Euskal Herriko egoera gertutik jarraitzen duen kazetari irlandarra izanik -Euskal Herrian igaro zituen urte batzuk 'Irish Times' egunkarian lanean-, zer dela eta erabaki zenuen GALi buruzko liburu bat egitea?

1995eko gau baten erdian esnatu nintzen pentsatuz GALi buruzko liburu bat idatzi behar nuela. Jakina, hori hala da, baina gauzak ez dira hain erraz gertatzen. Kontua da Amedo: el estado contra ETA (Amedo, estatua ETAren aurka) Miralles eta Arquesen ikerketa liburu ausarta bukatu berri nuela, lagun batek oparituta. Pare bat urte lehenago entzunda nuen, Bartzelonan taxi batean nindoala, Lasa eta Zabalaren hezurrak agertu zireneko gertakari lazgarri hura. Idazle gisa, gertaera oso dramatikoa iruditzen zitzaidan, Espainiko Trantsizioaren oso aurpegi ilun bat agerian uzten zuena. Izan ere, GALen kasuak, behintzat, argi erakutsi zuen frankismoaren jarduera batzuk ez zeudela jende askok uste zuen bezain gaindituta. Iruditu zitzaidan nazioarteko irakurleari GALi buruzko historia kontatzeko aukera ematen zidala, eta, aldi berean, aztertzeko ahalik eta ñabardura handienaz zer eragin izan zuen estatuaren goi egituretan aurrera eramandako gerra zikinaren estrategiak. Uste nuen interesgarria izango zela aztertzea zer eragin izan zuen jarduera horrek erakunde demokratikoetan, eta, baita ere, Euskal Herrian bizi zen -eta estrategia horrek ustez konpondu nahi zuen- gatazka bortitzaren gainean.

Gaztetan ikasleen etxebizitza batean bizi izan zinen Julian Sancristobal GALeko arduradunarekin. Asko eragin zizun horrek liburua idazteko? Geroztik izan al duzu harremanik inoiz berarekin?

Ez dut ikusi Segundo Marey-ren kasuaren inguruko epaiketa egin zenetik, eta uko egin zion niri elkarrizketa bat emateari epaiketak amaitu arte. Berarekin izan nuen harreman pertsonal zahar hark leiho bat zirudien GALeko buruzagien mundura hurbiltzeko. Nik uste nuen inportanteagoa zela GAL ulertzea gaitzestea baino, eta horregatik beharrezkoa zen niretzat mundu horretara iristea. Sancristobalen laguntzarik jaso ez banuen ere, uste dut Jose Amedorekin, eta, bereziki Rafael Verarekin izandako solasaldiek aukera eman zidatela leiho horretako ikusmirara hurbiltzeko.

Liburuan aipatu zenuen galdera ugari zeudela GALen inguruan erantzun gabe. Zeintzuk dira?

Asko dira. Zenbateraino zegoen sartuta sare horretan Frantzia eta bere estatu tresneria, eta, horrekin batera, norbanakoek sare horretan eduki zuten esku hartzearen tamaina. Beste galdera garrantzitsu bat da Felipe Gonzalez izan ote zen GALen buruzagia edo egiten utzi zuen. Oso interesgarria izango zen Fraçois Mitterrandekin garai hartan izandako elkarrizketak ezagutu ahal izatea. Zenbateraino zekien EAJk, edo zenbaterainoko esku hartzea izan zuen. Zer nolako harreman zehatza izan zuten GAL ezberdinek, guardia zibilek, poliziek, Cesid-ek... Jakin nahiko nuke GALek egindako lardaskeriak benetako akatsak izan ziren edo Iparraldeko herritarren artean izua zabaltzeko eta iheslariekin zeukaten begikotasuna aldatzeko eta haien aurka jartzeko estrategiaren ondorio logiko bat.

GALen X-a Felipe Gonzalez izan zela uste duzu?

GALen gainean erantzukizun politikoa duela ukatzerik ez dago, haren ministroetako batzuk barru-barruraino sartuta zeudelako, eta Gonzalezek etengabe babesa eman zielako. Gainera, batere demokrata ez den lexiko kalkulatu eta anbiguo bat erabiltzen zuen, oso ongi pentsatua. Baina ezin dugu esan legearen ikuspegitik ardurarik izan zuela, auzitegiek ezin izan dutelako frogatu haren esku hartzea. Nire iritzia? Uste dut litekeena dela egiten utzi zuela, ez zela GALeko buruzagi aktibo bat izan. Baina, jakina, ez daukat hori esateko inolako informazio fidagarririk.

GAL ezberdinen arteko harremana nolakoa izan zela uste duzu, loturarik gabeko sare bat osatzen zuten taldeen egitura bat, gaur egun Al Kaeda izan daitekeenaren antzekoa?

Uste dut estrategiak lotzen eta batzen zituela taldeak, baina ez taktikak edo ekintza zehatzek. Edonola ere, hau ere ez dago batere argi.

Zure ustez zenbateraino eragin zuen GAL sortzeko Guardia Zibilaren, Poliziaren eta Armadaren barruan zeuden eskuin muturreko balizko kolpistek hiltzeko baimena eskatuz gobernuari egindako presioak?

Garbi esan behar da hau: GALen izateko arrazoi nagusia ETA m-ren ekintza terroristak izan ziren. Horrek ez du GAL justifikatzen, inondik inora ere, baina testuinguru hori funtsezkoa da ulertzeko. PSOEk ETAren su-eten bat espero zuen 1982an irabazi ondoren, baina ETAk armadaren goi buruen aurkako atentatu kanpaina indartsu bati ekin zion. Horrek arma eraginkor bat ematen zion eskuin ez demokratikoari PSOE estutzeko. Gerra zikinaren estrategiak loturarik gabeko hiru arrazoirengatik uler daiteke: batetik, segurtasun indarretako eskuin muturreko talde horiei eta iritzi publikoari ihesbide bat eskaintzea; bigarrenik, PSOEren saiakera bat Frantziako Gobernua eta iritzi publikoa presionatzeko Iparraldeko santutegiarekin amaitzeko; eta, azkenik, sozialista batzuen matxismo antzeko bat bezala, haiek ere estatu gizon indartsuak zirela erakusteko irrika moduko bat, alegia.

Rafael Verak hainbatetan aipatu duen bezala, GAL garaipen militar baten moduan ere aurkez daiteke: iheslariek Iparraldean zuten nolabaiteko babes egoera bukatu zen eta Frantzia elkarlanean hasi zen Espainiarekin ETAren aurkako borrokan, gaur egun arte. Ez zaizu iruditzen arrakasta horregatik merezi izan zuela, nahiz eta zuk diozun bezala, itzal handi bat utzi Espainiako estreinatu berriko demokraziaren gainean?

Aipatutako ondorio horiei begiratuta GAL arrakastatsua izan zela esan daiteke. Baina, alde batetik, posible izan behar zen bi gobernu demokratiko eta ustez ezkertiarren artean ETAren inguruan akordio bat lortzea halako jarduera ilunetan hasi gabe. Eta, bestetik, etikoki gerra zikina erabat onartezina da. Eta, ikuspegi pragmatikoari berriz helduta, ETArekin amaitzeari begira ere ez zen arrakastatsua izan. Aitzitik, nolabaiteko justifikazio bat eskaini zion ezker abertzalearen propagandari frankismoaren ondotik ezer ez zela aldatu esaten zuenean, eta beste belaunaldi bat ekarri zuen ETAra. Arrakasta itzela, beraz, alde horretatik.

GALek era guztietako atentatuak egin zituen Ipar Euskal Herrian hiru urtetan. Uste duzu, benetan, Frantziak ez bazuen onartu, aukera izango zutela erabateko askatasunez mugitzeko? Ez al zaizu iruditzen Frantziak nolabaiteko esku hartzea izan zuela GALen sarean?

Inolako dudarik gabe. Baina esku hartze maila eta motari buruz ez daukagu informazio zehatzik.

Atentatuen ondoren GALen adar juridikoa hasi zen. Vera, Barrionuevo, Galindo eta beste batzuk zigortzeraino iritsi ziren epaitegiak, eta horri garrantzi handia eman diozu, Espainiako demokraziarentzat oso positiboa dela esanez. Baina ez al da gehiegi baikortasun hori kontuan edukita oso kasu gutxi epaitu direla, GALen egi osoa ezagutzetik urruti gaudela, eta, gainera, zigortutakoek oso denbora gutxi pasatu dutela espetxean?

Positiboa izan da. Baina liburuaren azken orrietan ohartarazi nuen terrorista haiek espetxetik zigor laburrak beteta ateratzea orban bat izango zela demokraziarentzat, eta, hala gertatu da. Baina konparatuta Erresuma Batuak Irlandan eta Frantziak Greenpeaceren aurka egindako gerra zikinekin, Espainian GALi buruz egindako ikerketa periodistikoa eta juridikoa izugarria izan da, nahiz eta aitortu behar den ez zela dena garbia izan. Sobera ezaguna da PPk eta Mario Condek ikerketa horietan izan zuten eragina, eta ez bereziki arrazoi demokratikoengatik. Baina gogoan daukat Jesus Santos fiskalaren ausardia, duintasun eta koherentzia Madrilgo auzitegi batean adierazi zuenean etikoki ETA baino okerragoa dela ministro bat eta Guardia Zibilaren jeneral bat terrorismoan jardutea, ETAk bere printzipioen arabera jarduten duelako, eta ustezko demokrata horiek bere printzipioen guztiz aurka.

Liburua argitaratu eta hamar urtera uste duzu zerbait gehiago dakigula gaur egun GALi buruz?

Nahiko gutxi

GALen atentatuek eragindako biktimetatik badago baten bat bereziki deigarri egin zaizuna?

Penagarri samarra da atentatuen hierarkia bat egitea, baina bai, egia da batzuek gehiago iritsi zaizkidala. Lasa eta Zabalarena, esate baterako, edo Garcia Goenarena... Horiez gain, Batzoki tabernakoa eta Bidarrain egindakoa iruditzen zaizkit ikaragarrienak.

2000ko hamarkada hasieran zenioen PP garbi zegoela ETAren aurkako borrokan ez zuelako zuzenbideko estatuaren tresnetatik kanpora jo. Baina hedabideak itxi ditu, alderdiak legez kanpo utzi, indarkeriarekin loturarik ez duten pertsonak espetxeratu. Ez duzu uste PPk ere zikindu duela zuzenbide estatua ETAren aurkako borrokan?

Hedabideen aurkako bere politika onartezina izan zen, egia da. Eta Espainiako justiziak indiskriminatuki jo du euskal independentismoaren aurkako kanpainetan. Nik ez nuen esan PP garbi zegoela terrorismoaren aurkako borrokan, badaudelako tortura eta bestelako gehiegikeria batzuk, esate baterako. Gainera, PPk gerra zikina ez erabiltzea ez da etikari dion atxikimenduarengatik. Ezinezkoa zitzaion, sozialisten oposizioan erabili baitzuen gai hura oinarri bezala.

Uste duzu EAJk ez jakitea PSE-EE leporaino sartuta zegoela GALen antolaketan eta jardueran. Ez al zuen zorrotzago jokatu behar PSE-EErekin bortxakeriarengandik alden zitezen hamarkada askotan ezkerreko independentismoarekin egin izan duen bezala?

Bai, posiblea bazen behintzat.

Zer ondorio eta irakaspen erakutsi beharko liguke GALen esperientziak, 30 urte eta gero?

Esaldi batean laburbilduko dut: gerra zikinak askoz ere min handiagoa egiten diola babesten edo antolatzen duen gobernuari haren etsaiei baino. Estatu terrorismoa terrorismo iraultzailea baino okerragoa dela, alegia, Rafael Verak berak aitortu zidan bezala.

"Gonzalez GALen X-a ote den nire iritzia: Uste dut litekeena dela egiten utzi zuela, ez zela GALeko buruzagi aktibo bat izan. Baina, jakina, ez daukat hori esateko inolako informazio fidagarririk"

"Gerra zikinak askoz ere min handiagoa egiten diola babesten edo antolatzen duen gobernuari haren etsaiei baino"

"GALek nolabaiteko justifikazio bat eskaini zion ezker abertzalearen propagandari frankismoaren ondotik ezer ez zela aldatu esaten zuenean, eta beste belaunaldi bat ekarri zuen ETAra"