Ardoaren arrastoa nabarmena da Erriberrin. Zortzi upategi daude herrian, eta han dute egoitza, gainera, Nafarroa sor-markak eta Evenak, Nafarroako Landa Garapen eta Ingurumen Departamentuko Mahastizaintza eta Enologia Zerbitzuak. Lan handiko asteak dira oraingoak Erriberrin eta Nafarroa sor-markaren barruko gainerako herrietan, abuztuaren erditik abian baita mahats biltzea. Inoiz baino lehen hasi dute aurtengo kanpaina.
Unsi upategiko kideak atzo hasi ziren haien uzta biltzen. Upategia Erriberrin dute, baina mahastiak, San Martin Unxen. “Mahasti batzuk gureak dira, eta herriko hamaika nekazari txikiren mahatsa erosten dugu, gainera. Garnatxa bertzerik ez dugu; barietate hori hautatu dugu, herrialdeko barietate tradizional bat delako eta ederki egokitzen delako”, azaldu du Javier Mendez Unsiko kideak (Iruñea, 1998).
Herrialdean 9.800 hektarea mahasti daude Nafarroa sor-markaren barruan —zortzi herri baino ez daude Errioxa sor-markaren barruan—. Abuztuaren erdian hasitako mahats biltzeak bi hilabete inguru iraunen du. Ez dute batera egiten toki guztietan, eskualdearen arabera, eguraldiaren eta lur motaren ondorioz, lehenago edo geroago heltzen baita mahatsa.
Behe Erriberan hasi zuten mahatsa biltzeko aurtengo kanpaina, joan den abuztuaren erdian. Apirileko beroak eta azken urteotako lehorteak eragin dute inoiz baino lehenago hastea. Halere, Evenako adituen ustez, fruituaren egoera “hagitz ona” da, eta uste dute 66 milioi kilo mahats inguru jasoko dituztela. Evenak nabarmendu du iaz baino %10 gehiago jasotzea espero dutela, hain zuzen ere.
Unsi, 2014. urtetik lanean
2014. urtean hasi zuen Unsik bere bidea. “Upategi gazte bat gara, eta gutxi ekoizten dugu, baina asmo handiak ditugu”, erran du Javier Mendezek. Izan ere, ardoa egiteaz gain, mahastizaintza eta turismoa uztartu dituzte, eta urte osoan egiten dituzte herritarrak hartzeko bisitak. Nekazari txikiekin duten elkarlanari esker, gainera, “herritarrak eskualdera lotu” nahi dituzte, herriak jendez gabetzeari aurre egiteko asmoz. “Gure esku dagoena egin nahi dugu”
Iaz Nafarroa erdialdea kiskali zuten suteek Unsi upategiko mahastiak ere jo zituzten. Unsiko kideek tristuraz oroitu dituzte iazko ekainean gertatutakoak. Haien mahasti batzuk erre ziren, baina bertze batzuek San Martin Unxeko sutea itzaltzen lagundu zuten: “Hagitz garbiak zeuden, eta sua ailegatu zenean, itzali egin zen”, kontatu du Mendezek.
San Martin Unxekoa du familia osoa, eta Iruñean jaio arren, Mendezek ere “harreman estua” du herri horrekin. Mingarriak dira iazko sutearen oroitzapenak, baina nabarmendu du berdea nagusitzen ari dela, berriz ere, errautsez betetako paisaiaren erdian, eta txalotu ditu herritarren ahaleginak “aurrera segitzeko”. Irailaren 16an San Martin Unxen antolatu duten Unx jaialdia aipatu du. Ardoa eta musika uztartuz, herriak ez husteko besta bat eginen dute.
“Erriberriren eta San Martin Unxen gisako herriotan garatu da Nafarroan dugun ardoaren kultura”, azpimarratu du Mendezek. San Martin Unxeko zenbait upategitan egin du lan, Unsikoan hasi baino lehen, eta giro horretan ikasi ditu ardoaren ingurukoak. “San Martin Unxen laurehun biztanle daude, eta bost upategi”, nabarmendu du Unsiko kideak. Herri horretan ez, baina, oro har, “ardoaren kultura galtzen” ari ote den beldur da Mendez. Herrien hustea jo du egoera horren eragile, hain zuzen.
Zuriak, beltzak eta gozoa
Datuen arabera, ardoaren kontsumoak behera egin du. Errealitate horri, “kalitatearen bidez” egin nahi dio aurre Unsi upategiak. Ardo zuriak eta beltzak egiten dituzte, bai eta ardo gozo bat ere, denak garnatxarekin.
“Garnatxa hemengo barietate bat da, eta guk gurea nabarmendu nahi dugu. Uste dugu Nafarroako ardoak bereizteko modu bat izan daitekeela”, azaldu du Javier Mendezek.
Unsik San Martin Unxen dituen mahasti guztiak daude lehorreko sailetan. “Nafarroako ubidetik gora daude denak; zenbait, zazpiehun metrora”. Garnatxak “ardo fresko eta azidotasun handikoak” ematen dizkio Unsiri. Mahatsa jaso bezain laster, upategira eramaten dute, Erriberrira. Han, upategiko deposituetan jasotzen dute, lehendabizi. “Mahats zuria zanpatu egiten dugu deposituetan sartu baino lehen. Mahats beltzari, berriz, txortena kentzen diogu andeletan sartu aurretik”.
Deposituetatik upeletara pasatzen dute ardoa. Upeletan sei hilabete inguru pasatzen du ardo beltzak, botiletan sartu baino lehen; zuriak, berriz, bost hilabete inguru. Botiletan, baina, denbora gehiago ematen du ardoak, salgai jarri aurretik. “Ardo beltzak hiru urte inguru ematen du botiletan; zuriak, berriz, bat edo bi. Helburua da kartetan sartzeko ardoak egitea”
Ardo gozoa egiteko, berriz, mahatsa denbora gehiago uzten dute mahastian. “Kontua da mahatsak azukre eta alkohol gehiago hartzea”, azaldu du Mendezek.
Garnatxaren aldeko hautua egin du Unsik; aurtengo uzta biltzeko garaia dute oraingoa.
