Emakume eta gazte zirela joan ziren bi lehoik harrera egiten duten kongresu batera, Madrilgora. Parlamentu hartarako bozen atarian, orduko bizipenez eta irakaspenez mintzatu dira Nagua Alba eta Onintza Enbeita BERRIArekin, Eibarren, UEUren egoitza nagusian, Markeskua jauregian.
Onintza, Iñaki Antiguedaden tokia hartuta iritsi zinen Kongresura, 2011n, bateraezintasuna ezarri ziotelako Antiguedadi.
ONINTZA ENBEITA: Proposamena egin zidaten, eta, asko pentsatu gabe, baietz esan nuen. Atzera begira ibilbide guztia kontuan hartzen dudanean, denak du garrantzia: iristeko moduak, joateko moduak, eta tartean egindakoak. Han, sentsazioa da zain daudela zuk hanka noiz sartuko, harrapatzeko, eta ez zaiela batere inporta zuk zer daukazun esateko. Konparazioak sekula ez dira onak, baina, gainera, nire kasuan, konparatzen bazaituzte inbestidura saioko diskurtso on bat egin zuen gizon heldu batekin, galtzen ateratzen zara. Horrela hasi nintzen; nahiz eta taldeak zuregan konfiantza jarri, taldetik kanpo bazegoen zurrumurru hori, neska gazte bertsolari batek zer egingo zuen politikan egondako gizon heldu katedratiko baten ondoan. Leku askotan nabaritu nuen hori.
Nagua, zu diputatu gazteena izan zinen 2015eko legealdian?
NAGUA ALBA: Hogeita bostekin sartu nintzen. Agian horregatik sartu nintzen; ausartegi izan nintzen. Ondo gogoratzen dut nolako beldurra sentitu nuen, kanpainan eta kongresuan. Batez ere, paternalismo izugarria sumatu nuen, eta etengabe demostratu behar nuen hor egoteko zilegitasuna nuela. Etengabe eskatzen dizute hori, gaztea zarenean eta, bereziki, emakumea bazara. Egunero zure lekua okupatu behar duzu. Nabaria da hemizikloari ez zaiola askorik inporta zer esaten ari zaren, zarata etengabe entzuten duzu, eta, bestalde, bortizkeria sumatzen duzu. Oso latza da espazio horretan eta giro horretan lan egitea.
Hedabideetako giroak nola eragin zizuen?
Onintza Enbeita. Jaizki Fontaneda, FOKU
ENBEITA: Madrilera nindoan alderdi ezkertiar independentista baten ordezkari gisa, eta borroka armatuaren arrastoa orain baino askoz ere gertuago zegoen. Banekien kazetari askorentzat banuela estigma hori. Gainera, emakumea eta lodia nintzen; nire bizitzan egin ditudan gauzetan, inoiz ez naiz egon politen eta normatiboen bandoan: beti egon naiz itsusien bandoan. Gauzak txarto atera direnean, nire gorputza beti izan da jomuga, eskolan, bertsolaritzan, eta, ziurrenik, egin ditudan gauza guztietan. Estigma horiekin guztiekin nindoan. Beldur hori baneukan. Baina zure diskurtsoa esan behar duzu, eta beldurrarengatik ezin zara isildu. Hedabideak etortzean, nabaritzen duzu tentsioan zaudela. Tentsio hori ikaragarria da, mugatu egiten duelako zure egunerokoa, naturaltasuna, freskotasuna. Alderdiek zure diskurtsoa egokitzen dute, baina prentsa mediatikoak erabat estutzen zaitu, eta esan edo egingo zenituzkeen gauza asko ez dituzu egiten.
ALBA: Nik kontraste handia ikusi nuen Euskal Herriko eta estatu mailako hedabideen artean. Une hartan, Kongresuan, bazeuden Euskal Herriko hedabideak, eta tratua errazagoa eta gertukoagoa zen. Gero, estatu mailako hedabideetako tertulietan parte hartzen hasi nintzen, eta askoz ere jarrera bortitzagoa zen espazio hartan, Euskal Herrikoetan baino.
ENBEITA: Tertulien generoa debekatu egingo nuke. Ni tertulia askotara joan naiz ETB1en eta ETB2n, batez ere Madrildik itzuli eta gero. Euskarazkoan, giroa askoz ere errezagoa zen, baina gaztelaniazkoan... Zer autoritate daukate telebistan, irratian eta hedabidetan bizi diren pertsonaia batzuek? Onartzen zaie autoritate hori, eta erabat zapalduta ateratzen zara handik.
ALBA: Eta gizonak izan ohi dira.
ENBEITA: Beti, beti. Oso gutxitan sentitu izan naiz telebistako zenbait tertuliatan sentitu naizen bezain egurtuta.
Kongresura itzulita. 2015a: PP ustelkeria auziz inguratua, eta, Kataluniako auzia bor-bor, galdeketara deitu zuten. Nola gogoratzen duzue giroa?
ENBEITA: Gurtellen auzia lehertu zenean, Madrilen geunden. Urduritasun handia zegoen PPn. Baina hortik hamabost egunera, bat-batean baretu zen dena, oihanetako pelikuletan bezala. Oihaneko zarata entzuten da, eta konturatzen zara bat-batean dena isiltzen dela, eta kito, ez da ezer gertatu. Non dago Barcenas? Paperak? Non dago ordenagailua? Eta Suitzako diruak?
ALBA: Bueno, azkenean bota genituen horregatik. Baina inpunitate giro handia zegoen. Oso azkar amortizatzen dira halako kasuak. Gogoratzen dut zer urduri zegoen bipartidismoa, PSOE eta PP berriro mapa politikoan kokatu behar zirelako, alderdi berriak sartu ginelako kongresuan. Bereziki hori gogoratzen dut: ziklo berri bat hasi zen sentsazioa gero, zentsura mozioarekin iritsi zena.
Rajoyren legealdian, besteak beste, aborturako eskubidea mugatu zen. PP eta Vox itunak egiten ari diren tokietan, emakumeen eskubideen aurkako neurriak ari dira hartzen lehenik. Eta iragan den legealdian ere, gai arantzatsuenetakoa izan da soilik baietz da baietz legea. Zer dago horren guztiaren atzean?
ENBEITA: Beldurra ematen didana da zenbat kosta zaigun guri erabaki feminista batzuk esparru politikora eramatea, eta kontrako erabakiak zein erraz hartzen diren. Guri hainbeste kosta ostean, norbaitek esan du hitz magikoa: feminismoa mainstream da, eta, orduan, orain guaia da matxista izatea. Kongresuan, adibidez, hirurehunen artean diskurtso feministak hiru badira, grazia egiten du, baina hogei badira, neurriak hartzen dira alderdietan eta alderdietatik kanpo. Uste dut azken legealdian gauza batzuetan ausardia egon dela neurri batzuk hartzeko, baina, beste batzuetan, ikusten dut zein bakarrik gera zaitezkeen neurri horiek hartzeko orduan. Eta bakarrik geratzen zarenean, emakumea bazara eta diskurtso feminista baduzu, zure alderdiak ere bizkarra ematen dizu. Neurri batean, horrela interpretatzen dut Espainiako politikan gertatzen ari diren zenbait gauza.
«Alderdi batean feminista izatea oso zaila da, nahiz eta ezkerrekoa izan; izan ere, alderdi barruan borrokatu behar duzu lehenengo, gero kanpoan borrokatzeko»
Nagua Alba
ALBA: Nire ustez, azken legealdi honetan inoiz baino urrats ausartagoak egin dira. Baina, oraindik ere, lan handia eta neketsua behar da eskubideak konkistatzeko. Asko kostatzen da eskubideak konkistatzea, baina oso erraz gal litezke. Arrisku hori badago hurrengo legealdirako. Bi aldagaik kezkatzen naute: batetik, gizartera begira, ematen du antisistema eta modernoa izatea matxista izatea dela; bestetik, alderdien erabakiek ardura handia izan dute, eta ez bakarrik eskuinekoek, ezkerrekoek ere bai. Soilik baietz da baietz legean, sozialistek popularren eta Voxen markoa erosi zuten. Ezkerrak hori egiten duenean, atzerapausoak errazten ditu. Alderdi batean feminista izatea oso zaila da, nahiz eta ezkerreko alderdia izan; izan ere, alderdi barruan borrokatu behar duzu lehenengo, gero kanpoan borrokatzeko. Horrek asko nekatzen du. Horregatik, nabaria da nola emakumeek askoz ere denbora gutxiago pasatzen dugun politikan gizonezkoek baino.
ENBEITA: Faxismoak oso argi dauka zer egin nahi duen etorkinekin, emakumeekin, LGTBI kolektiboarekin... Nahi dute gizarte bat familia eredu jakin batekin, erlijio jakin batekin, eskola eredu batekin. Nik uste dut ezkerraren akatsa dela bere buruari mugak jartzea, gizartea atzerago dagoela uste izatea.
ALBA: Bai, eta gainera, nire ustez, orain zera behar da: proiektu jakinak aurkeztea eta jendeari ilusioa piztea.
Zer iruditu zaizue Podemosen eta Sumarren artean gertatutakoa?
ALBA: Nire ustez, oso beharrezkoa zen itun hori. Ezkerra batu egin behar zen. Negoziazioa gehiegi luzatu da. Politikan beti egongo da botere banaketa, eta normala da. Gardentasuna garrantzitsua da. Baina hori ezin da izan gauza bakarra, eta ez da izan gauza bakarra. Ezkerrak proiektuak aurkeztu behar ditu, herritarrek horizonteak behar dituzte-eta, itxaropena behar dute-eta. Eserlekuetara mugatzen bada eztabaida, horrek antipolitika sustatzen du.
«Diskurtso faxistak gero eta leku handiagoa hartzen ari dira gutxien uste dugun lekuetan, eta beharrezkoa da proiektu komunak eraikitzea»
Onintza Enbeita
ENBEITA: Kanpotik segitu dut eztabaida, baina iruditzen zait Podemos-Sumarren proiektatu den irudia izan dela ego handia duten bi emakume lehian zeudela. Eta hori baino gauza gehiago izan dela esango nuke. Erabat ados nago Naguarekin. Behar dugu orokorrean, ez bakarrik Madrilgo hauteskundeetarako, herriz herri elkartu gauzak egiteko. Diskurtso faxistak gero eta leku handiagoa hartzen ari dira gutxien uste dugun lekuetan, eta beharrezkoa da proiektu komunak eraikitzea, auzoz auzo. Emakumeen eskubideak, langileenak, etorkinenak... horietaz ari garenean guardia jaisten dugun aldiro, terrenoa irabazten digute. Eta oso harrotuta daude. Aliantzak behar ditugu ahalik eta esparru gehienetan haiek geratzeko.
Zer analisi egiten duzue Madrilgo koalizio gobernuari buruz?
ALBA: Pandemiak asko markatu du. Krisi garaietan, aldaketak gertatzen dira beti. Eta zentzu batean edo bestean gerta daitezke: pribatizazioaren bidea azkartuz, edo gehiengoak babestuz eta zerbitzu publikoaren bidea indartuz. Azken lau urteotan, argi geratu da zein zen koalizio gobernuaren bidea: gehiengo soziala babestearena. Ausartago izateko aukera ere bazegoen, baina aurrerapauso handiak eman dira. Sinbolikoki oso garrantzitsua da demostratzea murrizketetan oinarritzen ez diren bestelako errezetak ere arrakastatsuak izan daitezkeela.
ENBEITA: Adibidez, Kataluniako egoerarekin aukera bat galdu da beste jokaleku baterako. Baina, Berdintasun Ministeriotik, esaterako, guztion onerako diren erabaki asko hartu dira. Erabaki ausart asko hartu dira, eta arretaz begiratu dut Madrilgo politika. Egia da pandemia bat pasatu dela. Urte gutxian gauza asko gertatu dira, eta eztabaida politikoa oso narrastua egon da.
Zer iritzi duzue eskuin muturraren normalizazioaz?
ALBA: Antipolitikaren garaia da hau, desinformazioarena. Uste dut Euskal Herria gizarte politizatua dela, eta horrek eragina du botoan, eta ezberdin bozkatzen da. Baina estatu mailan, jendea nekatua dago, eta askori nazka ematen dio politikak. Voxen diskurtsoa hortik elikatzen da. Antipolitika oso arriskutsua da; hortik munstroak datoz.
ENBEITA: Gaizki egindako trantsizio baten ostetik datorren arrastoa da. Badago jendea esaten duena: «Politikari guztiak berdinak dira». Hedatu egin da diskurtso hori. Uste dut, halere, Espainiako Estatuan beste faktore bat dagoela: ez dira hainbeste urte altxamendu faxistatik, ez dira hainbeste urte ezkertiarrak ziren guztiak garbitu zituztenetik; egin zen trantsizio txapuzero hura, eta faxistak izandakoak oso eroso bizi izan dira beste sigla batzuen azpian. Baina, batez ere, Kataluniako prozesu subiranistan aurrerapausoak ematearekin eta Podemosen sarrerarekin, jende hori deseroso sentitu zen lehen aldiz, eta berdin zaie faxistak direla onartzea.
ALBA: Kontua da ez direla horiek bakarrik.
ENBEITA: Ez, ez, noski.
ALBA: Gaizki dagoen jende horri identitate indartsu bat eskaintzen badiozu, eta aurkari bat ere bai —migranteak izan litezke, emakumeak edo beste norbait...—, antipolitika elikatzen duzu. Ezkerraren diskurtsoa konplexuagoa da, grisak daude, askotan kontraesanak, ñabardurak... baina eskuinaren diskurtsoa oso erraza da: aurkariak eta identitatea. Halere, badago aukera horri aurre egiteko, zaurgarriak diren pertsona horiei hitz egiteko eta alternatiba bat eskaintzeko.
Zatiketak ezkerrean azaleratu ohi dira gehiago, ezta?
ALBA: Ez dut uste Ayusoren eta Feijooren artean maitasun handia dagoenik. Kontua da ez direla publikoak.
ENBEITA: Baina eskuinean, bozkatzeko ordua iristen denean, helburua argi dago: Espainia bat bakarra, handia eta librea. Aberatsak ondo; pobreek ez digute inporta. Indar militarrak aurrera. Ezkerrean gehiago nahaspilatzen gara.
«Badago aukera eztabaidaren markoa aldatu eta proiektuez hitz egiteko. Hori egin behar baita: politikaz aritu. Batzuetan, ezkerrak fokua galtzen du»
Nagua Alba
ALBA: Uste dut eztabaidak oso aberasgarriak direla, eta gardentasunez egin behar direla. Baina hasieratik ateratzen dira argitara, eta agian horrek kutsatzen du eztabaida. Askotan, emankorragoa da eztabaidak testuinguru intimoago batean egitea eta proposamena helduagoa dagoenean plazaratzea. Bestalde, askotan, eztabaida horietatik publikora ateratzen diren ideia nagusiak ez dira benetan gertatu denaren gauzarik garrantzitsuena. Adibidez, Sumarrekin gertatu dena: negoziazio bat egon da, eta hamabost indar diferente batu dira proiektu batera, baina azaleratu dena eta morbo handiena izan duena da nor egongo den zenbatgarrena ez dakit zer zerrendatan. Horrek kalte egiten dio eztabaidari. Nire ustez, badago aukera eztabaidaren markoa aldatzeko eta proiektuez hitz egiteko. Hori egin behar baita: politikaz aritu. Batzuetan, ezkerrak fokua galtzen du.
Nola egin hori modu eraikitzaileago batean?
ENBEITA: Uste dut klixe batzuekin hautsi behar dela. Lehenik eta behin, alderdiek ulertu behar dute zenbait kidek, nahiz eta alderdi berekoak izan, beste era batera hitz egin eta gauza batzuetan urrunago joan, horregatik ez diotela uzten proiektua konpartitzeari. Hori da konfiantza falta gainditzeko lehen pausoa. Nahiz eta zuk bizi guztian alderdi bati eman botoa eta alderdi batean militatu, ez duzu %100 ados egon beharrik alderdiak esaten duenarekin. Alderdi barruan ulertu behar da ipar bat izan arren gauzak egiteko modu ezberdinak egon litezkeela. Uste dut ez dela txarra, homogeneotasuna faltsua da-eta.
ALBA: Alderdiek gauza asko ikas ditzakete mugimendu feministatik. Bestelako lidergoak eraiki litezke; badaude beste modu batzuk boterea banatzeko. Onintzak aipatzen duena oso garrantzitsua da. Hasieran, Podemosen arazo handi bat izan zen hori. Bazirudien Podemos homogeneoa zela, eta ados ez zegoena traidorea zela. Horrek jendea kanporatzen du, eta eztabaida eragozten du. Eztabaidari lekua egin behar zaio.
«Pena ematen dit, ze, azkenean, neure buruari galdetzen diot: ‘Etxera etorri nintzen, edo etortzera gonbidatu ninduten?’. Hori da galdera eternoa»
Onintza Enbeita
Zenbateraino dute garrantzia halakoetan egoek eta pertsonalismoek? Nola bizi izan duzue?
ENBEITA: Esango nuke badutela garrantzia, eta, igual, beharrezkoak izango dira politikan bizirauteko. Ulertzen dut gizakiok liderrak behar ditugula, edo behintzat hori ulertarazten didate gertatzen diren gauzek. Baina igaro dira zazpi urte Madrilen ez nagoenetik eta Bildun kargurik ez daukadanetik, eta inpresioa daukat badaudela egoak ezkerretik eskuinera, eta inpresioa da Bildun ere egon zela horretatik. Pena ematen dit, ze, azkenean, neure buruari galdetzen diot: «Etxera etorri nintzen, edo etortzera gonbidatu ninduten?». Hori da galdera eternoa. Pena ematen dit geure burua ezkertiartzat aurkezteak eta gero ikusteak zer baloratzen den, nolako bozeramaileak nahi ditugun, zer baztertzen dugun. Ez naiz gaur egungoaz ari, zazpi urte pasatu dira-eta, baina iruditzen zait politika egiteko oso modu maskulinoak defendatzen direla, baita emakumeak jartzen gaituztenean ere. Eta ikusten dutenean beste era batera funtzionatzen duzula, pixka bat librea zarela diskurtso aldetik, nahiago duzula gauzak zure erara esan, mesfidantzak hasten dira. Egunero jartzen bazara ez dakit zenbat kazetariren aurrean pentsatuz zure alderdikoak ez direla fidatzen esango duzunaz, tentsio horri ezin zaio aurre egin. Uste dut beste gauza batzuk baloratu beharko genituzkeela. Karguak gehiago aldatu, mugitu...
ALBA: Agian, egoak baino gehiago, boterea da gakoa: nola kudeatzen den oso modu maskulinoan. EAEko Ahal Dugu-ko idazkari nagusi izan nintzenean, egunero sufritzen nuen boterea nuelako, eta botere horregatik egunero borrokatu behar nuelako. Kargua uzteko erabakia hartu nuen alderdi barneko liskarrak konpontzen pasatzen nituelako eguneroko ordu gehienak, eta ez gertatzen ari zenaren gainean hausnartzen. Kongresuan egin nahi nuen lan, eta ez nuen denborarik, alderdi barrua kudeatzen pasatzen nuelako denbora.
Horrek guztiak zenbateraino eragin dezake herritarrek politikaren inguruan duten desafekzioan?
ALBA: Eragin handia du, eta antipolitika elikatzen du. Ultraeskuinaren diskurtsoari ateak irekitzen dizkio.
ENBEITA: Jendea ez da inozoa. Nabaritzen da denek hitz egiten dutela hizkuntza berean, ez dagoela inor ezer ezberdina esaten duenik, kontzeptu diferenteak aipatzen dituenik, zenbat irauten duten batzuek eta besteek. 2015ean, Irantzu Varelak eta biok egin genuenean kanpaina, batek esan zidan ados zegoela egin genuen kanpainarekin, baina ez zigula botoa emango uste zuelako alderdiak ez zuela beteko diskurtso hori. Haserrea pasatu zait, baina etxera etorri nintzenean, ez nengoen batere ondo. Beti irudituko zait inkoherentzia izugarria zuk zure alderdikideak saltzea. Zure botere kuota ez galtzearren, gizon heterosexual zuri europarra zarelako, berdin izatea zer elikatzen ari zaren botere kuota hori ez galtzeko. Feminismoak erakutsi digu pertsonala politikoa dela, baina politikoa ere pertsonala da, eta apurtu egiten zaitu. Zu ere pertsona zara, eta, krak egiten duzuenean, ez dago bueltarik.
Nagua Alba. Jaizki Fontaneda, FOKU
ALBA: Egunerokoak harrapatzen zaitu, eta batzuetan haserre zaude, triste, baina ez dakizu zer den, ez duzu denborarik identifikatzeko. Legealdia amaitu zenean eta etxera itzuli nintzenean, ezinegon hori olatu bat bezala etorri zitzaidan gainera, eta oso zaila izan zen hori digeritzea. Perspektibarekin, gehiago pentsatu dut zer-nolako bortizkeria pairatzen genuen egunero hedabideetan, kongresuan eta baita alderdi barruan ere. Hori izan zen digeritzen zailena, alderdi barrukoa.
ENBEITA: Gaur egun politikan funtzionatzeko modua alderdiak dira. Tranpa ezin dugu egin.
ALBA: Bai, baina badaude moduak beste era batera egiteko.
ENBEITA: Horixe egin behar da.
ALBA: Itxaropena badago, baina zer gertatzen den erakutsi behar da. Alderdiak eta lidergoak aldatzen ari dira, eta hori da bidea. Mantsoa izango da, konplikatua, erresistentziak izango dira, baina hori izango da bidea, ziur naiz.
ENBEITA: EH Bilduri ematen diot botoa oraindik. Baina nik ez dut nahi jendeak pentsatzea «zer ondo, gureak jatorrak dira». Gureak ere gizonak dira, politika egiten dute, eta lehen lerroan daude. Eta gureek ere gauza asko egin dituzte gaizki. Eskuinetako zenbait alderditako emakumeekin parte hartu izan dudanean eztabaida batzuetan-eta, inbidia ematen didate. Esaten didate gizonek beti lagundu izan dietela, eta pentsatzen dut: «Nor engainatu nahi duzue? Edo nik egon nahi ez dudan beste nonbait egon nahi duzue politikan?». Horretaz ere hitz egin liteke, zer eskatzen diegun alderdiei.
ALBA: Eta kritikoa izanda ere leiala zara. Nik ere asko ikasi nuen Kongresuan. Oso oroitzapen latzak ditut, baina dibertigarriak ere bai. Ez nuke berriro egingo [kar, kar], baina esperientzia ona izan zen.
Nagua Alba eta Onintza Enbeita. Jaizki Fontaneda, FOKU
ENBEITA: Nik ere ez. Inkontziente joan nintzen, eta gaur egun ez nintzateke joango. Baina inon ahaldundu banaiz nire bizitzan, Madrilen ahaldundu nintzen. Zeure buruari ispiluaren aurrean esaten diozu: «Hemen daude hirurehun pertsona ez zaituztenak batere maite, eta berrehun eta askok gorroto zaituzte, baina zuk esateko daukazuna askoz ere interesgarriagoa da haiek esateko daukatena baino. Atera horra, eta aurrera». Neure burua legitimatzen ikasi nuen.
Zer pronostiko uztailaren 23rako?
ALBA: Nire ustez, badago aukera errealista bat koalizio gobernua berriz osatzeko. Azkenaldian, ezkerra behingoz ofentsiban ikusi dut, eta horrek eragina izan dezake ezkerreko boto emaileen mobilizazioan. Hori gakoa izango da. Nahiko baikor nago.
ENBEITA: Nik ez dut inoiz asmatzen, baina pentsatzen dut eskuina ez dela iritsiko iritsi nahi duen lekuraino. Uste dut PSOE-Sumar blokea izango dela bloke nagusia beste aliantza batzuekin aurrera egiteko. Halere, nola jarri behar izan duen eskuinak kanpaina batean Espainiako Estatuko ezkerrak diskurtso oldarkorrago bat egiteko. Iruditzen zait ezin zaiola utzi eskuinari hain etxeko atariraino hurbiltzen. Hurrengo lau urteak berriz ere funtsezkoak izango dira, eta lege batzuen aldaketak gotortu egin beharko dira.
