SAREEK KATEATU, ETA SAREAN EHUNDU

Twitter, Instagram, Tiktok... Egunero darabiltzate esku artean —edo behatz artean— Maddi Kintanak (Zurich, Suitza, 1999) eta Nerea Aranburuk (Donostia, 1994): biek euskarazko edukiak sortzen dituzte sare sozialetan. Horien bidez elkar ezagutzen zuten, baina elkarrekin egon gabeak ziren orain arte. Halere, bat egin dute gogoetarik gehienetan, baita eskaeretan ere: erakundeei galdegin diete euskarazko eduki sorkuntzan inbertitzeko; herritarrei, berriz, sortzera animatzeko.

Zer sare sozial dauzkazue?

MADDI KINTANA: Twitter, Instagram eta Tiktok. Erabaki nuen sare guztiak beti publiko egitea.

Zergatik?

KINTANA: Pribatua egiten banuen, agian gerora ikustea nahiko ez nukeen gauza batzuk jarriko nituen. Dena publiko egiten badut, jartzen dudan guztia nik nahi dudana da, eta ez zaidana inporta jendeak gerora ikustea.

ARANBURU: Nik ere dena publikoa daukat, ez daukadalako ezer lotsatzeko edo ezkutatzeko. Instagram daukat, Twitter, Facebook oso abandonatuta, eta Tiktok, begiratzeko.

Zenbat denbora pasatzen duzue?

ARANBURU: Egunaren arabera. Astean zehar, lanarekin, askoz gutxiago; asteburuetan, planaren arabera. Horietara jotzen dut aspertuta nagoenean. Ibilbideren batean edo deskantsuren batean entretenitzeko erabiltzen ditut.

KINTANA: Ez naiz gai esateko zenbat ordu; asko dira. Badakit menpekoa naizela, baina oraintxe gure aisialdi modu nagusietako bat da.

ARANBURU: Konturatu naiz sare bakoitzean bilatzen duzun edukia ere desberdina dela. Niretzat, desberdina da Instagramen, Twitterren edo Tiktoken egotea ordubetez. Instagram jende ezaguna edo bidaiak ikusteko da, itxurakeria handiagoa dago; Twitterren, ez dakit zein albistez eta ez dakit zein eztabaidaz enteratzen naiz ordubetean; eta Tiktoken, errezetak ikusten aritzen naiz, edo labea limoiarekin nola garbitzen den.

Gizartea hiperkonektatuta al dago?

KINTANA: Bai. Ez dakit gizartea, baina belaunaldi gazteak behintzat bai. Gure harremanek ez dute funtzionatzen sare sozialik gabe: lagunak egiteko dira, planak aurkitzeko, jakiteko zer taldek joko duen...

ARANBURU: Informatzeko, harremanak edukitzeko, planak egiteko... Denerako. Pila bat aldatu da oso urte gutxian. Gogoratzen naiz gaztea nintzenean dei erronda egiten genuela: '17:00etan Txofren, 17:00etan Txofren...'. Orain, talde batean idazten duzu, eta listo. Hori ona da, baina txarra da etengabe esaten aritzea: 'Etxetik ateratzen ari naiz, igogailuan nago, ez dakit non nago...'.

Kontrola, ezta?

ARANBURU: Bai, guk sortu dugu, guk elikatu dugu, eta ez dugu jartzen mugarik.

KINTANA: Denok daukagulako nolabaiteko beharra denbora guztian sareen estimulua edukitzeko; orduan, zerbait jartzen duzu, irakurri nahi duzu...

ARANBURU: Komunera zoaz kaka egitera, eta... «Ostia, sakelakoa ahaztu zait».

KINTANA: Adibidez, zer egiten duzu hegazkinean Internetik gabe?

ARANBURU: Aurrekoan hegazkinean itzuli nintzen Valentziatik (Herrialde Katalanak), eta argazkiak garbitzen egon nintzen. Hegazkinean ere ez nuen sakelakoa kendu.

Sare sozialetan ez ibiltzeagatik zerbait galtzen ari zareten sentsazioa izaten duzue?

KINTANA: Hori ere bai.

ARANBURU: Nik hori ez daukat.

KINTANA: Asteon oporretan egon naiz, eta gutxi sartu naiz Twitterren; ez dakit zein izan den azken gaia. Baina sartzen zara, ikusten duzu txio bat ulertu ez duzuna, eta esaten duzu: 'Zer gertatu da?'.Orduan, bilatu nahi duzu.

Gazteak zarete biok. Gazteak eta sare sozialak: apurtu ezin daitekeen binomioa al da?

ARANBURU: Ez, nik ezagutzen dut jendea ez dagoena sare sozialetan, eta oso pozik bizi da.

KINTANA: Nik ere ezagutzen dut, baina, orokorrean, profil berezi bat da beti.

ARANBURU: Bai, egia da.

KINTANA: Arau orokorra hartzen badugu, nire inguruan behintzat denek daukate Instagram, baten bat kenduta. Eta ez daukatenek ez daukate arrazoi ideologikoren batengatik. Ez baldin badaukazu Instagram, mamu bat zara.

Itxurakeria aipatu duzue. Zu, Nerea, antzerkian ere ibiltzen zara. Sare sozialek zer dute antzerkitik eta zer errealitatetik?

ARANBURU: Zertarako erabiltzen dituzun, horren araberakoa da dena. Nire Twitter nire isla da. Nahiko errealista da, baina dena dago esajeratua edo parodiatua, horrela erabaki dudalako eta beti naizelako oso parodiazalea, dena esajeratzekoa, minimizatzekoa edo umorez eramatekoa.

KINTANA: Beti da isla, baina baita proiektatu nahi duzuna ere. Oso argi daukat Instagramen zer jarri nahi dudan. Adibidez, ez nituzke Instagrameko argazki guztiak Twitterren jarriko.

ARANBURU: Nik ere ez. Erabaki nuen Twitterren ez jartzea nire ezagunen ezer.

KINTANA: Twitterren gutxiago, baina Instagramen ere ez. Hasteko, Instagram ez baldin badaukate, nik ez ditut igotzen. Haurren, gurasoen eta familiaren argazkiak igotzearen kontra nago; ez dut inoiz egin, eta ez dut inoiz egingo.

Birtxioek, gustuko dut emateak, jarraitzaileak lortzeak... menpekotasuna sortzen dute?

ARANBURU: Uste dut berdin zaidala gauza batek bi gustuko dut edo ehun edukitzea.

KINTANA: Niri ere bai, baina gero konturatzen naiz adi egoten naizela: 'Ez dakit nork gustuko dut eman dit'.

ARANBURU: Bai, beti sortzen du erreakzio bat.

Sareetan zaudete, baina seguru sentitzen al zarete? Egon dira eraso matxistak, homofoboak...

KINTANA: Baina hori bizitzako esparru guztietan.

ARANBURU: Gizartea matxista bada, sareetan hori islatuko da. Ez dira berdinak kaleko eraso bat eta sareetan aurki dezakezun bat, baina nik behintzat jasaten ditut.

KINTANA: Nik neuk jartzen ditudan txioengatik-eta, ez, baina, telebistan edo Klakeko Kabala-n egon naizenean, bai: iruzkinak ez dakit zer esan dudalako saio batean edo bestean, tonu apur bat paternalistarekin.

ARANBURU: Eta eskatu ez dituzun iritzi pila bat. Mezu pribatuak ere idazten dituzte, konfiantza osoz. Pentsatzen dut ea gauza bera egingo nukeen, eta ez litzaidake okurrituko ezagutzen ez dudan pertsona bati mezu pribatu bat idaztea edozer gauza esanez.

Horren harira, zer da sareetan emakume izatea?

KINTANA: Bizitza errealean bezalakoa. Zure itxura fisikoari buruzko iruzkinak...

ARANBURU: Eta paternalismo handia. Aldi berean, baita kristoren babesa ere beste emakumeengandik.

KINTANA: Orain arte, ez zait ezer larririk gertatu.

ARANBURU: Niri ere ezer larririk ez, baina iritziak, pila bat. Askotan, gizon heldu eta heterosexualenak dira.

KINTANA: Uste dut ondo dagoela saretzea neska gazteon artean, emakume gazteon artean. Askotan, planteatzen duzu: makillatuta agertuko naiz? Ondo dago edo ez? Zer ari naiz bultzatzen?

ARANBURU: Oso argi eduki behar duzu zergatik egiten duzun, zergatik esaten duzun... Oso argi baldin badaukazu, bestearen iritziak kalte gutxiago egingo dizu.

KINTANA: Eta, aldi berean, zergatik planteatu behar dugu hain argi edukitzea dena? Eta zergatik gizonei ez zaie hori eskatzen?

Nola eman dakioke buelta?

ARANBURU: Sare sozialen oinarrian hezkuntza eta gizartea dago. Beste guztiak berdin jarraitzen duen bitartean, ezin dugu espero sare sozialetan kristoren aldaketa izatea eta bat-batean hater-ik ez egotea.

Aipatu dituzue sare sozialen alde ilunak. Gazteen ikuspuntutik, zer ekarpen egiten dute?

KINTANA: Gauza pila bat. Balio dute gazteak euren artean saretzeko, eta uste dut politizatzeko ere oso garrantzitsuak direla.

ARANBURU: Horrenbeste jende edukitzeak globalizazio bat sortzen du, eta alde negatiboak baditu, baina baita positiboak ere. Iritzi gehiago edukita, elikatu egiten duzu zeure burua. Esaten duzu: «Eztabaida honetan, ehun iritzi dauzkat. Denak irakurtzen ditut, eta hortik noa nire iritzi propioa sortuz, guztia ikusi ondoren».

KINTANA: Hala ere, uste dut horrek arriskua ere baduela. Adibidez, badaude diskurtso batzuk horrela jendea batzea lortzen dutenak.

ARANBURU: Eta gauza asko esan ditzakezu inongo oinarririk gabe, eta ez dakit zenbat pertsonarengana iristen zara.

KINTANA: Uste dut orain gazteen artean badagoela joera bat indibidualizaziorako. Gizarte kapitalista eta neoliberalista honetan, bidea eman dezake zure antzekoa den jendea ezagutzeko. Eta erakusteko euskara hizkuntza guay-a eta cool-a dela, ez dela herriko zaharren eta abereen hizkuntza.

ARANBURU: Gaztea ere badela, ez?

KINTANA: Noski. Oso garrantzitsua da, eta espazio bat ematen dizu gazteei gustatu ahal zaien edukia sortzeko. Nik 13 urterekin eduki nahiko nukeen youtuber bat bere arropa euskaraz erakusten duena. Eta hau alde txarra da, baina uste dut sareetan handitu egiten direla jarrera batzuk gero egunerokoan ez direnak hain normalak. Eztabaida batzuk agian ez dutenak hainbesteko garrantzirik egunerokoan, baina kristorena sareetan. Oroitu behar dugu Twitter ez dela bizitza erreala; bada, baina ez da.

Eta zuek aprobetxatu dituzue sare horiek talde proiektu batzuk sortzeko ere.

KINTANA: Klak da horren adierazle. Gazteek sortutako proiektu bat da, gazteok egina eta sarean egina. Beti hartzen da kontuan gazteek zer egin nahi duten, eta beti egiten dugu euskaraz, naziotasun ikuspuntu batetik.

Baina sareetatik bizi al daiteke?

ARANBURU ETA KINTANA: Euskaraz, ez.

KINTANA: Babesleak behar dituzu, eta, euskaraz egiten baduzu, ez daukazu audientzia handirik. EITB eta Eusko Jaurlaritza dira babesle handienak, eta eskas. Oso-oso prekario dago kontua, eta ez da baloratzen euskarazko eduki sortzaileen lana.

ARANBURU: Eta ez da baloratzen horren garrantzia ere.

KINTANA: Baina euskarazko eduki guztiak bezala. Zoritxarrez, euskara prekarioa da.

Sare sozialetan erabiltzen dituzuen hizkuntzak modu kontziente batean hautatzen al dituzue?

ARANBURU: Nik ez.

KINTANA: Zergatik?

ARANBURU: Sare sozialetan, nire lehentasuna da naizen moduan azaltzea. Euskaraz bizi naizen heinean, euskaraz idazten dut. Euskaraz da, baina ez da guztiz euskaraz, nire bizitzan ez dudalako guztiz euskaraz egiten.

KINTANA: Baina uste dut asko daudela egunerokoan euskarazeta sareetan gazteleraz egiten dutenak. Izan zitekeen hori gertatzea, baina ez da gertatu.

ARANBURU: Erabaki nuen dena euskaraz egitea, baina modu natural batean, ez erabaki politiko bezala edo.

KINTANA: Hautuak ez dira batere neutralak, eta euskaraz egitea, niretzat, guztiz politikoa da. Euskaraz egiteak esan nahi du badaukazula militantzia bat horrekin, eta, hein batean, aurre egiten diozu statu quo-ari. Azken finean, nahi dute guk gazteleraz edo frantsesez egitea; orduan, bada erresistentzia moduko bat. Nik ezingo nuke euskara ez den hizkuntza batean egin.

ARANBURU: Nik ere ez.

KINTANA: Gazteleraz egingo bagenu, arrakasta edukiko genuke?

ARANBURU: Ez dut uste.

KINTANA: Hizkuntza handietan, 10.000 eduki sortzaile dauzkazu; euskaraz, alderdi askotan, ez daukazu konpetentziarik. Adibidez, uste dut Kabala podcasta euskaraz horrela egindako lehenengoetarikoa izan dela. Egun, ez dago ezer originalik, baina originalak izaten ari gara euskaraz eginda. Internet ezinbesteko tresna bat da euskararentzat; aurrera egiteko modu bakarra da. Bultzatu egin behar da, dirua eskatu behar zaie dirua dutenei; hau da, instituzioak, mesedez, bultzatu hau, ondo ordaindu, proiektuak sortu... Badaude influencer-ak ez dakidanak euskaldunak diren —asko bai, baina nik vascoak esaten diet— eta sarean gaztelaniaz egiten dutenak, eta, gero, haiei deitzen diete, euskaraz egiteko. Ez da posible kanpaina batean edo zerbaitetan egotea euskara bultzatzen, eta sare pribatuetan eta publikoetan dena gaztelaniaz idaztea. Horrela ezin dugu hizkuntza normalizatu.

Beraz, administrazioen aldetik ikusten duzue edukiak euskaraz sortzen dituzuenen aldeko apustu nahikorik?

ARANBURU: Ez dago apusturik. Zuen podcastean jasotzen duzue laguntzaren bat?

KINTANA: Bai, baina komunikabidea izateagatik. Dena oso prekarioa da.

ARANBURU: Arreta beste nonbait dago jarrita, baina ez hemen: ez gazteengan, ez hizkuntzan, eta ez euskarazko entretenimenduan.

KINTANA: Eta, egiten dutenean, ikusten da ez dela gazteek egina. Ikusten da heldu batzuek esaten dutela: «Gazteei hau gustatuko zaie». Gero, auzo lotsa ematen dizu hori ikusteak.

Nondik jo beharko lukete?

KINTANA: Euskararen aldeko apustu integraletik. Eta hau da beste kontu bat: Hegoaldean, baditugu bitarteko gehiago, baina Iparraldean? Orain badago bat, Bada.eus [Ipar Euskal Herriko gazte komunikabide bat], euskaraz aritzen dena; bestela, han askoz okerrago dago kontua: ez dago, adibidez, Baionako edo inguruko tiktokerrik.

Eta edozein motatako edukiak ekoitzi behar dira euskaraz?

KINTANA: Telezaborra euskaraz egitea ez dut gaizki ikusten, benetan iraingarria ez bada. Adibidez, euskarazko Conquis [El Conquistador] telezaborra da, baina ez zait gaizki iruditzen.

ARANBURU: Hain gutxi dago, etahonetaz hitz egiten ari gara [eskuekin zerbait handiaren keinua egin du] hau ez dagoenean [eskuarekin zerbait txikiaren keinua egin du].

KINTANA: Eduki gehienek egon behar dute euskaraz, baina ez ditugu balio batzuk galdu behar.

Eta sareetan?

ARANBURU: Jendea ez da animatzen edukia egitera, oso kritikoak garelako. Ni beti ari naiz lagunei esaten: «Sortu euskaraz». Baina beti dago...

KINTANA: Lotsa handiegia.

ARANBURU: Ez dakit lotsa bakarrik den...

KINTANA: Besteen epaia, ez?

ARANBURU: Bai. Ez balira egongo hain begi zorrotzak, igual gauzak beste lasaitasun batekin egingo genituzke, beste arnasa batekin.

KINTANA: Lotsa handiegia ere badago. Mesedez, Euskal Herria, galdu lotsa: izan youtuber.

Batak zein besteak umorea egiten duzue. Zergatik?

ARANBURU: Aspaldi konturatu nintzen gauzak umorez egiten ditudanean dibertigarriagoa dela.

KINTANA: Eta umorea politikoa izan daiteke.

ARANBURU: Hori ere bai.

KINTANA: Oso politikoa izateko aukera du, hala erabiltzen baduzu. Hain erraz esango ez genituzkeen gauza batzuk bota ditzakezu nahigabe, eta barre egiten duzu, baina gogoeta egiten duzu. Uste dut belaunaldi honetan gai asko plazaratzeko modua dela umorea. Gainera, ez edozein umore mota, ez potrozimelen umorea: behetik gora egindako umore bat baizik. Hori ere aldarrikatu behar da, umorea ezin duzula edonola egin.

Edukiak hainbesteko azkar kontsumitzen diren garaiotan, umorezkoak errazago kontsumituko dira, ala?

ARANBURU: Errazago sartzen dira.

KINTANA: Ez dugu pentsatu nahi. Nahi duguna da geure buruari ahalik eta esfortzu gutxien eskatu. Baina uste dut benetan umoreak zer pentsatua ere eman dezakeela.

Zenbateko garrantzia du umorea ere euskaraz egiteak?

ARANBURU: Mundu guztiak behar du umorea; orduan, ez da posible umorearen erreferentzia bakarrak gazteleraz, ingelesez edo frantsesez izatea.

KINTANA: Gainera, euskaraz beti egon da umorea. Egun, ematen du bertsolaritza poesia dela, baina, garai batean, hori zen umorea euskaraz. Beti egon da, kontua da eraldatu egin behar dugula.

Mundu digitalean, zer erronka ikusten dituzue?

KINTANA: Bat, euskara. Eta nola kudeatu pantailetara edo sakelakoetara itsatsita dagoen gizarte bat.

ARANBURU: Aprobetxatu itsatsita jarraituko duela eta horri etekina atera? [kar-kar]

KINTANA: Ez, ez. Uste dut bide onetik goazela, baina [sareek] balio dezakete, adibidez, Euskal Herrian naziogintza lantzeko, eta jakin behar da hori nola kudeatu. LGTB mugimenduak ere kristoren indarra dauka, eta gauza onak aterako dira. Itxaropentsua izaten ari naiz oraintxe, baina orokorrean ezkorragoa naiz.

ARANBURU: Proiektuak sortu?

KINTANA: Bai. Nahi ez duguna da indibidualizazio handiagoa, hiperkonexioak, hiperkapitalismoa, hiperkontsumismoa... Eta erabateko apolitikotasuna —faltsua dena—. Kontrakoa lortzeko borrokatu behar dugu.