Irria lege zeukan Ahetzeko bertsolaria

Duela 100 urte,Lehen Mundu Gerraren erdian, Irlandan Pazko astelehena deritzon matxinadaren garaian, edota Albert Einstein zientzialariak erlatibitatearen teoria argitaratu zuen urtean, Lapurdiko Ahetze herrian Martin Treku bertsolaria jaio zen halako egun batez. Mattin ere esaten ziotena. Harrieta laborari etxean sortu zen Mayi Jeanne eta Pantxoaren semea, 1916ko azaroaren 11n. Bi ahizpa izan zituen, Mari Terexa eta Mari Luixa. Haren jaiotze egunaren mendeurrena dela eta, Xilaba iparraldeko bertso txapelketan omendu nahi izan dute. Mattin da afixan irudikatu duten gizona. Ahetzen ere omenaldi bat egin zioten ekainaren 5ean.

«Beti plazer egiten du gogoratzen dela jakiteak». Hala dio Jean Pierre Treku Mattinen semeak. Bertsolari izateagatik bakarrik ez, gizon alai eta lagunartekoa zelako ere oroitarazten dute. «Bertsolari alaia zen, maite zuen jendeari irri eginaraztea», Treku semearen hitzetan. Horregatik izan zen beti jendez inguratuta. Sona handiko bertsolariak ere izan zituen lagun, Fernando Aire Xalbador, Txomin Etxekopar edota Lazkao Txiki, esaterako.

Bertsozaletasuna senideengandik zetorkion Mattini. Aitona bertsotan ibilitakoa zuen, eta osaba bera bertsolaria. Jules Mouliner euskal idazleak irakatsi zizkion, baina, oinarrizko nozioak bertsotan aritzeko, behin Ahetzen festa giroan kantuan entzun zuenean. Txikia zen artean, eta urte batzuk iragan ziren plazetan abesten hasi zen arte.

Joxemari Iriondok Bidegileak bildumarako idatzitako Mattinen biografian azaldu ditu haren hastapenak. Jean Pierre Larralde bertsolaria, Panpale goitizenez, kantuan hasi zen Sarako bestetan, gazteei leporatzen ez zutela bertsolaritza gehiago maite, nahiago baitzuten tabernan mozkortu. Orduan ihardetsi zion Mattinek bertsotan, Panpalek hura zirikatzea lortu zuelako. 1933a zen; haren lehen aldia plazan. Geroztik, ez zen gelditu.

Modu askotan gogoratzen dute Mattin: «Gizon ttiki borobila» idatzi zuen Mari Olandegik Mattinen emazteak; «Ahetzeko urretxindorra» Jon Azpillaga bertsolariak; «Mattin, irriaren giltza», aipatu zuen Xalbadorrek. Bertsotan ezagutu zuten elkar berak eta Mattinek, 1946an. Urte hartan egin zen Donibane Lohizunen (Lapurdi) iparraldeko bertsolarien bilkura handi bat, Teodoro Hernandorenak antolatuta. Espainiako Gerra Zibiletik ihesi joandako mediku bat izan zen, eta hari esker antolatu zituzten lehiaketak ondorengo urteetan. Jakina da lagun bereizezin bilakatu zirela, eta oroitzapen huraxe du Xalbadorren seme Mixel Airek: «Elkar aunitz maite zuten, elkarren lagun handiak ziren. Lagunak baino gehiago, anaiak ziren. Asko maite zuten Mattinek eta aitak». Bikotea osatu zuten bi bertsolariek lehiaketa eta saio askotan. Arrakasta handia lortu zuten elkarrekin. Dena den, nahiko ezberdinak ziren Treku semearen arabera: «Batak maite zuen irri eginaraztea; bestea, serioagoa zen». Izan ere, Mattinen ustez, «tristezia, bera etortzen da, aski goiz». Horregatik, nahiago zuen irri egiteko abestu.

Xalbador taula gainean hil zen 1976ko azaroaren 7an, Mattin alboan zuela. Galera handia izan zen harentzat. Olandegik hartaz idatzi zuen Mattin, nere gizona liburuan : «Norbeitek menbro bat moztu baliote bezala sentitzen zuen bere baitan (...) Ezin ditaike konpreni, Mattinek zonbat sofritu zuen, nihori erakutsi gabe, Xalbador bere lagunaren galtzeaz».

Mugarri bat bertsolaritzan

Bertsolarien belaunaldi garrantzitsu bateko kide izan zen Mattin. Garai nahasietan kantatu zuten. Bigarren Mundu Gerraren ostean hasi zen zabaltzen gero eta gehiago bertsolaritza. Hegoaldeko bertsolariekin lehiaketak antolatzen hasi ziren 1953an, baina mugarria beste bat izan zen, Mixel Aireren ustez: «Aldaketa handiena Xalbador eta Mattinen garaiko bertsolariak Hegoaldera joatean gertatu zen. Urrats berezia izan zen hura».

Doinu eta abesti zahar anitz zekizkien Mattinek. Guraso eta aitona-amonek irakatsi zizkioten, kantatzea ohitura baitzen Mattinen familian. Bertsoak ere idatzi zituen bi liburutan: Ahal dena eta Etxe Xokotik kantari. Herria astekarian ere idatzi zituen bertsoak. Eliza bete zen Mattin hil zenean. Hura ez zen izan, ordea, Mattinek jendea bildu zuen azken aldia, aheztarra oroitarazteko herritarrek elkartzen jarraitzen baitute.