Berrogei urte ditu Xorroxin irratiak. 1981eko martxoaren 19an hasi zen uhinez zabaltzen Erratzun (Nafarroa). Izena Erratzuko izen bereko ur jauziarena du. Gaur egun, Baztan, Malerreka, Bortziriak, Bertizarana, Urdazubi eta Zugarramurdiko eremuetan entzuten da. Urrunago ere bai, Lapurdin Baionaraino eta Baxenabarren ere entzuten baita. Gipuzkoan, Hondarribian ere entzuleak baditu Xorroxinek.
Josetxo Apezetxea Xorroxin irratiko esataria eta Karakola segi hola saioaren aurkezlea da. Lehenagotik irratiaren laguntzaile ere izan zen, eta tokiko gazte talde baten parioa izan zela kontatu du. «Bidaia bat egin zuten garai hartako Jugoslaviarat hemengo bospasei gaztek. Gehienak ziren Erratzukoak. Hor piztu omen zitzaien irrati baten ideia». Sos kotsia jarri zuen bakoitzak, eta abiatu zuten abentura. Erratzuko eskolako lehen solairuan hasi ziren. «Kasik okupazio moduko bat izan zen, eta han egon zen hilabete batzuk; denbora guti». Ondotik, leku anitzetan ibili zen Xorroxin irratia, duela dozena urte pasa Elizondon egoitza erosi zuen arte.
Hastapenak boluntario urteak izan zituen sortzaile taldeak. «Batzuek segitu zuten urte andana bat. Lehenbizian, irrati libre baten funtzionamendua zen: ez zen hor ez langilerik, ez deus». Irrati libreen haizeak ufatzen zuen urteak ziren 1980ko hamarkadaren hastapen haiek. «Irrati libreen indar hartzea orduan izan zen. Iruñean ere bazen irrati libre bat martxan zena: Radio Paraiso; erdaraz egiten zuten. Horietakoren bat etorri zen lehenbiziko egunean, ekiporen bat eta antena bat ezarri zen», adierazi du Apezetxeak. «Gero, Eguzki irratia eta Hala Bedi justu urte gutiren buruan sortu ziren».
Xorroxin irratiaren akuilatzaileek euskararen axola bazuten bereziki orduko testuinguruan. «Frankismoaren ondoko urteak zirela oraindik; euskara nahiko zanpatua zegoen. Nahi zuten euskara ardatz izanen zuen irrati bat plantan jarri». Eta hala atxiki orain arte. Urteekin, iraun zezan, langileak hasi ziren hedabidea biziarazten egunerokoan.
Apezetxea aski laster sartu zen, heldu den urtean 30 urte beteko baititu Xorroxineko irratilari lanetan. Garatze urteak ziren. Erratzuko eskolako teilatuko antenak herrian berean hedatzetik, Elizondo gainetara eraman zituzten hedagailuak. Eremu zabalagora hedatzeko, mendi kaskoetara joan behar izan zuten antena ezartzera. «Hedagailuak behar ziren, eta altuera ere bai, zeren, hemen leku menditsuak direnez, gainetan ezarri behar ziren. Baten batek lana egin zuen, bai!».
Duela 30 urte, hiru langile baziren; gaur egun, sei langiletan da irratia. Estudio nagusia beti Elizondon du, eta bigarrena, Lesakan. «Lizentzia eskuratu zelarik 1999an, diru laguntzak hartzeko aukera izan zuen irratiak. Hortik ere etorri zen profesionalizazioa eta handitzea».
Tokikoa eta euskaltzalea
Bost irrati esatari eta administraria ari dira Elizondotik, eta Julen Zelaieta, herriko etxeak utzi Lesakako estudiotik. Berriak aurkezten ditu Zelaietak; Bertsoinka bertso emanaldia ere bai, eta kronikak egiten ditu beste irratientzat. Horrez gain, agenda, elkarrizketak… «Denetarik pixka bat», aitortu du Zelaietak berak. Baina azpimarratu du langileez gain beste lagun anitzek biziarazten dutela Xorroxin. «Herrietako berriemaileek, gai guztietako kolaboratzaileek, bazkideek…».
Hastapeneko sortzaileen erronkek segitzen dute berdin-berdin: euskara da ardatza, eta tokikotasuna. «Gure leloa da: Euskalduna hitza, bertakoa bihotza», dio Zelaietak. «Azkenean, gure helburua da hurbiltasuna lortzea; eskualdea beti dugu presente. Mundu mailako berriak hartzen ditugu, baina lehentasuna bertako berriei ematen zaie».
Eta lekuko euskalkiei ere bai: «Hemen euskalki desberdinak ditugu. Ez da gauza bera Bortzirietakoa eta Baztangoa, adibidez, edo Malerrekakoa. Noski, berri batzuk batuaz erraten ditugu, baina gehienbat euskalkian. Bakoitzak berean».
Podcasten bidez ere bai
Irratia uhinen bidez hedatzeaz gain, Ttipi-Ttapa aldizkariarekin batean, Internet atari bat ere badu Xorroxin irratiak 2015az geroztik (Erran.eus), eta tokiko berriak biltzen ditu. «Berri idatziak Ttipi-Ttapa-k igotzen ditu, eta guk irratiko saio batzuetako grabaketak igotzen ditugu podcast gisa», erran du Zelaietak. «Tresna polita da, eta eraginkorra. Irratia entzuteko tarterik ez duenari, anitzetan, elkarrizketak iristen zaizkio. Inguruko bat elkarrizketatu badugu, batek lotura Whatsappez bidali, hark bertzeari eta bertzeak bertze bati…; zabaltzeko bide bat da».
Uhinen bidez Hondarribiraino entzuten da, beraz, Xorroxin irratia. Baita Ipar Euskal Herrian ere. Hortik oihartzun txikia badute ere, Josetxo Apezetxeak badaki entzunak direla, mendiez honaindiko entzule batzuek erranik. «Guti izanen dira, baina badira. Anitzek erraten digute igual musikarengatik entzuten dutela. Musika ezartzen baitugu gauez eta asteburuetan. Eta Irulegiko irratiarekin ere hartu-eman nahiko estua izan dugu lehenbizitik».
Pandemiarengatik, ez dituzte 40 urteak ospatzen ahalko aurten, baina ez dute baztertzen ospatzea.
