Goi mailako gaitasunen lezioa

Muga fisiko edo kognitiboak dituzuenei eman beharreko izendapenaren inguruan badira ikuskera ezberdinak. Zein erabiltzea nahi duzue zuek? Desgaituak zarete? Aniztasun funtzionala duzue?...

TELMO IRURETA: Guk den-dena daukagu, kar-kar-kar... Jendeak askotan ez daki zer hitz erabili; hitz batzuk erabiltzeak beldurra ematen du, baina nik ez diot garrantzi handirik ematen. Nik ere ez daukat hitz egoki bat; ez dakit zein den egokiena. Askotan, hitzei ematen diegu garrantzia, baina gero, esaterako, ez ditugu tokiak egokitzen jendea gurpil aulkiarekin joateko... Beraz, nahi baduzu, deitu elbarri puta, baina kendu zure tabernako koskak. 

JUNCAL CEPEDA: Nik beti esaten dut desgaitasun bat daukadala. Desgaitasun bat daukat; izan ere, zuek oinez zoazte, eta ni ez. Eta ezin naiz oinez ibili. Orduan, desgaitasun bat daukat. Baina ados nago berarekin; hitzez eta hiztegiaz hitz egiten dugu beti, baina askotan itxurakeria hutsez esaten dira halakoak... Aniztasun funtzionala erabili eta gero eskailerak aurkitzea taberna batean? Hori itxurakeria da.

Eskolan-eta inklusioacloseBarneratzea.ren aldeko urratsak martxan zeuden aroan jaioak zarete biak ere. Eskola inklusibo bat izan zenuten? 

IRURETA: Nik bai. Eskolara besteak bezala joaten nintzen, eskola normala zen; ni nintzen gelako berezia. Baina ondo sentitu nintzen, babestua. Gelan egoten zen gure irakaslea, eta nik laguntzaile bat nuen nirekin egoten zena denbora guztian, edozertan laguntzeko; liburuak ateratzeko, apunteak hartzeko, komunera laguntzeko: ez nengoen bakarrik. Eta gelakideekin oso ondo.

Zure kasuan, Juncal?

CEPEDA: Erabat ezberdina. Txikitan denbora pila bat pasatu nuen ohean. Orduan, etxera joaten ziren irakasleak, eta hor egin nituen lehen urteak, nerabea izan arte. Gogor samarra izan zen, ez nuen-eta lagunik izan. Nire desgaitasunarengatik, gainera, jolas garaiak-eta oihana izaten ziren, pilotarekin-eta...

Gutxi joan zinen, beraz, eskolara...

CEPEDA: DBHn hasi nintzen.

Babestua sentitu zinen bidean? Tresnarik bazen zuretzat?

CEPEDA: Arraro sentitu nintzen bidean, bakarti. Baina jendeak ez daki nola lagundu. Nerabezaroa pixka bat zaila da, guztiontzat; niretzat zailagoa izan zen. Eskolako beste neskak, esaterako, dantzalekura joaten ziren; nik ezin nuen. Baina oztopo horiek betidanik izan ditudanez, ez zitzaidan inporta... Beste gauza batzuk egiten nituen. Ezin nintzen dantzalekura joan: ba, irakurri egiten nuen. Ezin baduzu gauza bat egin, beste bat egingo duzu.

«Nerabezaroan, ezin nintzen dantzalekura joan: ba, irakurri egiten nuen. Ezin baduzu gauza bat egin, beste bat egingo duzu».

Juncal Cepeda

IRURETA: Lehen esan duzue nerabezaroa etapa zaila dela. Nik uste dut nire kasuan zailagoak izan direla orain dela gutxi pasatutakoak. Nerabezaroan ni igual ez nintzen guztiz kontziente nire zailtasunak zenbateraino baldintzatzen ari ziren nire bizitza. Orain nola heldua naizen, ikusi dut nire minusbaliotasunak nolako eragina duen besteengan; hor konturatu naiz. Ni neurez ez naiz hain desgaitua sentitzen, eta besteen begietan ikusten duzunean beldur hori... Orduan jabetzen zara: «Halakoa naiz? Hori eragiten dut? Ez dut hori izan nahi!». Orain nago nirekiko desilusio txiki batekin... Izan ere, nik neure burua gehiago ezagutu dut besteen erreakzioekin.

Bizitza independentea izateko adina baduzue zuek biek. Zer-nola doakizue prozesu hori? Nolakoa izatea nahi zenukete?

IRURETA: Nik gaur egun laguntzaile bat daukat, baina ez daukat egunero. Gustatuko litzaidake egunero izatea, horrela etxetik ateratzeko: independizatzeko. Badaukat gogoa hori probatzeko.

CEPEDA: Ni gurasoen etxean bizi naiz; ez naiz independentea, ez diruaren aldetik, ez nire desgaitasunari dagokionez. Bizitza independentea da helmuga. Familiaren aldetik laguntzarik ez izatea: nire tresnekin nire bizitza kudeatzea. Eta, bai, askotan egongo da laguntzaile bat, edo tresna bat: baina hori izango da nire modua. Nire eskubidea. Eta hori ez da norbaitek zuri esatea: «14:00etan joan behar duzu bazkaltzera». Ez, hori ez da bizitza independentea. Edo zure amak laguntzen badizu dutxa hartzen, hori ez da bizitza independentea: hori zure amatxo da, zuri laguntzen.

Eta bideak badira laguntzaileak-eta izateko? Errazten da bidea administraziotik-eta?

IRURETA: Ez da erraza. Nik orain badaukat laguntzaile bat laguntzen didatelako etxean, nire familian, ordaintzeko. Bada laguntza bat Bizitza independentea izenekoa; laguntza ematen dute, baina independizatuta egon behar duzu, edo independizatzeko asmoa izan behar duzu; amarekin bizi bazara, adibidez, iruditzen zaie ja zainduta zaudela. Berez, zerbait positiboa da, baina herrena oraindik, ez da guztiz benetakoa. Zeren eta zergatik zaindu behar zaitu zure amak? Zure amak ja egin du amek egiten dutena. Eta gure gurasoek ere badaukate eskubidea beren bizitza egiteko; eduki behar lukete eskubide hori.

«Zeren eta zergatik zaindu behar zaitu zure amak? Zure amak ja egin du amek egiten dutena».

Telmo Irureta

Zaintzaile profesionalen laguntza behar duzue horretarako...

CEPEDA: Pertsona horrek lagunduko dizu zure bizitzako gauzarik intimoenetan. Zure gorputza emango diozu: altxatzeko, dutxatzeko, ipurdia garbitzeko... Ondo egingo du, bai, baina zure intimitatea da. Eta zure ama, etxean, zure amatxo da... Nola kudeatu dezakegu gai hori ondo egiteko?

Ekonomikoki bideragarria da gaur egun horrelako zerbait zuretzat?

CEPEDA: Ez, ez da bideragarria.

Lan munduan zer esperientzia izan dituzue orain arte?

IRURETA: Eskola batzuk eman nituen DBHko ikasle batzuekin, baina ez daukat pazientzia handirik... Orduan, esaten duzu: «Zer ari naiz hemen? Bakarrizketak egiten ederki nengoen, ba, ni...». Kar-kar-kar... Aktore munduan gehiago ibili naiz. Hori ere zaila da; ez dago nire egoera fisikoa duen pertsonaiarik. Telesailetan-eta orain igual normala da agertzea pertsona bat homosexuala; horrek  ikusgaitasunean laguntzen dio jendeari: normalizazioa posible egiten dute. Baina oraindik minusbaliotasunaren gaia ez da nahikoa landu. Nik babesten dut pertsonaia minus gehiago egotea [kar-kar-kar].

«Telesailetan-eta orain igual normala da agertzea pertsona bat homosexuala; horrek ikusgaitasunean laguntzen dio jendeari. Baina oraindik minusbaliotasunaren gaia ez da nahikoa landu».

Telmo Irureta

CEPEDA: Jakina, ezberdintasunak erakusteko...

IRURETA: Horrela guretzat ere lana egongo da. Egia da minusbaliotasuna ez daukan aktore batek egin dezakeela minusbaliotasun bat daukan pertsonaia bat. Baina nik ezin dut egin minusbaliotasuna ez daukan batena; beraz, hori behintzat utzi niri... Edo behintzat castinga egiteko aukera. Gero zuzendariari ez bazaio gustatzen, ulertuko dut.

Elkartu elkartean ibiltzen zara zu, Juncal, zuen egoeraren berri ematen, eta aldarrikapenak egiten. Garrantzitsua iruditzen zaizu aktibismo hori?

CEPEDA: Bai, oso garrantzitsua da. Norbaitek erakutsi behar ditu egiteko daudenak.

IRURETA: Bai; bestela, ematen du ez garela existitzen. Askotan, halakoetan, galdera tontoak egiten dizkigute, baina inportanteagoa da galdera tontoak egitea, galderarik ez egitea baino. Hartara, behintzat, badakigu zenbaterainokoa den ezjakintasuna...

Eta usucloseMaiz, askotan. sentitzen duzue ezjakintasun hori?

CEPEDA: Bakoitzak bere mundua ezagutzen du, eta kito. Eta hortik kanpo ez dute ikusten, ez dugu ikusten. Guk ere gure oztopoak ikusten ditugu, baina besteenak ez ditugu ikusten. Beti dago ezjakintasun handia.

«Guk ere gure oztopoak ikusten ditugu, baina besteenak ez ditugu ikusten. Beti dago ezjakintasun handia».

Juncal Cepeda

IRURETA: Ezjakintasuna erakusten dutenean, pixka bat gustatzen zait. Aukera izaten baita erakusteko... Esateko: «Hori ez da horrela». Hainbeste gauza dira. Esaterako, ez dute imajinatzen nik unibertsitate ikasketak ditudanik, eta, kontatzen dudanean, harritu egiten dira. Edo sexualitatearen gaia: iruditzen zaie minusbaliotasun bat baduzu ez duzula bizitza sexualik... Orduan, informazio hori ematen duzunean, zera da... «Tori, tori... Jakin ezazu agian zuk baino gehiago egiten dudala larrutan...». Probokaziora jokatzen dugu; polita da.

Umorea narocloseUgari. erabiltzen duzue biok. Tresna bat da?

IRURETA: Niretzat bai. Asko laguntzen du. Umorerik gabe ez dut imajinatzen bizitza. Nire izaeran ere egongo da hori, baina arazoak eramateko balio du; arindu egiten du.

CEPEDA: Nahi gabe ere umorea egiten dut nire arazoekin. Bestela, jendeak oso serio hartzen ditu. Eta serioak dira, e... Serioak dira, nola ez. Baina hain serioak, eta hain tristeak. Pixka bat irtenbide bezala erabili behar dugu. Eta jendea erakartzeko eta beldurrak kentzeko ere oso garrantzitsua da umorea. Bestela, jendeari beldurra ematen dio desgaitasunak. Umorearen bidez, errazagoa da elkar ezagutzea. 

Hala ere, umoreak ez al du arrisku bat ere? «Hara, ze umoretsuak» esan, eta zuen arazoak eta egoerak hutsaltzekoa?

IRURETA: Bai, badu. Baina umoreak balio du, baita ere, ea... Ondo esplikatu nahi dut hau. Imajinatu zerbait zuretzat oso serioa dena: umorez hartzen baduzu, oraindik ere kontrastea handiagoa da... Agertzen bazara biktima bezala, «ai, ze pena, ze pena», ba, azkenean, zera, astuna egiten da. Baina umorea sartzen baduzu jendeak espero ez duen unean, orduan esaten dute: «Nola esan du? Horrelako momentu batean!».

Zeren eta asko dago oraindik egiteko, eta lortzeko...

CEPEDA: Bai, nahiz eta gauza pila bat egin, ez dauzkagu aukera berak, ezin dugu bizimodu bera egin. Nire ahizparen bizitza nirearen erabat ezberdina da: nik ezin dut hori egin. Ezin dut lortu; nahiz eta gogor lan egin, ezin dut.

IRURETA: Gero izango da, baita ere, ez dagoela interesik. Nola gutxiengo bat garen, jendeari ez zaio inporta, ez du askorik pentsatuko honen inguruan... Berez, minusbaliotasun bat daukagu gizarteak hori erabaki duelako: gu garela ezgaituak. Igual ez gara gu... Guk gorputz ezberdin bat daukagu. Berez, dena ondo egokituta eta ondo prestatuta balego, minusbaliotasuna ez zen existituko...

«Berez, dena ondo egokituta eta ondo prestatuta balego, minusbaliotasuna ez zen existituko...».

Telmo Irureta