Abenduaren 16an atera zen argitara ETAren armagabetzea gauzatzeko gizarte zibileko hainbat kidek hasitako bidea, Luhuson (Lapurdi). Ez, ziurrenik, bakearen artisau izendatutakoek nahi zuten gisan, atxilotu egin baitzituzten Frantziako Poliziak eta Guardia Zibilak egindako operazioan. Arriskuaren jakitun zeuden bostak, ordea; hala erakusten dute aurretik prest utzi eta operazioaren ondoren Mediabask atariak argitaratutako idatzi eta gutunek. Igandean bete dira 100 egun Luhusoko hartatik. Operazioak operazio, argi geratu da mugarri bat izan zela abenduaren 16ko hura, eta ondorengo egunetan egindakoekin lortu dela bide bat irekitzea, apirilaren 8an ETA «guztiz armagabetuta» egoteko.

Urriaren 3an idatzitako eskutitzean, Michel Tubianak, Mixel Berhokoirigoinek eta Jean Noel Etxeberri Txetx-ek esana zioten ETAri «bake prozesua blokeo egoeratik» ateratzeko «armagabetzean engaiatzeko prest» zirela. Horretan ari ziren Luhuson atxilotu zituztenean. Adierazgarriak izan ziren, aske geratu berritan, Berhokoirigoinek BERRIAri egindako hitzak ere: «Erabakia hartu dugu, uste baikenuen garaia zela. Lehen helburua lortua da. (...) Zerbait aldatu da. Bada lehenagoko garaia, eta oraingoa». Lehengo garai hartatik aro berrira igarotzeko, erabakigarriak izan dira azkenengo 100 egunak.

 

AURRETIKOAK

Gizartearen ahalduntzea

Urriaren 3 eta azaroaren 15 bitartekoak dira bakearen artisauek eta ETAk trukatutako gutunak, Luhusoko operazioaren ondoren argitaratutakoak. ETAren erabaki baten berri zekarren azkeneko eskutitzak: «Gizarte zibilaren esku uztea armagabetzearen ardura politikoa eta teknikoa». Tartean gertatu zen, urriaren 12an, Oiseko (Frantzia) operazioa. Espainiako Barne Ministerioak zabaldu zuen ETAren «zulo estrategikoetako bat» atzeman zuela, eta ETAk erantzun zuen, polizien jarraipenaren jakitun, «zigilatze prozesutik kanpo» utziak zituela arma horiek.

Ez zen gisa horretako lehen operazioa. «Armagabetzea oztopatzeko» saio gehiago izan ziren aurretik; esaterako, 2015eko maiatz eta irail bitartean: Miarritzen, Ortzaize, Baigorri... Erantzun ere egin zuten, ordea, Ipar Euskal Herriko herritarrek. «Ortzaizekoak, adibidez, emozio bat sortu zuen», oroitu du Eguzki Urteaga EHUko Soziologia irakasleak: «Gizarte zibilaren ahalduntze bat izan da, eta gizartean pisua duten bost pertsonak ekimena hartzea erabaki zuten».

Horrek guztiak armagabetzearen gaia «lehen mailan» jarri zuela deritzo Urteagak, Hegoaldean ez bezala. Baina atzerago jo du Lapurdin, Nafarroa Beherean eta Zuberoan lortu den adostasuna azaltzeko. 1990eko hamarkadako erdialdetik aurrera asko murriztu zen IK Iparretarrak erakundearen jarduna —1998an eman zuen su-etena, azken bi atentatuak 2000. urtean egin arren—, eta 1994an sortu ziren Hautetsien Kontseilua eta Garapen Kontseilua. «Eragile guztiak batu ziren hor, hiru gauzatarako: diagnosia egin, epe ertaineko helburuak jarri eta estrategiak diseinatu». Ordutik, Urteagaren esanetan, «kontsentsu zabalak» lortu dira eragileen artean, adibidez, erakundetzearen gaian.

Bide horretan jarri du 2014ko Baionako adierazpena ere: «Oso urruti doa gai batzuetan. Hor ziren jada Jean Rene Etxegarai, Max Brisson, Frederique Espagnac... Eta orain ere hor dira, desarmatzearen aldeko jarrera erakutsiz». Besteak beste, preso eta iheslarien gaia ere jorratu zuten adierazpen hartan. Urteaga: «Hau ez da egun batetik bestera lortutako adostasuna. Azken hogei urteetako lanaren ondorio da».

 

OPERAZIOARI ERANTZUNA

Gehiengo zabalak josten

«Frantziako Gobernuak jakin izan balu zer oihartzun izango zuen Luhusoko operazioak, agian ez zuen egingo», esan du Urteagak. «Izugarrizko oihartzuna izan zuen Ipar Euskal Herrian, eta baita Frantzian ere». Abenduaren 16ko operazioaren biharamunean hasi ziren lehen erantzunak: goizean, 40 gizarte eragilek baino gehiagok iragarri zuten beren gain hartzen zutela «ETAren armagabetze zibila», eta, arratsaldean, 4.000 lagunek manifestazioa egin zuten Baionan: Bakea nahi dugu. Bakearen artisauak askatu! Abenduaren 23an, 655 hautetsik adierazpen bateratu bat izenpetu zuten, Madrili eta Parisi «inplikazioa» eskatzeko. Sentsibilitate ugaritakoak zeuden han; tartean, sozialistak, Urteagak nabarmendu duen gisan: «Garrantzitsua da hau, kontuan harturik alderdi sozialista dela gobernuan».

Hegoaldean ere eragin zuen aldaketa bat Luhusoko bideak. Foro Soziala ari zen lan bat egiten, nazioarteko egiaztatzaileen parte hartzea eta gizartearen eta erakundeen sostengua josteko, eta abenduaren 22ko Bilboko agerraldian ikusi zen egon zitekeela aurrera jotzeko gehiengo bat. Adolfo Muñoz (ELA), Ainhoa Etxaide (LAB), Andoni Ortuzar (EAJ) eta Arnaldo Otegi (EH Bildu) batera atera ziren prentsaren aurrera, eta «armagabetze ordenatu, kontrolatu, seguru eta gardena» gauzatzeko xedearekin bat egin zuten, besteak beste, Geroa Baik eta Nafarroako Ahal Dugu-k ere. Madrili eta Parisi dei egiteaz gain, Euskal Herriko instituzioak aipatu zituzten. Analisi propioarekin, baina bide hori babestu zuten EAEko eta Nafarroako Ahal Dugu-k, Ezker Anitza-IUk, Nafarroako IUk, Equok eta Batzarrek.

Horiek guztiak ikusita ulertzen da hobeto Berhokoirigoinek aipatutakoa: «lehen helburua lortua» zela. Bat dator Urteaga ere Luhusokoa mugarri bat izan zela esatean: «Ildo politikoak aldatzea lortu dute, azken batean: 'Hau atera egin behar da'».

 

FORO SOZIAL IRAUNKORRA

Adostasun berriak

Publikoki, erritmo lasaiagoan joan ziren gauzak urtarrilean eta otsailaren hasieran. Luhusokoaren lehen erreakzioen ondoren, otsailaren 16an argitaratu zuen Foro Sozial Iraunkorrak Armagabetze adostu, ordenatu eta nazioarteak egiaztatuaren alde izeneko txostena. Ondorengo hau da proposamenaren funtsa: «[ETAren] Armategiaren suntsiketa prozesuak monitoretza edo egiaztatze batzorde bat eskatzen du, Nazioarteko Egiaztatze Batzordean oinarrituta, eta euskal erakundeen, jendarte zibilaren eta nazioarteko komunitatearen sostengua izango duena».

Aurretik egina zuten lan bat Foro Sozial Iraunkorrekoek: bilerak izan zituzten Nafarroako Gobernuarekin, Eusko Jaurlaritzarekin eta EAEko eta Nafarroako legebiltzarretan ordezkaritza duten alderdi guztiekin —PPrekin eta UPNrekin izan ezik—. Ondorio baikorrak atera zituzten: «Eragile guztien artean adostasuna dago armategien desegitearen bitartez ETAren armagabetze osoari dagokionez». Berria zen hori.

Proposamena aurkezteko, Foro Sozialeko kideek agerraldiak egin zituzten Nafarroako Parlamentuan eta Eusko Legebiltzarrean, armagabetzean «eragile aktibo» izan zitezen eskatzeko. Behin eta berriz nabarmendu zuten «ahalik eta azkarren armagabetzearen azken fasean sartzeko» beharra. Tartean, Luhusukoaz geroztik, Frantziako eta Espainiako presidente François Hollandek eta Mariano Rajoyk bi aldiz ikusi zuten elkar: otsailaren 20an, Malagan (Espainia), eta martxoaren 6an, Versaillesen (Frantzia). Jendaurreko adierazpenik egin ez arren, pentsatzekoa da gaia mahai gainean izango zutela.

Otsailaren 24an, berriz, Miarritzen (Lapurdi) egin asmo zuten foroaren berri eman zuten: Armagabetzea bake prozesuaren zerbitzura. Martxoaren 17 eta 18rako iragarri zuten foroa, eta datena ez zen datu hutsala. Foroarekin batera etorri zen, martxoaren 17an, Luhusokoaren ondoren armagabetze prozesurako mugarri izango zen iragarpena.

 

DATA JARTZEA: APIRILAK 8

Komunikazioa indargune

Martxoaren 17an, data jarri zioten ETAren armagabetzeari: apirilaren 8a. Bakearen artisauetako Txetx Etxeberrik iragarri zuen, Le Monde egunkarian: egun horretarako, «erabat armagabetuta» egongo da ETA erakundea.

Aurrez egindako lanaren ondorioz, nazioarteko egiaztatzaileen, gizarteko eragileen eta Euskal Herriko instituzioen arteko adostasuna eta harremana nahikoa aurreratua zegoela eman dute aditzera iragarpenaren ondorengo adierazpenek: Eusko Jaurlaritzak, Nafarroako Gobernuak eta Hegoaldeko bi legebiltzarrek babestu dute ekinbidea.

Bakearen artisauek «modu inteligentean» jokatu dutela nabarmendu du Urteagak: «Luhusoko eragile berdintsuak dira, baina atera dute lezioa». Komunikazio arloaren garrantzia aipatu du: bai harremanei dagokienez, bai kanpora begira. «Batetik, harremana mantendu dute instituzioekin, nazioarteko begiraleekin eta Espainiako eta Frantziako gobernuekin, zuzenean edo zeharka». Esaterako, data jakinarazi baino hiru egun lehenago, martxoaren 14an, Rajoyrekin bildu zen Eusko Jaurlaritzako lehendakari Iñigo Urkullu, ekinbidearen berri emateko.

Kanpora begirako komunikazioa ere funtsezkoa izan da, Urteagaren ustez: «Esaten da diskreziorik ezak, gehiegizko komunikazioak, arriskuan jar ote dezakeen prozesua. Nahita egindakoa da, ordea. Diskrezioak balio du aldebikotasuna baldin badago, baina, aldebakarreko prozesuetan, baliatu behar dituzu zure indarguneak. Zenbat eta oihartzun handiagoa izan horrek, babesa ere handiagoa da; hala, Frantzia eta Espainiarentzat gero eta zailagoa baita operazio bat egitea».

Instituzio eta alderdien erreakzioak ikusita, helburua lortu dutelakoan dago Urteaga: «Zeharka bada ere, Frantziako eta Espainiako gobernuek ulertarazi dute ez dutela bide hau oztopatuko. Ikusiko da. Frantziak behintzat zaindu ohi du nazioartean ematen duen irudia, eta ez zaio interesatzen bigarren Luhuso».

Eta apirilaren 8aren ondoren, zer? Urteagak esan du armagabetzea eta preso eta iheslarien gaia lotuta daudela: «Epe motzean, Madrilek eta Parisek ez dute estrategia aldatuko. Irudi hori ez dute eman nahi, ordain politiko bat ematearena. Baina, epe ertainera, ekar ditzake aldaketak».