Askatasuna kendu zien borroka

Hasieratik izan zen kontsigna bat: zapiak izan daitezela koloretsuak. Zapi bera erabili du Arantxa Urretabizkaiak hemeretzi urtez, urtero irailaren 8an Hondarribiko kaleak (Gipuzkoa) Jaizkibel konpainiaren barruan zehar- katu dituenean; aurten ere jantziko du, baina ez du parte hartuko: «Ikustera joango naiz, señora bat bezala; badaukat hitzartuta balkoi bat». Ixabel Alkainek, aldiz, behin baino gehiagotan aldatu du zapia, konpainia barruan izan duen funtzioa ere aldatuz joan den neurrian. Jaizkibeleko lehen kapitaina izan zen, eta hamar urte iraun zuen postuan. Hiru aste barru berriz desfilatuko du, zetazko zapi batekin: «Amarena da».

Jaizkibel konpainia parekideak hogei urte beteko ditu aurten alardean. 1997an saiatu ziren lehen aldiz desfilatzen, baina ez zuten lortu: alarde baztertzailearen aldeko emakumeek moztu zieten bidea. Ordurako, oso gaiztotuta zegoen alardeen inguruko giroa Irunen zein Hondarribian. Aurreko urtean lehertu zen, 26 emakume alardean sartzen saiatu zirenean: soto batean ezkutatu, eta Kosta konpainia pasatzen ari zenean atera ziren, baina kolpeka itzularazi zituzten sotora. Talde hartan zeuden Urretabizkaia eta Alkain; gatazka hasieratik bizi izan dute.

Hastapenak

1996ko irailaren 8an, 26 andre alardean sartzen saiatu zineten lehen aldiz. Zer gertatzea espero zenuten, eta zer gertatu zen?

ARANTXA URRETABIZKAIA: Zer espero genuen? Sartuko ginela. Ez geunden ondo informatuta, baina gure informazioa zen konpainia horretan bazegoela alde zegoen jendea, eta utziko zigutela sartzen. Gero gertatu zen sototik dozena erdi bat pauso baino gehiago ez zigutela ematen utzi. Gizonek debekatu ziguten alardea lehenengo urtean: ostikoak, bultzadak, irainak izan ziren. Gogoan dut une hartan ez nituela oinak lurrean sentitzen.

IXABEL ALKAIN: Pentsatzen genuen bidearen zati bat egin ahal izango genuela. Baina inguruko konpainietakoak etorri ziren, eta sotoan sartu gintuzten berriro. Gero komandantea sotora sartu zen, eta gutun bat eman genion, esanez alardean parte hartu nahi genuela. Zeren urte hartan ez baitzitzaigun bat-batean bururatu desfilean sartzea: oso argi utzi behar da 1993tik bazegoela emakume talde bat urtero-urtero parte hartzeko eskatzen ari zena.

Hiru urte haietan, zein erantzun jaso zenuten?

A. U.:Erantzunik ez, gehienetan; eta, halako batean, ezetz, ezin genuela parte hartu. Behin baino gehiagotan, ia urtebete pasatu zen gutuna bidali eta erantzuna jaso bitartean; nonbait, pentsatzen zuten —eta oraingo aldundiak ere ideia hori duela uste dut— kasu egiten ez baziguten aspertuko ginela. Kontua da ez garela aspertu, edo aspertuta ere jarraitzen dugula, ez dugula atzera egin.

Zergatik nahi zenuten alardean parte hartu?

A. U.:Herriko festetako eginkizun nagusia delako, eta gu herritarrak garelako, emakumeak izan arren. Naturala da: festetan parte hartu nahi baduzu, hor ere bai.

I. A.:Nik parte hartu nuen, kantinera gisa, 1983an; orduan deskubritu nuen alardea barrutik. Gero jakin nuen talde bat manifestu bat lantzen ari zela emakumeek berdintasunez parte hartzeko, eta oso natural ikusi nuen: nola ez naiz aterako konpainia batean?

A. U.:Ahalegintzen gara esplikatzen hau ez dela soldadutza bat: nahi ez duenak ez du parte hartzen. Ez gara esaten ari Hondarribiko emakume guztiek desfilatu behar dutela, baina nahi duenak zergatik ez?

Autokritika egin izan duzue 1996ko erabaki haren inguruan.

A. U.: Asko. Nire jarrera pertsonala da goizegi atera ginela. Nire oraingo ikuspuntua da. Hori bai, ulertzen dut bestela ez gintuzketela aintzat hartuko, zeren, Euskal Herrian ez baduzu horrelako kanpai hots bat jotzen, ez baitizu inork entzuten. Baina orain ikusten dut goizegi atera ginela.

I. A.: Hainbat urtez eskatu genuen sartzeko, eta inolako kasurik ez ziguten egin; inkesta bat ere egin zen, eta arretarik ez zioten jarri; eta, azkenean, erabaki genuen ateratzea, bestela ez gintuztelakoserio hartuko. 1996an Irungoa gertatu ondoren, udaletxean egon ginen alkatearekin eta alardeko buruekin, eta esan genien atera nahi genuela eta aterako ginela. Ez ziguten kasurik egin; ez zuten uste kapaz izango ginela.

Ez zuten pentsatzen gertatu zena gertatuko zenik ere...

A. U.: Ez. Baina gu pertsona helduak ginen, eta ez genuen aurreikusi zer gertatuko zen, inondik ere. Hori akats handia da: heldu batek ezin du pausorik eman aurreikusi gabe zer gertatuko den, eta guk ez genuen aurreikusi.

I. A.: Baina ez genuen pentsatzen halako zerbait gerta zitekeenik. Inozentzia osoarekin parte hartu genuen; inozentzia horrekin antolatu genuen dena, eta horri esker eman genuen pausoa. Bestela, ez zen serio hartuko gure nahia, eta gure eskubidea: emakume izateagatik geunden kanpoan; edozein gizonek, hemengoa edo kanpokoa izan, alardean parte hartzeko eskubidea du, eta guk ez, emakume izategatik. Hogei urtez ate guztietan jo dugu, eta oraindik ez digute kasurik egiten.

A. U.: Badakizu zer gertatzen den? Gurea berdintasunaren aldeko borroka bat da. Herri honetan borroka ugari izan ditugu —batez ere gatazka bat, maiuskulekin idazten zena—, baina berdintasunaren aldeko borrokan tradiziorik ez dugu. Gauzak aldatu dira —abortua, dibortzioa...— estatu osoak altxatutako olatuari esker, eta, hemen, batzuek olatuaren alde egin dugu, baina ez daukagu berdintasunaren aldeko emakumeen borrokaren tradiziorik Euskal Herrian. Atzera begiratzen dugu, eta ez dago, ezta gerra garaian ere. Eta gu gara hogei urte baino gehiago iraun duen borroka bat. Eta bilakatu gara gauza seinalatu bat...

Oso miretsiak ere bai...

I. A.: Baina guk ez dugu bilatzen ez miresmena, ez gorrotoa. Guk nahi dugu jaian berdintasunez parte hartu. Hau konpondu egin behar da, eta udaletik konpondu behar da: hark izan behar du bitartekaria. Aldiz, denona den jai bat esku pribatuetan utzi du, gure kontra sutsuki ari direnen eskuetan. Jaiak pribatizatu dituzte, arazoa gainetik kentzeko. Zer erakutsi du horrek? Emakumeen arazoek bost axola dietela guztiei. Hau gizonen arazo bat balitz, ez zen honaino iritsiko. Azken batean, hau Pandoraren kutxa izan da: ireki genuenetik, hemen dauden gaixotasun eta akats guztiak agerian geratu dira; eta inork ez du hori konpontzeko lanik egin.

A. U.: Kontatu diguten matriarkatuaren istorioa ez da gezur bat bakarrik, baizik eta kalte handia egin duen gezur bat, jende askok sinetsi duelako. Egia da gure kulturan amak pisu handiagoa duela ingurukoetan baino, etxeko kontuei dagokienez. Esaten digute hemen emakumeek agintzen dutela, baina Gernikako arbolaren azpian gure lege sakratuak eztabaidatzen zirenean, han emakumerik ez zegoen. Andreek agintzen dute, baina etxe barruan; horrekin konformatu gara, eta espazio publikoa ez dugu aldarrikatu oraintsu arte.

96koa ondo atera izan balitz, desobedientziaren ikur handi bat izango litzateke?

I. A.:Egia esan, desobedientziaren ikur bat izan gara urteetan, biolentziarik gabe aritzeagatik; tira, gure kontra daudenek pentsatzen dute hura biolentzia ekintza bat izan zela, baina guk eguneroko bizitza herrian egitea ere probokazio bat izan da askorentzat. Guk biolentzia erabili gabe kalea metroka irabazi izana bai, hori bada desobedientzia ekintza bat; eta jaso ditugun kolpe guztien ostean hor mantendu gara.

Jaizkibel

1997an, berriz, Jaizkibel konpainia parekidea sortu zenuten, eta desfilatzen saiatu zineten.

A. U.: Iruditzen zitzaigun haientzat konpainia guztietan minbizia onartzea zela emakumeek konpainia guztietan parte hartzea, eta pentsatu genuen minbizia konpainia bakar batean kokatzen bazen onartuko zutela. Baina hori ere ez zuten onartu.

I. A.: Lehen urtean, esan ziguten: «Horrela ez». Orduan, tarteko bide bat asmatu behar izan genuen; hala jaio zen Jaizkibel, tarteko bide gisa. Gure artean eztabaida asko izan genuen, batzuentzat amore ematea zelako konpainia bat sortzea, eta ez borrokatzea beste konpainietan sartzeko. Eta oraindik ere hori da Jaizkibel, tarteko bide bat; eskatzen ari gara konpainia gisa onartzea, gutxienez emakumeek parte hartzeko konpainia bat edukitzea.

A. U.: Berrogeita hamar bat izan ginen urte hartan. Niretzat gogorrenetako bat izan zen, zeren, lehenengo urtean gizonek ez baitziguten desfilatzen utzi, baina bigarrenean emakumeak izan baitziren. Noski, gizonak ezin ziren han egon, herriko gizon gehienak desfilatzen ari zirelako, baina barrikada hura emakumeek osatu zuten. Hirugarren urtean, Ertzaintzak ez zigun utzi, eta, geroztik, denetarik ikusi dugu.

Alardea festa egun bat da. Disfrutatu al zenuten Jaizkibelen lehen urte haietan?

I. A.: Ez, ez. Oso egoera gogorrak bizi ditugu, eta ez bakarrik egun horietan: urteetan oso gaizki pasatu dugu hemen bizitzen. Klandestinoki mugitu behar izaten genuen konpainia osatzeko, gure kontra egiten zutelako, fisikoki ere bai. Lehen urteetan, ez ginen etxetik jantzita ateratzen; batzuek ezin zuten euren etxean lo egin... Beldurra arnastu egiten zen. Ez bakarrik eraso fisikoak jasaten genituelako, baizik eta giroagatik: oso gogorra zen, tentsio eta beldur handiz ibiltzen ginen. Ausardia behar zen: gure alde zeuden batzuk ez ziren ausartzen gu agurtzera, ezta urtean zehar ere, zeren, norbaitek ikusten bazuen, arazoak izango baitzituen: negozioren bat edukiz gero, boikota jasango zuen, edo lagunik gabe geratuko zen... Hori urte guztian hala bazen, imajinatu egun horretan...

Hogei urtean asko aldatu dira gauzak, baina plastiko beltza hor dago oraindik, Kale Nagusian. Zer da zuentzat keinu hori?

I. A.:Kale Nagusia igarotzea lehen aldiz lortu genuenean hasi ziren. Musikarekin gindoazen, ez ginen etsaiak, ez deabruak, eta haien taktika izan zen inork ez ikustea benetan zer zen Jaizkibel, argi geratuko zelako beste konpainia bat ginela, alardearen musika eta janzkera berarekin. Ordutik hala mantendu izan dute: zati txiki bat da, baina oso gogorra, eta oso adierazgarria.

A. U.:Agintarien eta batik bat Ertzaintzaren onespenarekin egin dute, gainera. Burua eta oinak estaltzen zituzten, eta Ertzaintzari esan genion hori kontramanifestazio bat zela; gu ezin gara joan lehendakaria hizketan ari den leku batera, eta jarri plastiko baten atzean. Kostata, plastikoak moztera behartu zituen Ertzaintzak: aurpegia estaltzen bazuten, oinak ikusten zitzaizkien, eta oinak estaltzen bazituzten, aurpegia ikusten zitzaien. Oinak ikusten hasi zirenean, ikusi ahal izan zen zenbat jende zegoen: ilara bat. Espaloia estua da, baina hiru ilara sar litezke. Hala ere, joan den urtean, plastikoak berritu zituzten, berriro zabalak jarri zituzten, eta, leku bakoitzeko ertzainaren arabera, esango zien jaisteko, ezin dutelako burua estali, edo utziko zien. Ertzaintzarekin beste borroka bat ere izan dugu: ez egon guri begira, arriskua espaloian dago; urteak kostatu zaigu, baina orain espaloira begira jartzen dira. Aurrerapen bat izan da.

I. A.:Betiko alardea dioten kartelak ere erakusten dituzte. Eta nik esango nuke gu ari garela betiko alardearen alde: publikoa eta konpainien musika eta janzkera errespetatzen dituena. Betiko alardea haiek aldatu dute, pribatizatuz. Guk bai, guk betetzen dugu betiko alardea; desberdintasun bakarra da galtza azpian dagoen sexua. Nahikoa da: haiek ez dute egiten betiko alardea, baizik eta alarde diskriminatzaile bat.

Minak

Ixabel, beldurra aipatu duzu; Arantxak ere hizpide izan zuen Bidean ikasia liburuan. Zeri izan diozue beldurra?

A. U.:Momentuko biolentzia eta adierazten dizuten gorroto hori oso zaila da gainditzen; niri ez zitzaidan sekula gertatu. Ez nekien zer sentitzen zen beldurra sentitzen zenean, eta urteak behar izan nituen konturatzeko: pentsatzen nuen «zer egarria pasatzen dudan goizean», ohartu nintzen arte beldurrak lehortzen dizula eztarria. Eta, orduan, epifania bat izan zen. Gauzarik mingarrienak ezin ditut kontatu, gure semeak eskatu zidalako bera ez aipatzeko. Baina kale batzuk debekatuta eduki ditut, irainak jasotzeko posibilitate handia zegoelako, eta beldurra ematen zidalako horrek. Zerbait ikasi badut, zera ikasi dut, beldurrez ere egin daitezkeela gauzak. Gogoratzen naiz taldekoek esaten zidatela gure mutilari ez esateko beldur nintzela, eta ni ez nengoen ados. Esaten nion: «Beldurrez akabatuta noa, baina banoa». Beldurra ez da nahikoa arrazoi gauza bat ez egiteko. Halere, azken urteetan beldur gutxiago pasatu dut: urteetan ez naiz ausartu kanpoko ilaran joatera, zeren hor ostikoak-eta jasotzen baitira, baina azkenetan kanpoko ilaran jarri naiz, eta, halere, eztarria ixten zaizu...

I. A.:Kapitaina nintzenean, esaten nuen beldurrak jota egon arren gogoratu behar genuela jai batean parte hartzea zela helburua. Egia da lehenengo urteetan ez genuela ondo pasatu: ezinezkoa zen. Orain giroa lasaitu da, jende askok ikusten gaitu, konpainia handia dugu, eta bai, oso ondo pasatu izan dut. Hori guk lortu dugu. Zeren hasieran beldurra askoz handiagoa baitzen. Niri indarra ematen zidan pentsatzeak alardea nirea ere bazela: zergatik ez dut parte hartuko? Baina goizetan dardarka janzten ginen...

A. U.:Kontziente izan behar duzu, zeren beldurrak jaten baitzaitu. Gogoratzen naiz Koaderno gorria liburua atera zenean [1998], kritika onak jasotzen hasi nintzenean ohartu nintzela zerbait ondo egiteko gai nintzela: harritzekoa iruditu zitzaidan norbaitek esatea nik zerbait ondo egin nuela.

I. A.:Eta beldurra landu egin behar da, norbere buruarekin: hor dago, zure izaeraren eta bizipenen zati bat da; denok daukagu. Nik ariketa bat egiten nuen: ahalik eta eremu txikiena okupatu behar du beldurrak nire gorputzean, zeren aurrera egin behar baitugu honekin.

A. U.:Beldurrak ez ditu hartuko neronek hartu behar ditudan erabakiak; bizitza nik gobernatzen dut, ez nire beldurrak. Ahalduntzeak atal asko ditu, baina beldurrak menderatzea zati garrantzitsu bat da.

Inoiz damutu al zarete hautu haietaz?

A. U.:Ni, behin baino gehiagotan. Baina ez niri egindakoagatik, baizik eta etxekoei egindakoagatik. Momentu batzuetan, hartuko nukeen kartel bat, eta jarriko nintzen San Pedro kalean: Damutzen naiz, utzi bakean etxekoak. Baina banekien ez nuela hori lortuko; kaltea egina zegoen. Mina hor dago, eta aukera bakarra da minarekin ikastea bestela ikasiko ez zenukeena.

I. A.:Gure etxean ere denontzat izan zen izugarria. Denek egin zuten bat nirekin, eta nik ja ez nuen askorik pentsatu: egin genuen, eta aurrera egin behar genuen egindakoarekin, gure printzipioekin. Egia da: gogorrena ez da zuri egiten dizutena, baizik eta zure inguruari egiten diotena. Gure aitari betiko ukatu zioten hitza; haren lagunen artean gerra zibilak aldatu ez zuena alardearen auziak aldatu zuen. Nire anaiari ere jokaldi izugarriak egin zizkioten. Eta horrek larridura bat ekartzen dizu momentu askotan: zer demontre egin dut? Baina etxekoak nirekin egoteak indarra eman zidan.

A. U.:Gauzarik ilunena da agintariek, jakinda zer ari zen geratzen —zeren bai bazekiten—, ez dutela ezer egin hori ekiditeko. Ertzaintzak esaten zigun: «Zuen biziak arriskuan daude»; legea alde edukita ere, ez ziguten pasatzen uzten, ezin zutelako bermatu gure segurtasuna. Gure biziak arriskuan zeuden bihar eta etzi ere bai, eta inork ez zuen ezer egin. Inork ez.

I. A.:Boterea eta ahalmena zuen jendeak ez zuen ezer egin gure alde; kontrara, gure aurka egin zuten. Haien esperantza zen gu ez agertzea; ez zuten sinesten guk benetan nahi genuela parte hartu, bizitzako beste eremuetan bezala. Uste zuten hiru eguneko kontua izango zela, lau zoro ginela; feminista gisa ez genuela alardearekiko sentimendurik, beste aldarrikapen bat baino ez zela.

A. U.:Feministez esan duzuna bitxia da: hasierako 26 emakume haietatik, bik edo hiruk esaten zuten feministak zirela. Horrek zer pentsa ematen du feminismoaren irudiaz: gaizki ikusia zegoen, horiek beste batzuk ziren.

I. A.:Eta irainak ere, urteetan, horrekin lotuak izan ziren: bigotuda, menopáusica... Oraindik emakume batzuek arazoak dituzte feminista gisa identifikatzeko; harrigarria da nola lortu duten hamarkadetan feminismoa estigmatizatzea.

Feminismoak egin zintuzten Jaizkibelekoak, ala Jaizkibelek egin zintuzten feminista?

A. U.:Ni feminista nintzen askoz lehenagotik, eta argi neukan.

I. A.:Ni ere bai.

A. U.:Orain dela 50 urte, Ramon Saizarbitoriak Simona esaten zidan diskutitzen genuenean, Simone de Beauvoirrengatik...

I. A.:Ni aurretik ere banintzen feminista, eta zenbait kontutan parte hartuta nengoen, baina Jaizkibelen egin dugun lanak gauza izugarriak erakutsi dizkit. Emakumeak gure kontra egotea, adibidez, hasieran ezin nuen ulertu: haien alde egiten ari ginen! Gero, ikasi nuen sufragistek ere sekulakoak jasan zituztela beste emakumeen aldetik botoa eskatzeagatik.

Konponbiderantz

«Hasierako urte haietan galdu zen desadostasunak konpontzeko aukera», idatzi du Arantxak. Zer gertatu zen?

A. U.:Udalak arazo bat zeukan, eta, pentsatu ordez zer egin zezakeen arazoa konpontzeko, batzuen alde egin zuen. Eta geroztik hor dago. Pribatizatu egin zuten alardea, baina ez zuten lehiaketa publiko bat egin, ea zeinek antolatuko zuen hobekien: eman egin zieten batzuei. Eta haiek argi adierazten dute beren idatzietan: guk ez parte hartzeko pribatizatu zuten. Erantzukizuna udalarena da, eta babestu duen alderdiarena —edo alderdiena—.

I. A.:Lobby bat sortu zuten, eta hor jaio zen lobby horrek gure herrian daukan boterea.

Inoiz hitz egin al duzue EAJko zinegotziekin gaiari buruz?

I. A.:Askotan.

A. U.:EAJk ba omen du minoria bat konpontzearen alde dagoena, baina minoria bat da. Alkateek beti esan digutena nahi du: guk bigarren alarde bat antolatzea. Baina guk hori ez dugu egingo. Irungoek bide hori hartu dute, eta gu ez gara hor sartuko, baina guk ez dugu beste alarde bat antolatuko sekula. Are gehiago: dagoeneko, konpainia handiegia da ondo gobernatuta egoteko; egin zitezkeen bi konpainia, baina bi eginez gero, beste alarde baten itxura emango dugu, eta ez dugu nahi.

Emakunde beti egon da zuen alde, baina ezin izan du konpondu gatazka. Alardeek agerian utzi al dituzte haren mugak?

A. U.:Bai, eta Arartekoarena. Haien zeregina aholkuak ematea da, baina aholku horiei jarraitzen ez bazaie, ez dute zigortzeko ahalmenik. Gure alde izan dugu Jaurlaritzaren parte ez-betearazlea.

Datorren irailaren 8an Iñigo Urkullu lehendakaria zuei txalo egitera etorriko balitz, zerbait aldatuko litzateke?

A. U.:Agian, haren alderdikoek pentsatuko lukete: «Zergatik ez dugu hau konpontzen?». Minbiziaren metaforara itzuliz: gu minbizi txiki bat gara orain, kimioarekin txikitua, eta urtean behin molestatzen ditugu. Eta gure problema da emakumeen eta gizonen arteko berdintasuna ez dela egun bateko kontua, ezta urte osokoa ere, baizik mendeetakoa. Baina guk ez ditugu molestatzen.

I. A.:Eta beste mota bateko erreferentzia ere bihurtu gara, gauzak nola ez diren egin behar: «Hondarribian bezala ez; konpon dezagun elkarrekin eta jar gaitezen ados». Eta guk ere hemen konpondu nahi dugu; beti egin dugu elkarrizketaren alde, beti egon gara prest, baina ateak itxita eduki ditugu: elkarrizketarik ez dago bi alde ez badaude. Hor dago oztopo handiena. Egungo egoerak ez dauka hasierakoarekin zerikusirik, baina gauza da kanpoan gaudela: umezurtz den konpainia bat gara, denon alardetik kanpo.

A. U.:Nik onartzen dut batzuek emakumerik nahi ez izatea alardeetan. Baina gauza bat leporatzen diet: esaten dutenean «niri ez zaizkit emakumeak alardean gustatzen», ez esatea «ez nator bat nire ideia bera defenditzen duten batzuek egiten dutenarekin». Hori esan gabe, konplizitatea da. Nahiko nuke jende horrek indarkeria gaitzestea, boikotak...

I. A.:Eta, batez ere, udala lanean jartzea benetan hau bideratzeko.

A. U.:Legeak hori dio: erakunde publikoek ahaleginak egin behar dituztela berdintasunaren kontrako oztopoak ezabatzeko. Baina horretan atzera goaz. Oraingo aldundiak erabaki zuen gure auziak ez duela zerikusirik berdintasunarekin, baizik eta elkarbizitzarekin, eta atal horretara pasatu gaituzte, baina bi urtean ez dugu lortu Bizikidetza Zuzendaritzako inorekin hitz egitea.

I. A.:Eta, bide batez, aurretik egiten ari zen prozesua gelditu dute.

Lasaiagoa da giroa orain, baina gatazka normalizatzeko arriskua ere badago. Irunen nahiko agerikoa da; Hondarribian ere arrisku hori ikusten duzue? Gatazka betikotu dezake horrek?

A. U.:Betikotasuna oso zaila egiten zait niri. Haiek ere ez dute uste hori gertatuko denik; uste dute halako batean alardean sartuko garela. Batzuek behintzat esaten dute: «Badakit iritsiko dela, baina eutsi ahal diogun bitartean...». Ez dakit denen iritzia izango den, baina haiek badakite historiaren kontra doazela.

I. A.:Bai, ahal den neurrian luzatu nahi dute. Kontuan hartu behar da gure kontra egitearen inguruan bizi proiektu bat eraiki dutela. Emakume batzuk ahaldundu egin ditugu: aurretik sekula mugitzen ez zirenak gizarteratu egin ditugu, mugimendu bateko kide bihurtu dira, eta gizonen artean prestigioa lortu dute. Eta egia da boterea dutela: nik lobby bat bezala ikusten ditut; jendea ez da ausartzen haiei aurre egitera. Alarde baztertzailean parte hartzen dutenentzat ere arriskutsua da gurekin keinu bat edukitzea; hurrengo urtean ez desfilatzeko mehatxua egiten diete. Baina gizarteak, orokorrean, onartzen gaitu. Nire ustez, prozesu bat bideratuko balitz hasieran behintzat konpainia bakar batean emakumeek eta gizonek berdin desfilatzeko, jendeak onartuko luke. Zeren pertsona asko kokoteraino baitaude gatazka honekin.

A. U.:Hori egia da, baina badu kontrapuntu bat: horien zain daramagu hamabost urte, baina irailaren 8an, urtero, 4.000 gizonek ematen digute bizkarra Gernikako Arbolatik pasatzen garenean, behartuta daudelako guri bizkarra ematera; 4.000 gizonek onartzen dute bizkarra emateko agindua. Jendeak nahi du konpontzea, baina ez du ezer egiten.

Zeren arabera erabakitzen du egun gizon batek konpainia baztertzaile batean desfilatzea, eta ez Jaizkibelen?

A. U.:Bada ohitura, eta bada kuadrillaren instituzioa. Lan bat egin behar da kuadrillen jokaerak aztertzeko, eta ez da egiten. Are, sozializatzeko modu gisa aldarrikatzen da: kuadrillarik ez duena madarikatuta dago oraindik. Baina kuadrillak era berean babesten du eta mugatzen du.

I. A.:Antolaketa tribalen antza dute: tributik kanpo ez zara ezer. Soziologiak aztertu izan du zein garrantzitsua den atxikimendu sentsazio hori. Gure kontra daudenek kuadrilla bat lortu dute, eta indar handia du horrek. Lehengo urteetan, jendea kuadrillarik gabe geratu zen hemen.

A. U.:Orain jada kuadrillak ez dira desegiten alardearen inguruan jarrera desberdinak daudelako. Baina urteetan baztertze bat lortu dute. Hasieran, uste nuen beste kontu batzuetarako topo egiten genuenean —guardiako pediatra eskatzeko bileran, edo bertso jaialdi batean— deskubrituko zutela adarrik eta buztanik ez neukala, baina ez: bazterketa horren ondorioz, oso zaila da jendearekin beste gaiez hitz egitea. Urteekin, erasoa arindu da, baina ez dago elkarbizitza normalik.

I. A.:Zenbaitekin; beste batzuekin, bai. Harreman hori normalizatzen ari da egunerokoan: orain agurtzen gaituzte urteetan begiratu ere ez digutenek. Dena den, alardearen bezperako egunetan oraindik nabaritzen da nukleo gogor horren presentzia. Baina haiekin ez dugu inoiz lortuko hurbiltzerik eremu pertsonalean. Aldiz, gazteek desberdin bizi dute: batzuek tabua hautsi dute eta gaiaz hitz egiten dute, kuadrillak ez dira apurtzen, Jaizkibelen ateratzen diren lagunak ikustera etortzen dira, elkarrekin egiten dute festa... Baina gure belaunaldiak asko sufritu du, eta seme-alabek ere bai; eta gu helduak gara, baditugu tresnak hori kudeatzeko, baina haurrek ez, eta hazkuntza prozesuan harrapatu ditu honek.

Zer eman eta zer kendu dizue alardeak?

A. U.:Niri lagunak eman dizkit, eta asko irakatsi dit, atal politikoan eta filosofikoan. Kendu, askatasuna kendu dit. Batzuetan, gauzak onartu egin behar dira: horrela dira; ez lukete horrela izan behar, egingo dut zerbait hori aldatzeko, baina horrela dira. Ez da erraza, zeren ezin baitituzu bi bideak egin modu paraleloan: ezin duzu jakin nor izango zinen beste bidea hartu izan bazenu.

I. A.:Niri ere lagun asko eman dizkit alardeak. Hazkuntza pertsonal oso potentea izan da niretzat: asko ikasi dut. Ez dakit nolakoa izango nintzen hau bizi izan ez banu, baina uste dut gatazka honek pertsona hobea egin nauela. Aldiz, urte askotan nire herrian lasai bizitzeko aukera kendu dit; anonimatua galdu dut, pertsona ezaguna naiz herrian, eta bizitza arrunta ezin izan dut egin.

Markatuta zaudete?

A. U.:Bai. Betiko.

I. A.:Guztiz, onerako eta txarrerako. Nik Irunen egiten dut lan, baina hemen egin izan dut bizitza, eta hasierako urteetan oso gogorra zen kalera ateratzea: ez nekien noiz etorriko zen zaplazteko bat, irain bat... Oso zaila zen eguneroko bizitza aurrera eramatea; lasai egoteko aukerarik ez nuen. Argi neukan ez nindutela botako nire herritik, baina esfortzu handia zen pote bat hartzera ateratzea, adibidez.

A. U.:Gureak hemendik kanpo ere balio behar du. Hondarribian gertatzen dena Euskal Herri osoan gertatzen da. Oraintxe, Gasteizen: blusen eta nesken kuadrillak banatu egin dira, eta bi desfile egin dituzte. Antzeko zerbait gerta daiteke Bergaran, zaborra biltzeko bi sistema daudelako, edo Hernanin, bi ikastola daudelako. Horregatik egin nuen liburua, pentsatuz gauza bera gertatzen dela herri askotan beste aitzakia batzuekin. Ezin dugu desadostasuna modu zibilizatuan kudeatu: joera beti da norbere jarrera muturrera eramatea, ahal den muturreraino, desadostasuna ahal den handiena bilakatu, eta gero distantzia horretatik hasi hurbiltzen —edo ez hurbiltzen—. Desadostasunak kudeatzean zein ezintasun daukagun, eta nola bilakatzen dugun etsai iritzi desberdina duena, hori da euskaldunok daukagun arazo serio bat. Eta Hondarribikoa da horren adierazle.