da, ibilbide osoan izan dituzten aipamenak kontuan hartuta sartu dira rankingean. Haietatik, hamabi dira emakumeak; %10. Naiara Ozamiz Etxebarria psikologia ebolutiboko ikertzaileak ohartarazi duenez, emakumeak gehiengoa dira EHUko ikertzaileen artean.
Hau ere ez da kasualitatea. Standford Unibertsitateak, zerrenda egiteko, argitalpen zientifikoen inpaktuarekin lotutako parametroak aplikatzen ditu: kopurua, beste lanetan zenbat aldiz aipatu diren argitalpen horiek, h indizea (ikertzaile baten lan zientifikoek jasotako aipuen banaketaren araberako faktore bat), egilekidetza, eta faktore guztiak uztartzen dituen adierazle bat. Lan batek jasotzen duen aitortzan oinarritzen da zerrenda, eta emakumeek aitortza txikiagoa jasotzen dute.
Nature aldizkarian argitaratu zen 2022ko azterketan hori diote: «Emakumeek aitortza txikiagoa jasotzen dute zientzian gizonek baino». Ikerketaren arabera, emakume zientzialariek gizonek baino %13 probabilitate txikiagoa dute artikuluetan egile gisa agertzeko; patenteetan, nabarmenagoa da joera hori, %58 aukera txikiagoa baitute.
Gutxiespena ikasle garaietatik gertatzen dela erakutsi du Nature-k: emakumeen %15a azaltzen dira izendatuta parte hartu duen ikerketarekin zerikusirik duten dokumentuetan; gizonen kasuan, %22ra igotzen da. Gainera, emakumeen proportzioa jaisten doa ibilbide zientifikoak aurrera egin ahala.
Rosalind Franklinen auzia ere ekarri dute gogora azterketan. Izan ere, haren ikerketa gakoa izan zen DNAren egitura argitzeko, baina itzalean geratu zen James Watsonen eta Francis Cricken alboan (azken bi horiei Medikuntzako Nobel saria eman zieten). Azterketaren egileen esanetan, «ebidentziek iradokitzen dute Rosalind Franklin ez dela, urrundik ere, bere lanarengatik aitortza jaso ez zuen bakarra». Orduan, ez zen kasualitatea; 2024an ere ez.
