Errioxako Balkoian elkartzea ez da ideia ona izan. Behe lainoak estaltzen du paisaia, eta Toloño mendikateko magalean zabaltzen diren mahastiak ez dira azalduko argazkietan. Herrerako mendi errepidean behera doaz autoak bihurgune handi batera arte. Lanbroa atzean geratu da. Ez dago izotza puskatu beharrik argazkilariak kamera hartzean. Urte asko dira elkar ezagutzen dutela Juan Luis Cañasek (Luis Cañas upategia), Esti Besak (Candido Besa upategia) eta Gonzalo Saenz de Samaniegok (Ostatu upategia). Ez dituzte itxurak egiten argazkilariarentzat, natural sortzen zaie hizketaldi bizia: mahastiak, eguraldia… Ostatu upategira abiatu dira autoak, baina geldialdi bat eginda mahasti batean. Saenz de Samaniegok azaldu dio taldeko ezjakin bakarrari zertarako diren arrosak mahatsondo lerro bakoitzaren hasieran: «Mildiu onddoa mahatsondoan baino lehenago azaltzen da arrosan: salatari bat da». Ostatu upategian hartu du abiadura solasaldiak, ardoa dastatzeko areto zoragarrian. Artean inork ez daki hiru orduz luzatuko dela enkontru hori, ardo gorenen artean. Beren lurra maite dutenen pasioak eramango du bilera bazkari inprobisatu batera: pandemia, eskualdearen geroa, Arabako Mahastiak, euskara…
Klima aldaketa
Azken ekaitzek zer-nolako kalteak egin dituzte Arabako Errioxako mahastietan?
GONZALO SAENZ DE SAMANIEGO: Ekaitzak ekaitzak dira; ez dago kalte orokor bat eskualdean, bota duen tokietan baizik. Ez da kontsolamendua, baina ardogileen kontratuan dator hori.
Ekaitzekin ohitu zaretela esaten ari zara?
ESTI BESA: Ez, kontua da gehiegitan gertatzen ari direla.
G.S. DE SAMANIEGO: Ekaitza iragartzen dutenean, eta Demandako mendilerrotik laino beltzak badatozela ikustean, halako bihotz-larri batek jotzen zaitu.
JUAN LUIS CAÑAS: Villabuenan, zazpi urtetan izan ditugu izotza edo harria, 2011tik gaur arte. Azkenaldi honetan eguraldiak kasik urtero eman du zartada bat, eta lehen ez zen horrela.
Klima aldaketa?
G.S. DE SAMANIEGO: Bai, begien bistakoa da.
E. BESA: Agian patata landatu beharko dugu, nork daki? Txantxa da noski, baina tresna berrietan pentsatu behar dugu egoera berri honi aurre egiteko.
G.S. DE SAMANIEGO: Estalkiak behar ditugu. Mahastietan landatu gabeko lerroak utzi behar dira, belarrarekin. Landatzen dena baino gutxiago landatu, higadura saihesteko. Ekaitzen kalte handiena higadura da. Urak eramandako lur hori ekarri egin behar da berriro, eta horrek kostu handia dauka. Gainera, estalkiak dituzten mahastietan lanera sar zaitezke gaur bertan. Estalkirik gabe, gaur ezin da mahastira sartu lan serio bat egitera; lokatzetan hondoratzen zara.
Pandemiaren ondorioak
Pandemia irteerako fasean da; sektoreak izan duen lurrikara hain handia izan da?
G.S. DE SAMANIEGO: Bakoitzak bere etxeari begira erantzun behar dio horri. Aldaketa bat egon da, eta etorkizunerako eredu aldaketa bat dela esango nuke. Genuen hori ez da itzuliko. Erabakiak hartu behar dira. Guk, gure etxean, iazko apirilean, pentsatu genuen egoerak aurrean eramango gintuela. Gero lana etorri zen, nola edo hala egoerari aurre egitea, eta gure aurrekoek horrelako zuloak gainditu zituztela datorkizu burura. Abendurako, ez zen hain-hain txarra urtea. Esportazioan pauso bat aurrera eman dugu, eta horrek ere laguntzen du. Euskadin asko jaitsi da kontsumoa, zutik edaten dugu eta, ostalaritzan. Baina bai, jaitsiera handiak daude upategien fakturazioan; are okerragoa izango zela uste genuen, ordea.
Krisi sakonek ideia berriak bultzatzen dituzte, ezta?
G.S. DE SAMANIEGO: Partikularrentzako salmentak berreskuratu ditugu; online salmentan ere urrats handia egin dugu. Ez gaitu horrek bakarrik salbatuko, baina dinamika berriak jarri dira martxan.
Agian ez dira beren neurrian ikusi oraindik gertatutakoaren ondorioak? Ez ote da itxiko upategi dezente azkenean?
E,BESA: Hasi dira ixten. Guk ez dugu esportatzen: Euskal Herrian saltzen dugu gehien-gehiena, salmenta zuzenean. Horrek hondamendiari izkin egitea erraztu digu, baina salmentak jaitsi ditugu, jakina. Familia upategi txikiez hitz egin behar badugu, esan behar da hamabost urte egin ditugula itxieraren mehatxupean. 700 upategi zeuden eskualdean, eta 300 geratzen dira, eta prozesu hori aurrera doa. Beldurra eta pena ematen dit eredua galduko dela ikusteak, eta eredu hori Arabako Errioxa izan da historikoki, eta ez da eredu ekonomiko bat bakarrik: kulturala eta soziala ere bada.
Upategien ereduak
Merkatua bera ez al da ari eredua aldarazten?
E. BESA: Merkatua ez, eragile handiak. Baina pandemiak azkartu egin du upategi txikiak galtzeko prozesua. Upategia utzi eta mahatsa saltzera bultzatzen du egoerak. Paraxutistak etorri dira Arabako Errioxara, inbertitzaile handiak: Vega Sicilia-Rothschild.... Lur asko erosi dituztenak salneurri handia eskainita, eta sufritzen ari diren mahastizain askorentzat goxoki bat izan daiteke prezio hori. Egungo egoeran, are gehiago.
G.S. DE SAMANIEGO: Ardoaren munduak eta Arabako Errioxak ere pairatzen dituzte munduko egoera ekonomikoaren ondorioak. Bi upategi eredu argi ikusten ditut nik eskualdean: lurraldean sustraitutakoa bat, gu hirurok esate baterako, eta beste bat bakarrik errentagarritasunari eta espekulazioari lotua. Errioxako bihotzean gaude; Errioxaren jatorria Arabako Errioxa da; lur egokiena dugu kalitatezko ardoa egiteko. Hau gozoegia da, eta horregatik etortzen dira kanpotik.
E.BESA: Etortzen direnek beste eredu bat dute: industriala, langile askokoa, jakin gabe langile horien lan baldintzak nolakoak diren. Nik badakit zuek mahats hornitzaileekin adosten dituzuela prezioak. Baina mahastizain asko salduta daude, ekoizpen kostuaren azpitik pagatzen direlako prezioak, eta hori legez kanpokoa da. Zer egin behar dute horiek?
Lurra saldu?
J.L. CAÑAS: Guretzat hori azken-azkena da. Demagun familia upategi bat dugula arazoetan sarturik; ikusten duela ez dela soilik mahatsa ekoiztea, gero botilaratu egin behar dela, sor-markaren azterketa zorrotzen artean, eta saldu egin behar dela ondoren, bezeroarekin borrokan. Eta agian ez dio berehala pagatuko bezeroak, agian zorra utziko dio. Horrek guztiak egiten du jende askok pentsatzea mahatsa saltzearekin nahikoa duela, batez ere adin batera iristen denean. Mahatsa saldu eta kito. Azken-azkena lurra saltzea da. Hori gerta daiteke herentziak banatzen direnean.
G.S. DE SAMANIEGO: Eta asko gertatzen da gure eremuan.
J.L. CAÑAS: Baina hemen argi esan behar da upategi txiki bat duenak hautu bat egin behar duela: ala ardogilea da familiak mahastiak izan dituelako beti eta ardoa saldu beste erremediorik ez duelako, ala ardogilea da pasio izugarria duelako egiten duenarekin, ilusioa. Ez dira gauza bera bata eta bestea. Pasioa eta ilusioa duenak edozein egoerari egingo dio aurre. Zulo handi batetik ere aterako da. Bestea, ez. Zergatik? Zulo horretatik ateratzeko dena eman behar delako, eta ilusiorik gabe ezin delako.
Gihar finantzariorik gabe ere ez.
J.L. CAÑAS: Begira, zuk pasioa eta ilusioa badituzu, lan asko egingo duzu, eta gastatu oso gutxi. Nik badakit zer egin zuen gure aitak, eta zuenek ere bai [beste biei begira]: lana gogotik egin, eta gastatu gutxi. Horrela ateratzen da zulotik. Eta gero, bai, beste arrisku bat dago: aurrerapauso bat eman nahi duzunean, mailegua eskatu behar da; eta gaizki ateratzen bada? Kontua da azpiegitura txiki bat baduzu krisi bat datorrenean okerrago izango duzula aurrera ateratzeko.
G.S DE SAMANIEGO: Ni bat nator Estirekin eredua aldatzen ari dela; kontua da zaila dela ardurak banatzea, denok dugulako gure zatia. Zer esan behar diot nik nire bizilagunari mahastizain ona bada, kalitatezko ardoa egiteko borrokatzen bada eta lortzen badu, baina, gero, merkatura badoa eta ez badu lortzen nahi duen errentagarritasuna? Ekaineko ekaitzak baino okerragoa da merkatua.
J.L. CAÑAS: Mahastizaina izatetik upategirako jauzian merkatua baita zailena. Eta argi dago: txikienei egiten dizkiete maltzurkeria handienak. Zenbat eta gutxiago eduki, orduan eta gehiago estutzen zaituzte. Enpresa ondo doanean, hobeto aukeratu dezakezu banatzailea, hornitzailea… dena.
Baina orain urte batzuk dena zen errentagarritasuna Arabako Errioxan. Zer gertatu da?
E. BESA: Nork esan behar zigun guri duela 25 urte, olatuaren gandorrean geundenean, orain horrela egongo ginela? Uste genuen etorkizuna gurea zela.
G.S. DE SAMANIEGO: Egungo arazo nagusiak uste horretan du oinarria. 2000. urtean blai utzi gintuen errealitateak, bat-batean. Enologia ikasketak egin, eta hiru urte neramatzan etxean lanean. 1999an, mahatsaren espekulazioarena izan zen: prezioak izugarri igo ziren. Mahastizainek lehendakariaren soldata halako bi zuten. Hori horrela da. Donostiako Abuztuaren 31 kalean banatzaile bat genuen, eta kaleko tabernetan 2.000 kaxa-edo saltzen zizkigun. Bada, urte batetik bestera 150 kaxara pasatu zen saldutakoa, prezioa garestitzearekin bat. Ordu arte, hemen pentsatzen genuen: «Nire merkatua Euskadi da, eta etor daitezela gure lagunak erostera». Eta egurra etorri zen leku guztietatik. Ordutik argi daukat: merkatua oso handia da, eta Espainiara atera behar dugu, Europara eta mundura, dirua kobratzen dugun edozein tokira.
J.L. CAÑAS: Aldaketaren urte horretan guk ardo gaztearen 1,2 milioi botila saltzen genituen, eta hornitzaileak Mañuetan, Villabuenan eta Lapueblan genituen. Gurbila, hau da, hamasei litro, 9.000 pezetan jarri zen (54 euro); orain 30 euroan dago.
E. BESA: Administrazioak esku-hartu behar du mahatsaren salneurrian. Mahastizain txiki asko daude upategi handien menpe.
G.S. DE SAMANIEGO: Administrazioak ezin du hori egin. Mahastizainak kontratu bat sinatu du esanez kostuaren gaineko prezioan saltzen ari dela. Hori sinatu badu, nola egingo du ezer administrazioak?
E.BESA: Zenbat daude kontraturik gabe? Zenbat aritzen dira inolako bermerik gabe?
J.L. CAÑAS: Administrazioak egin dezakeena da diru laguntzetan irizpide batzuk aplikatu mahatsa duintasunez pagatzen ez duenari ez emateko, adibidez.
G.S. DE SAMANIEGO: Legea argia da: epe jakin batean pagatu behar da, eta ekoizpen gastuen gainetik. Mahastizain askok sinatzen dute gastuen gaineko prezioa jaso dutela, jakinda gezurra dela. Zergatik saltzen dute aldez aurretik prezioa finkatu gabe? Erraza da kexuka ibiltzea, baina hortzak erakuts ditzatela ere noizbehinka, ezta? Beti upategi handi berari saldu diotelako jarraituko dute hari saltzen, nahiz eta ekoizpen-gastuen azpitik pagatu?
Arabako mahastiak
Zenbat iraun dezakete Arabako Errioxako upategi txikiek eta ertainek jatorri izenean agintzen duten talde handien joko arauekin? Ez al da garaia urratsak egiteko desberdintzearen alde?
E. BESA: Bai, urratsak egin behar dira, eta orain egin behar dira.
G.S. DE SAMANIEGO: Orain da garaia, eta lehen zen garaia. Hausnarketa handia egin behar dugu, ordea, gauzak egiten ditugun baino askoz hobeto egiteko. Gakoa da guk sinestea aurrena zein den esku artean dugun produktuaren maila. Orain urratsik egiten ez badugu, egungo eredu honek bide bazterrean utziko ditu gero eta upategi gehiago.
E. BESA: Arazo sakona da. Hasteko, gero eta jende gutxiago bizi gara eskualdean; gazteak joan egiten dira, geroa ez delako garbi ikusten. Zerbait egin behar dugu gure jendearen alde, eta hori da gure benetako ereduari hauspoa ematea berriro: Arabako Errioxako familia upategien ereduari.
G.S. DE SAMANIEGO: Ez zaigu komeni biktimismoa: hau ez da hondamendia. Gazteak hemen geratuko dira errentagarritasuna badago. Eta ekintza zehatzen bidez lortu behar da hori. Badago proiektu bat Unescok Arabako Errioxa Munduko Ondasun gisa aitortu dezan. Jaurlaritzak ez du benetan sinetsi, eta ez da ari ongi kudeatzen aukera hori. Bada, lortuko bagenu, eskualdeko upategiok jauzi handia egingo genuke, eta txikiak ere behartuta leudeke gorentasunean urrats bat egitera.
Noiz arte urtekoa, ondua eta erreserba saltzen? Ez al dute estutzen Errioxako sor-markaren arauek?
J. L. CAÑAS: Arazo hori gaindituta dago. Ondo datorkizu horrela saltzea ala ez, eta, beraz, sailkapena zurera egokitzen duzu. Badaude ardoak jatorri izenaren baldintzak ez dituztenak betetzen, agian denbora gutxiegi edo gehiegi egon direlako upelean, eta generiko gisa ateratzen dira. Eta ondua edo erreserba baino askoz hobeak izan daitezke. Merkatura ahal den modu egokienean sartzea da kontua.
G.S. DE SAMANIEGO: Bakoitzak komeni zaiona egin behar du: urtekoa, ondua, erreserba, baina baita sailekoa, herrikoa ere... Nahi duguna egiten dugu, baina bai, gatozen lekutik gatoz, eta Errioxak sailkapen horretan dauka oinarria, upel eta epe zehatzekin.
E. BESA: Ba, nik uste dut guk ez ditugula gure erabaki propioak hartzen, eta esan egin behar dugula. Nork agintzen du sor-markaren kontseiluan? Rioja taldeak. Hark finkatzen ditu politika guztiak, eta nik ez dut neure burua hor ikusten, benetan esaten dizuet.
G.S. DE SAMANIEGO: Zu goizean jaikitzean kontseiluan pentsatzen hasten zara? Nire buruan, nire gogoan, nahi dudana egiten dut ja, de facto hasi naiz nire erara funtzionatzen, kontseilura begiratu gabe. Paso egiten dut. Erakunde horrek, orain, ez digu baliorik ekartzen, zama baizik.
E.BESA: Kontseiluan pentsatzen dut auditoria bat egitera etortzen zaidanean. Nik hortik atera nahi dut.
Arabako Mahastiak sor-marka berria hor dago, Madrilek Europako Batasunera noiz bidaliko zain. Izendapen hori egitearen alde zaudete?
J.L. CAÑAS: Nik ulertzen dut eta errespetatzen dut, baina hemen galdera bat egin behar da: zama baizik ekartzen ez didan izendapen batetik ateratzen banaiz beste batera joateko, zenbat galdu behar dut bidean? Ze hau guztia auzi ekonomikoa da, argi. Politikoa dela esan dezake inork. Bai zera! Ez dago ehun 80ren truke aldatuko duenik, ezta abertzalerik handiena ere. Gogoratu 2017tik aurrera Arabako Errioxa jar dezakegula etiketan askoz argiago. Hemen Arabako Errioxako etiketa dutenak bakarrik ari gara dastatzen; Gonzalok herriko gisa sailkatutako bat ireki du, Samaniegokoa. Gure bidea da geurea jo eta su defendatzea.
E. BESA: Baina ez al zaizue zilegi iruditzen zenbait upategi egotea kontseilu horretan arrotz sentitzen direnak, eta izendapen berri bat egin nahi izatea?
J.L. CAÑAS: Bai, noski.
G.S. DE SAMANIEGO: Zilegia eta adimenduna da, gogoa suspertzen duelako. Errioxako sor-markan zerbait argi geratu bada, zera da: hau ez doala ondo eta zerbait egin behar dela.
E. BESA Orduan zergatik botatzen du mundu guztiak iritzia Arabako Mahastiak sor-markaren inguruan, bizia jokoan balu bezala?
G.S. DE SAMANIEGO: Politikarien esparruan gertatzen da hori, politikarako erabiltzen ari direlako hau guztia, eta batik bat Errioxako Erkidegoan.
J.L. CAÑAS: Azaldu nahiko nuke ardogile batzuk zerbait ari garela egiten gurea desberdintzeko, eta ilusio handia dugula proiektu horretan. Zigilu berri bat lortzeko ekinaldia da, 25 bat upategirena. Eremuko edonor sartu ahalko da, betiere baldintza jakin batzuk betez gero. Eremu hau sustatu nahi dugu, jasangarritasunaren bidez, bioaniztasuna babestuz, mahastizainei prezio duinak pagatuz, eremu osoan banatu dadin aberastasuna. Hemen kontua ez da bakarrik Errioxa Garaitik edo Errioxa Beheretik desberdintzea; agian Arabako Errioxako zenbait eremu ere oso desberdinak dira gurekin alderatuz. Non dago Oion? Hori nahi dugu: benetako aldaketa bat; edo jasangarri zara, edo ez zara egongo urte gutxi barru.
Beraz, ez zaudete Arabako Mahastiak sortzearen aurka, gero baliatuko duzuen ala ez alde batera utzita?
J.L CAÑAS: Nahiko nuke martxan jartzea eta ondo baino hobeto hastea, eta ni joan behar izatea Estirena esatera: «Utziko didazu Arabako Mahastiak jatorri izenean sartzen?».
"Zama den sor-marka batetik irteten banaiz beste batera joateko, zenbat galdu behar dut bidean? Hau ez da auzi politikoa. Ez dago ehun 80ren truke aldatuko duenik, ezta abertzalerik handiena ere"
Juan Luis Cañas
Upategi bat, sor-marka bat. Mehatxu horrekin dabiltza Errioxako erkidegoan.
G.S. DE SAMANIEGO: Utz ditzagun egunkariak eta joan gaitezen arauetara. Errioxako PPko bozeramaileak gauza bat esaten du; PSOEkoak beste bat… Ez ditzagun serio hartu. Nik atsegin dut Arabako Mahastiaren ideia; hasteko, eragin dien iskanbilarengatik.
E. BESA: Presio handia daukagu, Gonzalo, handia, benetan.
G.S. DE SAMANIEGO: Eta zer erantzun espero zenuen, ba? Arabako Mahastiak ideiaren hastapenean egon nintzen. Bada, uste dut hautatu den euskarria txarra dela, antolatzeko moduak txarrak izan direla, desegokiak, eta gaizki jaio dela.
E. BESA: Zergatik diozu hori?
G.S. DE SAMANIEGO: Errioxako sor-marka bezalakoa delako, baina beste izen batekin: Arabako Mahastiak.
E. BESA: Ez nago ados. Gure negozioak kudeatzen uztea eskatu besterik ez dugu egin sor-marka berriaren bidez. Eredu propioa nahi dugu.
G.S. DE SAMANIEGO: Baina zer egiteko? Gauza bera egiteko? Ez dago konpromiso bat jasangarritasunarekin, ez dago konpromiso sozial bat...
E. BESA Baina hori egin egingo da, noski; hori egiteko dago.
G.S. DE SAMANIEGO: Baietz, begira, nik beti babestuko dut Arabako Mahastiak, baina jatorri izen berri bat egiteko, hautsi egingo duen izendapen bat, bikain egin behar duzu, goren; bestela, ez hasi.
E. BESA Baina orain arte sor-marka eskatu baizik ez dugu egin.
"Guk ez ditugu erabaki propioak hartzen: nork agintzen du jatorri izenaren kontseiluan? Rioja taldeak. Hark finkatzen ditu politika guztiak, eta nik ez dut neure burua hor ikusten, benetan esaten dizuet"
Esti Besa
G.S. DE SAMANIEGO: Barne arautegi bat dago idatzia, gauzak zehazturik daude, garbi esan dezagun. Izendapen batekin hasteko, lehen-lehena masa kritiko bat behar dugu atzean. ABRAn ere ez du gehiengo bat atzean, eta ez dago kasik mahastizainik. Akats larria da hori; ez badu mugimendu sozial oso bat atzean, oker jaio da. Eta, gero, alderdi politikoak eta erakundeak iritsi dira, eta alderdi politikoek egin dezaketen gauzarik onena bazter geratzea da.
J.L. CAÑAS: Berriro diot: hau auzi ekonomiko bat da. Candido Besa sartzen bada Arabako Mahastiak sor-markan, bere fakturazioa handitzeko da. 100.000 euro atera beharrean, 130.000 ateratzeko, demagun. Hori da jokaldia, ez besterik.
E. BESA: Eta gusturago lan egitea ere bai. Nik kudeatuko dut neurea. Dena den, gure ardoa desberdintzeko ekinaldi guztien alde nago, zuenaren alde ere bai. Pozten naiz gauzak mugitzen direlako. Baina badut errezelo bat: gorentasunaren klubei buruzko edozein egitasmotan betikoak azaltzen zarete.
G.S. DE SAMANIEGO: Begira, Esti, Arabako Mahastiak izendapenaren etsai handienak Arabako Errioxan bertan daude: upate- gi handiak eta mahastizainak. dira.
Aldaketa soziopolitikoak
Bizkaian eta Gipuzkoan gutxiengo batek identifikatzen du euskal ardo gisa Arabako Errioxakoa; txakolinarekin ez da gertatzen. Zer dago horren atzean?
J.L. CAÑAS: Gure ardoak beti sailkatu izan dituzte ardo gazte gisa, eta Errioxakoak, ardo ondu gisa. Ez da sekula egia izan. Baina ez ahaztu 2017ko uzta arte ezin izan dugula etiketan jarri Arabako Errioxa, ez behintzat neurri jakin batean.
E. BESA: Nik beti jarri dut.
G.S. DE SAMANIEGO: Nik ere bai. Gure etiketa erabili izan dute ikusteko desberdintzea posible dela, baina arazoa da: Arabako Errioxa jartzen badut, zergatik jarri behar dut derrigor beste Errioxa bat?
E. BESA Hemen benetan larria dena da Arabako Errioxa ezin erabiltzea, Errioxako jatorri izenetik ateratzen bazara. Badakit beraiek erregistratu zutela, baina euskal administrazioan utzikeria galanta egon da horrekin, eta orain salduta gaude. Hasteko: nola utzi zioten Logroño erkidegoari Errioxa jartzen uzten? Non zegoen gure gobernua?
G.S. DE SAMANIEGO: Diputatuen Kongresuan aldeko boto nahikoak izan zituen, eta kito. Hor ez dugu zer esanik.
E. BESA Arabako Errioxa eskualde historiko bat da, eta orain Arabako Errioxa ere Europan erregistratzen utzi diegu?
G.S. DE SAMANIEGO: Arazoaren muina da 1997an Errioxako sor-markaren kontseiluak hainbat izen erregistratu zituela, eta hortik aurrera ezin duzu ezer egin. 2017an, adibidez, Arabako Errioxako herri guztiak ere erregistratu zituzten marka gisa, herriko ardoa etiketatu ahal izateko. Hau da, kontseilua fede txarrez aritu da, eta esan egin behar da argi eta garbi.
E. BESA Zergatik ez zen Eusko Jaurlaritza biziago ibili? Sartu zuen helegiterik? Ez, utzikeria galanta egon da. Barkaezina da: lapurreta egin digute.
Baina ez da egon Arabako Errioxa hegoaldera begira hamarkada askoan? Udal gobernuetan egondako aldaketa politikoa ez da aldaketa sozial baten isla?
G.S. SAMANIEGO: Ze aldaketa politiko? PPk udalerri batzuk galdu ditu azken urteotan, baina Arabako Errioxako udalerrietan alderdi abertzaleak egon dira nagusiki demokrazia abiatu zenetik. Hori ere oso modu interesatuan saldu dute: Arabako Errioxa ez da sekula izan PPren erresuma politiko bat. Datuak hor daude begiratu nahi dituenarentzat.
E. BESA: Villabuenan ez da sekula egon PP, adibidez. Behin PSOE, eta, bestela, beti Herri Batasuna, EA edo EAJ. Ez, Arabako Errioxako udalerrietan abertzaleak izan dira nagusi historikoki.
Euskara
Eusko Jaurlaritzaren laguntzen bidez gaita txistuarekin ordekatzen ari dela idatzi du eskualdean gehien irakurtzen den egunkariak...
E. BESA: Nahiz eta PPk ez duen nagusitasun hori eduki, egia da aldaketa kultural bat egon dela, eta horrek isla izango du beharbada esparru politikoan. Baina horrelako gauzak irakurtzeak auzolotsa ematen du. Orain, EAJ eta EH Bildu elkarri laguntzen ikusten ditugu udaletan gobernatzeko, egia da. Lehen ez zen gertatzen.
G.S. DE SAMANIEGO: Horren zergatiak asko dira. Aldaketa hori lehen iritsi izan balitz, hobe. Baina kontuz, momentu honetako argazkiak ez du errealitate guztia erakusten: Gasteiztik 50 kilometrora gaude; Errioxako erkidegoa etxeko atean dugu; eta Euskadik ez du ezagutzen eta ez du aitortzen Arabako Errioxa. Badira eskualdean bi herri ezin dutenak Radio Euskadi hartu; bada beste bat ETB ikusi ezin duena. Kontuz, hemen ezin duzu oraindik D ereduan ikasi ikastetxe publikoan. Euskadik ulertzen duenean Arabako Errioxa Euskadi dela, orduan hasiko dira gauzak aldatzen.
J.L. CAÑAS: Horretarako, umeek ikastolara joan behar dute, jakiteko Arabako Errioxa Euskadin dagoela eta zein diren Euskadiren arazoak. Gipuzkoako eta Bizkaiko umeen pare, hor dago koska. Zergatik daki mundu guztiak Bermeo kokatzen gutxi gorabehera? Edo Irun. Hemen gehienek ez dakite San Vicente de la Sonsierra Errioxa den edo Euskadi den; Haro etxetzat jotzen dute askok, eta Errioxa den ala ez bigarren mailakoa da.
G.S. DE SAMANIEGO: Labraza da Erdi Aroko herririk politena, zainduena, mundu mailako aitortza handia duena, Euskadin, Arabako Errioxan. Zenbatek ezagutzen dute Labraza Bizkaian eta Gipuzkoan?
"Oraingo argazki politikoak ez du ondo erakusten errealitatea: Gasteiztik 50 kilometrora gaude; Errioxako erkidegoa etxean dugu; eta Euskadik ez du aitortzen Arabako Errioxa"
Gonzalo Saenz de Samaniego
Euskarak ez du aurrerapauso bat eman eskualdean?
G.S. DE SAMANIEGO: Bai, baina oso mantso goaz. Arabako Errioxa euskalduntzeko ahalegina ez da erraza. Asteburuan Bastidara edo Lapueblara datorrenak nabarituko du gazteek euskaraz dakitela, akaso, baina eguneroko bizitzan euskararen presentzia oso apala da oraindik.
E. BESA: Ni Villabuenakoa naiz. 1970eko hamarkadan Gipuzkoara aldatu ginen, eta, gero, gurasoak itzuli egin ziren 1980ko hamarkadan. Bikotekidea eta biok 1991. urtean iritsi ginen Villabuenara. Txikitan, gogoratzen dut euskaldunak zirela ardoa erostera etortzen zirenak. Oraingo egoerak eta ordukoak ez dute zerikusirik, hori ere esan behar da. Guardian, «agur» esan, eta gorroto begiratuak zeuden. Hori niri gertatu zait, 1991n. Gaur egun, 40 urtetik beherako gehien-gehienek ulertzen dute edo hitz egiten dute euskaraz Arabako Errioxan. Euskadin ez dago gehiago aurreratu duenik euskararen ezagutzan.
Euskalduntze horrek ez luke lagundu behar Arabako Errioxa euskal ardo gisa identifikatzen Euskal Herrian?
E. BESA: Gorka Knorrek kantatzen zuen Araba zela Euskal Herriaren zazpigarren alaba; bada, Arabako Errioxa da zazpigarren alaba horren zazpigarren alaba.
J.L. CAÑAS: Jaurlaritzak askoz ere ahalegin handiagoa egin behar du gure ardoak ezagutarazteko beste lurraldeetan.
G.S. DE SAMANIEGO: Eta tabernariek apustu argi bat egin behar dute euskal ardoen alde, gureak barne. Ez dute bakarrik txakolina eta sagardoa sustatu behar euskal produktu gisa. Ez ote da gurea zero kilometroko produktua, ehuneko ehun euskal herritarra?
