Ezkerretik ezkerrera

Mater Ontzi Museora iristerako (Pasai San Pedro, Gipuzkoa), elkar ezagutzen ote duten galdetu die kazetariak bertaratu diren emakumeei. Elkarri musu eman diote, adeitsu. «Ez dugu elkar ezagutzen», esan du Helena Francok. Garbiñe Biurrunek hasi du gerturatzea: «Ez da harritzeko kontua, ez pentsa. Henry Fonda eta Katharine Hepburnek ere ez zuten elkar ezagutu On Golden Port [1981] filmean elkarrekin aritu ziren arte; hirugarren adinekoak ziren biak ordurako».

HELENA FRANCO: A bai? (kar, kar, kar).

BERRIAk elkartu ditu lehen aldiz Garbiñe Biurrun eta Helena Franco. Lau urtez izan zen Franco Gipuzkoako Ogasuneko diputatua Bilduren gobernuan, orduko foru aldundiaren aldaketaren banderetako bat. Agenda instituzionalean ez zitzaion egokitu, nonbait, EAEko Justizia Auzitegi Goreneko Gizarte gaietarako aretoko presidentearekin topo egitea. Gaur, Pasaiako badiari begira daude biak; ez da urre koloreko urmaela, baina ez dago urrun. Zerua urdin dago, eta Mater arrantzontziaren historia oinen azpian dute. Eskaileretan gora eta behera dabiltza, irri batekin ondo ateratzeko esanez argazkilariari. Lema ikusi, eta heldu egin diote. Dena ababorrera biratu dute, beti ezkerrera.

POLITIKA
«Politika ia gerra bezain kitzikagarria da,eta ez du arrisku gutxiagorik;gerran behin hil gaitezke,politikan askotan».

Winston Churchill(1874-1965)

Mariano Rajoy neurrigabe batek Genovako balkoitik Espainia hamaika aldiz esandako garaipenaren diskurtsoa bizirik dagoela iritsi da hitzordua. Politika hain gertu bizi duten emakume ezkertiarren artean ezin zen bestelakoa izan mahairatu den lehen hizpidea.

Ezustekorik bai hauteskundeen emaitzei begira?

H. F.: Ez. Sei hilabetean bat-batean mundua goitik behera aldatu nahi izatea... Ez dut sinesten horretan. Pertsonen arteko harremanak eta joera sozialak aldatzeko denbora behar da. Baina elementu batzuk nabarmenduko nituzke: Euskal Herritik urruntasun handiarekin bizi izan ditugu Espainiako bigarren hauteskundeak, oro har, eta, EH Bilduri dagokionez, joera argia izan da sentipen hori. Gero eta deskonfiantza handiagoa dago Espainian izan daitezkeen aldaketekin, gure eguneroko ongizatean eduki dezaketen eraginen inguruan. Koloreen mapa begiratu, eta zer pentsa eman beharko liguke. EH Bilduren barruan uste nuen bazegoela jarrera positiboagoa, eta zinez uste dut badagoela, nahiz eta oraingoan ez islatu. Baina orain sei hilabete baino indar handiagoa dagoela esango nuke.

Boto asko galdu ditu, ordea, berriro…

H. F.: Bai, hala da. Susperraldi baten hasieran gaudela diot, eta, aldi berean, Espainiarekiko desafekzioa gero eta handiagoa dela.

Non geratu da Espainia plurinazionala?

GARBIÑE BIURRUN: Ba, nik uste dut inoiz baino sendoago dagoela, sekula ez delako Espainiako Kongresuan egon oraingo ordezkaritzarik plurinazionaltasuna defendatzen duena. Gehiengoak onartzen duela Espainia plurinazionala? Ez, argi dago. Baina nik hiru ezuste hartu ditut: PPren emaitza nabarmen handitzea, Elkarrekin Ahal Dugu-ren jipoia eta EH Bilduren jipoia; jipoia baita EH Bilduk 30.000 boto baino gehiago galtzea sei hilabetean. Zaila da esaten zer gertatu den. Jendeak segurtasuna nahi duela esanez laburtu daiteke agian, beldurra izan duela, eta aldaketa sakonik ez duela nahi. EH Bildurekin zer gertatu den ez daukat ideiarik ere. Orain sei hilabete izandako galera ere ez nuen jakin azaltzen, eta oraingoan ere berdin. Podemosek Espainian, berriz, agian harrokeria pixka bat izan du.

Desafekzioa ikusten duzu Espainiarekiko hemen?

G.B. Euskadin edo Euskal Herrian, berdin dio, botoen emaitzek ez dute adierazten desafekzio hori gero eta handiagoa dela. Elkarrekin Ahal Dugu-ri botoa emateak ez du adierazten desafekzioa Espainiarekiko. Esango nuke Ezker Abertzalearen esparrua gero eta txikiagoa dela. Baina hori ez da betiko, argi dago.

Ez ote dute abertzale askok Ahal Dugu-ren olatua hartu nahi izan?

G.B. Agian bai, baina jakin behar da hemengo jendeak zertarako eman dion botoa. Izan daiteke pentsatzea koalizio horrek agintzen duela gobernua iritsiz gero, benetan egongo dela eskubidea estatuarekiko harremana hemen erabakitzeko.

H.F. Desafekzioa aipatzean, EH Bilduren esparrura mugatu nahi nuen, ez Euskal Herri osora, baina orokorrean ikusten dut nazio kontzientziaren galera. Eta horrek arrazoi pragmatikoak izan ditzake atzean: non hartzen dira erabaki garrantzitsuenak guretzat? Zoritxarrez, Madrilen. Hain da mugatua guk daukagun autonomia... Gero eta argiago ikusten ari gara, eta eguneroko ogiarekin lotutako gaietan, gainera. Lan merkatua, pentsioak, finantza sistema... Non dago erabakigunea? Madrilen. Gu saiatu gara gizarte bezala Espainia demokratizatzen, baina errealitatearen aurka jo dugu berriro, hori oso zaila delako. Zer eskaini behar diogu gure herriari Espainia demokratizatzen den bitartean? Zain egotea? Euskal Herrian justizia sozialaren eta aurrerabidearen aldeko urratsak emateko zain egon behar dugu hemengo indar korrelazioa herri, hiri eta erakundeetan desberdina bada eta beste nahi bat badago? Horrek izan beharko luke eztabaida aurrerantzean.

Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeak datoz. Ba ote dago benetako aukera ezkerreko Jaurlaritza bat osatzeko?

H.F. Ezkerrekoa? Entzungo zenuen orain baino lehen, baina programaren arabera dira politikak ezkerrekoak edo ez, eta haiek mahai gainean daudela topatu behar dira bidaideak. Ez dakit zer gertatuko den udazkenean, baina desberdinak izango dira emaitzak orain lau urtekoekin alderatuta. Akordioak egiteko tarte gehiago egongo da, agian. Pentsatzen dut EH Bilduk demokrazia, subiranotasuna eta ezkerreko norabidea dituzten eskaintzak egingo dituela, eta ikusi beharko da nork parteka dezakeen hori.

G.B. Zaila ikusten dut ezkerraren zenbakiak Jaurlaritza osatzeko gai izatea. EAJ sendo dago; PSE lotua duela ere argi daukat: foru aldundietan sartu du, eta eskumuturretatik lotuta dauka. Jokaldi ikusgarria egin zuen PSE erakundeetan sartuta. EAJren makulua izango da PSE hauteskundeen ondoren ere, eta PP izango da akaso bigarren makulua, are gehiago Espainiako Gobernuari begira EAJk azkenean jokatzen duen rolaren arabera. Bi alderdi horiek hanka bakarra osatzen dute orain, eta EAJ sostengatzeko balioko du.

EAJk esan du PPrekin ez duela oraingoz akordiorik egingo.

G.B. EAJ oso trebea da, eta zerbait itunduko balu Madrilen, hemen hori saltzen jakingo luke, eta hobeto kobratzen jakingo luke udazkenean.

H.F. Ez nuke nahiko horrelako panoramarik...

G.B. Ezta nik ere. Baina E-Ahal Dugu-k eta EH Bilduk ez badute bien artean gehiengo absolutua, EAJk gobernatuko du berriro, PSE eta PPren babesa lortuko duelako.

MILITANTZIA
«Fedea da lehen pausoaematea eskailera osoaikusten ez duzunean ere».

Martin Luther King (1929-1968)

Zer galduko du Garbiñek lehendakarigai izateko urratsa ez egitea erabakitzeagatik, eta zer irabaziko, Helena?

H.F. Politikan egotea ez da bakarrik erakundeetan egotea, eta hori ezkerrekook bereziki azpimarratu behar dugu; herri mugimenduetan egotea ere bada, adibidez. Ni politikan beti egon naiz, baina orain bost urte egokitu zitzaidan gobernu baten kargudun izatea. Tira, lan militantearen beste urrats bat izan zen ardura hori. Zer irabaziko lukeen? Eskarmentua, noski, esperientzia guztiak aberasgarriak direlako. Aukera ematen du sistema instituzionala barrutik ezagutzeko.

Boterearen mekanismoak ezagutzeko?

H. F.: Nire kasuan, botere mugatuarenak. Baina bai, barruko argi eta ilunak ezagutzen dira, eta hori galduko du Garbiñek beharbada, baina irabazi ere irabaziko du, adibidez, bizi kalitatea eta lasaitasuna. Ez ahaztu ikuspuntu eraldatzailea duen alderdi politiko baten ardurako kargudun izatea konplexua dela gaur egungo Euskal Herrian eta Europan. Oso erosoa da sistemaren alde bazoaz, stablishment-aren alde, baina oso deserosoa estatuaren alternatiba bazara. Baina esparru horretan ere egon behar du mugimendu ezkertiar eraldatzaile eta askatzaileak.

Biei iritsi zaizue alderdi baten deia kargudun izateko. Zergatik eman zenuen baietza, Helena, eta zergatik eman duzu ezetza, Garbiñe?

G.B. Nik ez dut orain arte aparteko azalpenik eman, eta aurrerantzean ere ez daukat asmorik egiteko. Arrazoi pertsonalak eman nituen Ahal Dugu-ren lehendakarigai izateari uko egiteko, eta bizitza kalitatearekin lotutakoak ziren. Eta ez nire bizitza kalitatearekin bakarrik, noski, norberaren inguruan beti dagoelako jendea. Arrazoi sozialak aipatu nituen ukoa ematean. Nik beste gauza askotan parte hartzen dut; ez dakit beharrezkoa den lan hori, baina aritzen naiz, eta ez nuen nahi neure burua erabat mugatua ikusi jardun horretan. Horrez gain, oso markatuta geldituko nintzen, eta ez zait askorik inporta, baina oso mugatzailea izango zen.

Helena, imajinatzen duzu zeure burua orain EH Bilduren legebiltzarkide gisa azken emaitzak aztertzen?

H.F. Ba, ez, legebiltzarkide bezala ez... Ezker Abertzalean gaztarotik militatzen dut, eta sinesten dut Ezker Abertzaleak herri honentzat duen proiektuan, baina urteak dira egituran ez nagoela, eta hauteskundeen dinamikatik kanpo nago, zorionez. Eraikitzeko beste esparru batzuetan ikusten dut neure burua une honetan, ekonomiatik gertuago dagoen esparruan agian, gizarte aldaketatik eragiten ideia horiek guztiak EH Bilduren diskurtsoan txertatzeko, indartzeko eta gizarteratzeko.

Ze ideia? Zehaztuko zenuke?

H.F. Nik ez dut ulertzen subiranotasuna independentzia ekonomikorik gabe. Adibide argi bat izan daiteke hori. Gainera, zubiak eraikitzeko beharra dago aukera politiko desberdinen artean. Zubigintza oso garrantzitsua da, eta hori ez da lortzen askotan alderdien artean, gizarte mugimenduen bidez baizik.

FEMINISMOA
«Gizonei erakusten zaie barkamena eskatzen beren akatsengatik; emakumeeiberen arrakastengatik».

Louis Wyse (1926-2007)

Zuen ibilbide profesionalean bikain jardun duzuelako jaso dituzue alderdien eskaintzak. Politikak bikaintasuna hurbil duen jende gehiago behar du?

G.B. Helenaren kasuan garbi ikusten dut: ardura oso teknikoan egoteko eskaintza jaso zuen, politikoa ere bai noski, baina teknikoa, eta bere ogibidearekin erabat lotua zegoen. Horrelakoetan argi dago: Helenaren moduko jendea behar da, eta ideia politikoak oso-oso argi dituzten pertsonak. Baina, argi, politikara iristeko aukera edozeinek izan behar du, denok izan gaitezkeelako balekoak zerbitzari publiko gisa.

Pertsonalismorik ez orduan?

G.B. Ez dut sinesten pertsona batek mugimendu oso bat salba dezakeela, inola ere. Lan politikoak talde lana behar du izan. Akats izugarria iruditzen zait pertsona baten gainean ardurak eta aukera guztiak jartzea.

Ezta Pablo Iglesias dela ere?

G.B. Pablo Iglesias deitu edo ez, argi daukat... edo Arnaldo Otegi deitu edo ez.

H.F. Begira, emakumeok beste balio batzuk ditugu politika egitean; guretzat talde lana gizonezkoentzat baino askoz garrantzitsuagoa da. Gertatzen dena da oraindik ere politikak oinarri maskulinoekin funtzionatzen duela, eta hor lidergoak eta botere borrokak oso garrantzitsuak dira. Emakumeok izaera kolektiboagoa ematen diogu politikari, eta pertsonalismoak bigarren mailan uzten dira gehiago. Alegia, lan partekatuaren aldeko kontzientzia handiagoa dugu.

Helmuga berera iristeko gizonezko lankideek baino ahalegin handiagoa egin behar izan duzue emakumeok?

[Baiezkoaren imintzioa biek]

G.B. Pertsonen balorazio gisa, ez hainbeste, baina zeharka bai, edozein ekimenetarako normalean gizonezkoak hartzen dituztelako. Epailetzan emakume asko gaude gizonezkoen lanaren parekoa behintzat egiten dugunak, eta, hala ere, gehienetan gizonezkoak hartzen dituzte gora egiteko. Ahaztuta eta baztertuta sentitu izan naiz askotan horrelakoetan. Familiaren aldagaia ere hor dago, noski. Nire gizonezko lankideek etxean beren amak izango zituzten edo bikokide femeninoak babes osoa emateko. Euren gertuko emakumeen rola zein zen argi ikusi izan dut.

H.F. Promozionatzeko emakumeok muga batzuk dauzkagu, familiaren zaintza gure garapenaren urte garrantzitsuenetan iristen zaigulako. Moteltze bat gertatzen da ibilbidean, eskaintzak baldin badaude uko egin behar zaie, akaso, eta itzultzen zarenean, beste batzuek aurrera egin dute, eta emakume askok aparteko ahalegin bat egin behar dute berriro. 50 urtetik gora, emakumeak beren erabakiak libreago hartzen hasten dira. Baina urte batzuk badira moteltzea gertatzen dena, eta hor jokatzen dira askotan gora egiteko eta boterera iristeko aukerak.

Feministatzat daukazue zeuen burua?

G.B. Nik lehen ez nuen neure burua horrela sentitzen, baina orain banaiz feminista, eta gero eta gehiago naizela esango nuke. Gaztetan ez nuen sentitzen horren beharrik. Pentsatzen nuen nire bizitza ez zela baldintzaturik egongo emakumea naizelako, eta aukera berak izango nituela, baina bizitzak erakutsi dit gauzak ez direla inola ere horrela. Eta orain bai, 56 urte ditudala feminista sentitzen dut neure burua. Eta ez dut sekula talde feminista batean militatu.

H.F. Ni feminista naiz, zalantzarik gabe, eta betidanik izan naiz. Feminismoa berdintasuna da niretzat, egoera desberdinetatik abiatuta eskubide eta aukera guztiak edukitzeko gizonezko baten aldean. Harreman pertsonaletan, ekonomikoetan eta sozialetan aukera berberak eduki behar ditugu, eta oraindik ez dugu lortu. Gauza askotan aurreratu da, baina lan handia geratzen da hori lortzeko.

LANGILERIA
«Beharginak objektuanjartzen du bere bizitza,eta ordutik aurrera ez da berea, objektuarena baizik».

Karl Marx (1818-1883)

Sektore publikoan aritzen zarete; zer egin behar du emakume batek sektore pribatuan gora iristeko?

G.B. Arlo pribatua ez dut barrutik ezagutzen, baina, dakidanez, bere arauak dauzka, bere mekanismoak eta sistema, eta arau horiek diote marrazo bat behar duzula izan, onena, eta enpresak zure denboraren %120 behar badu, ba, eskaini behar diozu, eta edozein ordutan; eta negozioari eusteko eguneroko bazkaria eta afaria etxetik kanpo egin behar duzula, ba, egingo duzu akaso. Eta, argi, horiek ez dira benetako beharrak, baina horrela dago egituratua alor pribatua, gizonezkoen arteko harremanak horrelakoak izan direlako. Baina aldagarriak dira nahi izanez gero. Eta enpresa pribatuak ez luke ezer galduko mekanismo horiek aldatuko balitu.

H.F. Lan harremanen eredua oso zaharra da, gizonezkoen neurrira antolatua. Gizonak bere denbora guztia produkziorako behar du, eta emakumeak, erreprodukziorako, etxean. Hutsune gehiegi daude eredu horretan jada, eta talkak etengabeak dira. Langileok botere gehiago dugu alor publikoan pribatuan baino. Sindikatuek indar handiagoa dute. Baina pribatuan ere egin daiteke, herrialde nordikoei begiratu besterik ez dago. Gizonei eta emakumeei eskaintzen dizkieten aukerak askoz ere egokiagoak dira. Baldintzak sortu dituzte bizitza eramangarriagoa izan dadin.

Lan harremanak Madrilen onartutako lan erreformaren menpe daude. Nola eraikiko da eredu berri bat Euskal Herrian?

H.F. Egitura berriak egiteko arauak eta legeak behar dira, eta Euskal Herriak ez dauka gaitasun hori, ezin du erabaki. Izugarria da guk ez edukitzea lan harremanei buruzko inolako eskumenik. Nik estatu independentea nahi dut, baina ikaragarria da estatu federatu edo konfederatu batean ez edukitzea inolako oinarrizko eskumenik lan alorrean.

Laminaciones Arreguiren erregulazio dosier entzutetsua eta beste hainbat baliogabetu dituzu, Garbiñe. Asko hitz egin zen erreformari buruz orain bi urte; orain ez hainbeste...

G.B. Lan erreformaren aurpegirik itsusiena pasatu da, amortizatuta dago gehienentzat. Ondorioa hor dago, baina langileen prekaritatea gerta zitekeen erreforma hau gabe ere. Zer-nolako lan harremanak nahi ditugun pentsatu behar dugu, burrunbatik aterata, eta epaitegiek zer-nolako rola jokatu behar duten; norena den azken hitza eta nola erabili behar den. Erreformaren kontura enpresarien elkarteek eta gobernu batzuek esan zuten legearen aurkako interpretazioa egiten ari ginela epaile batzuk, eta ez da egia. Gure interpretazioa Gorenak bedeinkatu zuen.

Lege orekatua dela esango zenuke?

G.B. Ez. Ikaragarria da zer-nolako ahalmena eman dieten enpresei kontratuak hausteko, baldintzak aldatzeko edo itun kolektiboen zenbait betebehar bete gabe uzteko. 2010ean PSOEk zabaldu zuen bidea, eta PPk burutu du. Argazki politiko berriarekin erreformak atzera bueltarik duen ala ez ikusi behar da orain.

Gipuzkoako Diputazioak lan publikoetako beharginen aldeko klausulak onartu zituen. Fortuna handien zerga ere aurrera atera zen. Helena, zer sentitzen da hura erauzia ikusten denean?

H.F. Merezi izan du, seguru. Adieraztea eredu desberdinak badaudela, ez dagoela eredu bakar bat pentsamendu bakarra ez dagoen bezala, eta bestelako eredu ekonomiko-soziala posible dela erakustea merezi du beti. Aldaketak egin genituen, ez muturrekoak, ez goitik beherakoak, baina bai beste norabide batera bultzatzen zutenak, gehiengoaren eta langileen defentsan. Fortuna handien zerga gauza xume bat da zerga sistema osoaren barruan, baina beste norabide bat adierazi zuen gehien daukatenei exijentzia handituz. Beharginen klausula sozialen kasuan beste hainbeste gertatzen da. Gutxienez Gipuzkoako ituna betetzea eskatzen zen. Ez gaude damututa egindakoaz. Egia da stablishment-ak ez dituela onartzen horrelako gauzak. Oraingo politikarekin irudikatu nahi dutena da Bilduren Foru Gobernua lapsus bat izan dela, eta itzuli direla, eta haiekin batera politika zaharrak. Lau urte horiek ezabatu nahi dituzte min ematen dielako beste irtenbide batzuk badaudela agerian uzteak.

Zer pentsatu zenuen fortuna handien zerga onartu zenean, Garbiñe?

G.B. EH Bilduren aldundiaren zerga politika gustukoa izan nuen. Helenak esandakoarekin ados nago. Justizia sozialak zergetatik abiatu behar du, eta bat etorri nintzen zerga horrekin. Aberastasunaren birbanatzea da justizia sozialerako oinarria, eta tipoak igotzen direnean herritar moduan onartu egiten dut.