Susana Panisellok euskal deportatuen inguruan egin zuen bere doktore tesia, eta orain horren egokitzapena plazaratu du, Txertoa argitaletxearen eskutik, neurri hura lehenengo aldiz indarrean jarri zutenetik 35 urte bete diren honetan. PSOE Espainiako gobernura iritsi ostean hasi zen deportazioa, 1984an, Espainiaren eta Frantziaren arteko harremanak gaiztotu samar zeudenean. Geroago, harreman horiek hobera egin zuten, eta Frantziak euskal iheslariak kanporatzeari eta Espainiaren esku uzteari ekin zion; horrek etena ekarri zuen, eta deportazioa neurri gisa erabiltzeari utzi zioten, baina haren ondorioek «gaur arte» iraun dute, Paniselloren esanetan.
Historialariak azaldu duenez, deportazioak bazuen lege oinarria Frantziako legerian, horretarako araua "bihurritu" beharra izan bazuten ere. Denborarekin, baina, deportazioa «neurri absurdo» bilakatu zen, deportatuak «legezko linbo batean» atxikitzen zituelako haien kontrako epairik egon gabe, eta hura denboran izugarri luzatu zelako, «bizi guztiko zigor» bilakatu arte.
Liburuaren atal batean, Panisellok aztertu ditu deportazioaren aferan Espainiari laguntzeak beste zenbait herrialderi, bereziki Frantziari eta deportatuak hartu zituzten Afrikako eta Ameriketako herrialdeei, elkarri zizkien onura ekonomikoak. «Deportazioak ordaina izan zuen», azaldu du: «Frantziaren kasuan, Espainiak sinatutako proiektu militarren eta AHT abiadura handiko trenaren kontratuen bidez, eta gainerako herrialdeen kasuan, garapenerako laguntzen bitartez».
Orotara, zenbait erakunde armatutako 70 bat kide deportatu zituzten. Haien egoera asko aldatu zen herrialde batetik bestera. Hamar deportatu etxera itzuli aurretik hil dira, eta oraindik badaude deportazioaren ondorioz atzerriratutako zortzi iheslari: hiru Kuban, lau Cabo Verden eta bat Venezuelan.
