Miguel Angel Berjon arkeologoa bost urtez aritu zen lanean Iruña-Veleian, 2002. eta 2007. urteen artean. Gaur, aztarnategiari buruzko epaiketaren hirugarren egunean, esan du hark ez zuela ohiz kanpoko piezarik atera lurpetik, eta nabarmendu du «erabat arraroa» iruditzen zaiola inskripzio berezi haiek garbiketa gunean identifikatu izana, lurpetik atera eta gerora. Aztarnategian lan egin zuten hiru arkeologo deitu dituzte gaurko saiora: Berjon, Jose Angel Apellaniz eta Carlos Crespo. Hirurek 2007an utzi zuten indusketa, eta «irregulartasun larriak» salatu zituzten lanerako erabilitako metodoetan.
Berjonen esanetan, lan metodologiaren zorroztasuna «oso handia zen», eta hark ez zuen «sekula» zalantzarik izan han aurkitu zituzten piezen inguruan, hainbat alor iraultzen zituzten arren. Han lan egiteari utzi ondoren aldatu zitzaion ikuspegia, zenbait adituk zalantzan jarri zutenean grafitoen benetakotasuna. Hiru lekukoek bide beretik jo dute, eta azaldu dute ez zutela in situ ikusi ezohiko grafito bat ere.
«Aztarnategiaren barruan, inoiz ez genuen zalantzan jarri grafitoen benetakotasuna, baizik eta erabilitako metodoa; ez zuen ziurtatzen trazabilitaterik», adierazi du. Gogor aritu da Apellaniz ondoren, haren kidearen ildo beretik: «Ohartu nintzen garbiketa gunean ateratzen zirela guztiak. Harrigarria zen denak garbiketa gunean agertzea eta indusketa gunean inork ez ikustea inskripzio, irudi edo elementu grafikorik».
Crespo ere gaurko beste bi arkeologoek hartutako bide beretik dabil. Ez zuela inork ikusi in situ grafitodun piezarik ateratzen. Kasu zehatz bat ere aipatu du @berriapic.twitter.com/11S0A2SyZJ
— Inigo Astiz (@iastiz) February 5, 2020
Apellanizen lekukotzaren arabera, ezohiko piezak agertu ahala zalantzak izan zituen, eta metodologia zorrozteko beharra nabarmendu zuen: «Ezohikotasunak behartzen du babes neurri guztiak hartzera», esan du. Kamerak eta bestelako neurriak hartzeko eskatu zion zuzendaritzari, eta erantzun zioten ulertzen zutela haren kezka. Lehen hamabost piezen ondoren, beste 40 pieza ezohiko agertu ziren. Argazkiak atera ote zituzten galdetu, eta ezetz, denak atera zirela garbiketa gunean. «Hori ez da normala». Ez zegoen argazkirik ez bideorik erakusten zuenik esku batek nola ateratzen zuen pieza lurretik. «Komunitate zientifikoak ez du sinetsiko», pentsatu zuen.
Arkeologoak harridura azaldu du epaiketan aurrean jarri dioten pieza bategatik. Gurutziltzatu bat du irudiak. Lurmenen inbentarioan in situ koordenatuta dago pieza hori, baina Apellanizek esan du inork ez zuela lekuan bertan irudia ikusi. «Hori topatu izan baldin bagenu, jauzika hasiko ginatekeen, eta ospatu egingo genukeen. Pieza hori koordenatu zen ez gainazalean duen irudiagatik, baizik eta pieza baten ertza zelako».
«Material haiek ez zuten balio zientziarako. Gure profesioa ere arriskupean jarri zuten», esan du, gogor. Herio errituetarako plater baten aurkikuntza kontatu du zehatz. Platera atera zuten, eta momentuaren argazkiak ere badaude. Ateratze lana egun batez hasi zuten, baina hurrengoan jarraitu behar izan zuten, luzatu egin zitzaielako. Hurrengo goizean, hiru profesional joan ziren hara, «sei begi aditu»; «kontu handiz» igurtzi zuten, apurtuta baitzegoen, eta, barrualdeko lurra kendu ziotenean, «marka bakar bat ere» ez zioten ikusi. «Garbiketa gunean agertu ziren grafitoak arratsalde hartan bertan», kontatu du. Barrualdean zegoen grafitoa, eta euskarazko idatzi bat zeukan. «Haluzinatuta gelditu nintzen».
Apellaniz gogor: “Material haiek ez zuten balio zientziarako. Gure profesioa ere arriskupean jarri zuten”. Ikuspegi arkeologikotik ari da. 470 idatzidun pieza baino gehiago, eta guztiak garbiketa gunean. Herio errituetarako plater baten aurkikuntza kontatu du zehatz @berriapic.twitter.com/1OhrmyhR7t
— Inigo Astiz (@iastiz) February 5, 2020
Cresporen txanda, ondoren. 2001ean hasi zen Lurmen enpresarentzat lanean, eta 2007an erabaki zuen aztarnategia uztea, Apellaniz eta Berjonekin batera. Errepikatu du ez berak ez beste inork ez zituela in situ ikusi ezohiko grafitoak. Garbiketa gunean izaten zen idazkien berri. «Boluntarioak belauniko zeuden, elkarrengandik hurbil. Ezer agertzean abisatu egiten zidaten; [Eliseo] Gilek azaltzen zizkigun».
Gogor aritu da hura ere. Kontatu du Euskotrenek, indusketaren babesleak, ezinegona zuela, ez zuelako sentitzen lana emaitzak ematen ari zenik. «Gilek bildu egin gintuen Euskotrenen inpresioen berri emateko. Iradoki zen agian eten egin zitekeela hitzarmena». Orduan aipatu zen «zerbait potoloa» topatzeko beharra. «Eta atera zen zerbait potoloa», galdetu dio fiskalak. «Ba, hementxe gaude».
Adituek "ezinezkotzat" jo zituzten piezak aztarnategiko zuzendariek aurkeztu zituzten momentuan bertan. Aurkezpenak ere ez zituen bete beharreko baldintzak bete, Crespo arkeologoaren hitzetan @berriapic.twitter.com/dvshRqDVVK
— Inigo Astiz (@iastiz) February 5, 2020
