«Alzheimerraren ikerketan beste norabide batzuk hartu ditugu»

Alzheimerra misterio bat da oraindik komunitate zientifikoarentzat, baina sortutako galderei erantzuten saiatzen da Amaia Arranz (Bilbo, 1978) Ikerbasqueko ikerlaria. Achucarro neurozientzien ikerketa zentroan lan egiten du zientzialariak, eta nazioarteko ikerketa batean parte hartu du orain. Lan horren arabera, mekanismo bat dago neuronen heriotzaren atzean. Science aldizkarian atera den lanari esker gaitza tratatzeko botika gehiago sortuko direla espero du ikerlariak.

Zerk eraman zintuen neurologia ikastera?

Biologia ikasi nuen Euskal Herriko Unibertsitatean. Biologia egin ondoren, doktore tesia egin nuen Medikuntza Fakultatean. Bertan piztu zitzaidan neurozientziaren gaineko interesa, eta burmuinarekin eta nerbio sistemarekin lotutako ikerketan sartu nintzen. Tesia amaitu nuenean, Belgikan egonaldi bat egin nuen alzheimerra lantzen duen laborategi batean, eta han espezializatu nintzen.

Alzheimerra nola sortzen da?

Hori da zalantza handiena. Orain arte, uste genuen beta amiloide izeneko plaken pilaketaren ondorioz sortzen zela gaitza, eta orain ikerketa esparrua zabaldu nahi dugu, eta beste faktore garrantzitsu batzuk bilatzen saiatu.

Zeintzuk dira gaixotasunaren ezaugarri nagusiak?

Gaixotasunak hainbat ezaugarri ditu, baina badira nahiko garrantzitsuak diren bi: beta amiloide eta tau proteinen zabalketa. Beste ezaugarrietako bat da gaixotasunean garuneko neuronak hiltzen direla. Horren ondorioz, pazienteek oroimena galtzen dute.

Zein da alzheimerraren gaur egungo egoera?

Populazioak gora egin du, eta gero eta gehiago luzatzen da gure bizitza. Biztanleria zahartzen ari da; adineko gero eta jende gehiago dago, eta haur gutxiago. Alzheimer indizeen etorkizuneko estimazioak oso kezkagarriak dira.

Gaitzak zahartzaroan soilik erasaten al du?

Batez ere adineko jendearen gaitza da. Bada jatorri genetikoa duen alzheimer bat, baina alzheimer horren intzidentzia %1ekoa da.

Alzheimerrean neuronak nola hiltzen diren azaldu duzue zuen ikerketan. Nola frogatu duzue?

Gaixotasunari buruzko informazio asko eman diguten saguekin lan egin dugu. Baina ereduak oso mugatuak dira, eta beste pauso bat eman nahi genuen. Zer gertatzen da gaitzaren atal bat duten giza neuronak injektatzen baditugu saguaren garunean? Zer gertatzen da neurona horiekin? Orduan, sagu batzuetan animalien neuronak injektatu genituen, eta besteetan, gizakienak. Ikusi genuen giza neuronak bakarrik hiltzen zirela giro horretan, alzheimerra modelatzen duten saguen burmuinetan. Giza neuronak ahulagoak dira proteinen metaketa horren aurka.

Nola hiltzen dira giza neuronak?

Neuronen heriotzaren mekanismoa ulertzeko gai izan gara. Zelula heriotzaren hainbat mota daude, eta guk ikusi genuen gizaneuronak hil egiten direla alzheimerra modelatzen duten saguen garunetan. Zelula-heriotza mota hori nekroptosia da, MEG3 proteina areagotzen denean gertatzen da.

Zein da MEG3aren eta giza neuronen heriotzaren arteko harremana?

Giza neuronetan MEG3 proteinaren presentzia handitzen badugu, neuronak hiltzen dira. MEG3 horren adierazpena blokeatzen dugunean, heriotza hori eragozten da. Badirudi MEG3 horrek lotura zuzena duela neuronen heriotzarekin.

Gaixotasun horren zenbait ezaugarri garatu dituzue saguen burmuinetan. Ezinbestekoa da animaliekin probak egitea?

Oso mugatuak gaude ikerkuntza esparruan. Paziente bat diagnostika dezaket, baina ezin dut ikertu; ezin dut jakin zer gertatzen ari den haren garunean, ezta neuronen heriotza nola gertatzen den ere. Ezin naiz paziente baten garunean sartu. Alzheimerra benetan sendatu edo tratamendu eraginkorrak aurkitu nahi baditugu, gaitza ulertzen lagunduko digun eredu bat behar dugu. Alzheimerra duen paziente baten garunean gertatzen dena ezin da azaldu plastikozko zatitxo batean jartzen dituzun lau zelulatan. Horregatik, animaliekin esperimentatu behar dugu.

Alzheimerra gizakien gaitza da, beraz?

Giza gaixotasuna da; saguetan ez dago alzheimerrik. Baina gaixotasunaren alderdi espezifikoak ulertzen laguntzen diguten ereduak erabiltzen ditugu. Primateren batek alzheimerraren antza duen zerbait izan dezake, baina ezin dugu alzheimer izendatu. Sagu batek ez du alzheimerrik izango, gizakiarengandik oso urrun baitago eboluzioari dagokionez.

Aztergai zenituzten burmuinek gizakiaren burmuinaren antz handiagoa izan zezaten, giza jatorriko neuronen transplanteak egin zenituzten. Sor daiteke burmuin bat modu artifizialean?

Sagu garunari giza neurona gutxi batzuk injektatzen dizkiogu; orduan, ez dugu garun berri bat sortzen, berez. Giza zelulek burmuin horren zati txiki bat hartzen dute, eta horri esker uler dezakegu zer gertatzen ari den zelula horiekin paziente baten garunean. Eskura ditugun baliabideak erabiltzen ditugu gure burmuinean zer gertatzen den ulertzeko.

Urte askotan beta amiloide plaken pilaketan zentratu eta gero —alzheimerra haiek eragiten dutelakoan—, beste bide batzuk urratu behar direla uste duzu?

Hori uste dugu. Urte askotan, uste zen proteina horren pilaketa zela gaixotasunaren kausa nagusia. Gaur egun, bi tratamendu erabiltzen dira garuneko plaka horiek murrizten saiatzeko, baina efektuak oso apalak dira. Orduan, beste norabide batzuk hartu ditugu. Uste dut garai itxaropentsuan gaudela, urte askotan blokeatuta egon baikara, norabide bakar batean lan egin dugulako. Orain, eremua zabaltzen ari da, eta gaixotasunean garrantzitsuak diren beste faktore batzuk aurkitzen saiatzen ari gara.

Ikerketari esker aurrerapauso handiak espero dira?

Nahiko nuke. Minbizia tratatzeko erabiltzen diren bi farmakoekin neuronen heriotza eragozten dela ikusten ari gara, baina saguekin egin dugu proba. Espero dugu aurrera egitea eta neuronen heriotza gehiago ikertzea, gaixotasunaren sintomak benetan arinduko dituen zerbait aurkitzeko. Orain itxaropena izan behar dugu, baina baita pazientzia ere.

Aurkikuntza erabakigarri gisa definitu da. Hainbesterako da, edo zuhurrak izatea nahiago?

Aurkikuntza oso garrantzitsua da, baina zuhurra izan nahi dut. Hau da bidearen lehendabiziko harria, baina tratamendu batera iritsi arte asko dago egiteko. Goiz da oraindik.

Science aldizkarian argitaratu duzue ikerlana. Zientziaren ezinbesteko alorra da dibulgazioa?

Uste dut ezinbestekoa dela. Garrantzitsua iruditzen zait egiten ari garen aurrerapen txiki horien berri ematea gizarteari. Ikerketarik gabe ez genuke tratamendurik aurkituko. Garrantzitsua iruditzen zait ikerketa horiek ezagutaraztea.

Ezjakintasuna nagusi da alzheimerrari dagokionez?

Ezjakintasuna baino gehiago, kontzientziazio falta da.

Nolako erantzuna eman dizue neurologia esparruak?

Nazioarteko laborategi askok parte hartu dute ikerketan. Oraingoz oso positiboa izan da, eta jendeak interes handia erakutsi du. Duela hamabi egun argitaratu zen lana; nahiz eta denbora gutxi igaro, erantzuna oso positiboa dela uste dut.

Etorkizun hurbileanalzheimerrari dagokionez zer berrikuntza izango direla espero duzu?

Zaila da aurreikustea. Aurrerapenak pixkanaka-pixkanaka egiten ditugu. Ea tratamendu eraginkor bat aurkitzeko gai garen, baina hori egiteko azterketa gehiago behar dira. Ea gai garen sintomak gutxitzen dituen farmako bat aurkitzeko. Ez naiz sendatzeaz ari; nahiko nuke. Baina nahi nuke gutxienez sintomak atzeratuz joatea eta pazienteak bizi kalitate onarekin bizi ahal izatea.

Zeintzuk dira neurologiarenerronka nagusiak?

Zahartzearen gaia erronka bat da gure gizartearentzat. Biztanleria gero eta gehiago zahartuko da, eta gaixotasun neurodegeneratibo gehiago egongo dira. Ikertzen jarraitu behar dugu, baina baliabide gehiago behar ditugu horrelako proiektuak gauzatzeko.

Gizakiak inoiz ulertuko al du burmuinak nola funtzionatzen duen?

Saiatuko gara. Hori da helburua, garunak nola funtzionatzen duen ulertzen saiatzea; nola eboluzionatzen duen eta, gero, gaixotasun batean zerk huts egiten duen ulertzea.