Onomastika
Izen bereziak idazteko irizpideak
Pertsona izenak
Izen-abizenak
›Euskal herritarren euskal abizenak euskal grafiaz idazten dira BERRIAn, norberaren ohitura gorabehera. Ponte izenak, berriz, norberak darabilen forman.
Antonio Zabala (Antonio Zavala*); Isabel Zelaa (Isabel Celaa*); Karlos Argiñano (Carlos Arguiñano*); Arancha Gonzalez Laia (Arantxa Gonzalez Laya*)
Abizenak osorik ematen dira, laburtu gabe.
Goikoetxea (Goiko*); Urrutikoetxea (Urruti*); Aldamiz-Etxebarria (Aldamiz*)
Aurkezpen zintetan eta argazki oinetan, ordea, onartzen dira honelakoak:
F. de Aranoa (Fernandez de Aranoa); R. Zapatero (Rodriguez Zapatero)
Euskal herritarren euskal abizenak de, y, d'- eta gisakorik gabe idazten dira.
Jean Iriart (Jean D’Iriart*); Iñaki Mujika (Iñaki de Mujika*); Joan Sebastian Elkano (Juan Sebastián de Elkano*)
Salbuespena egiten da, ordea, tradizioz de eta guztiko forma izan duten euskal abizenekin, Euskaltzaindiak deituren izendegian azaldu duenez.
Diaz de Zerio (Diaz Zerioko); Sarria de Etxebarri (Sarria Etxebarriko); Martinez de Irujo (Martinez Irujoko)
›Euskal Herritik kanpoko herritarren euskal abizenak haiek idatzi bezala idazten dira, euskal grafiara ekarri gabe.
Esperanza Aguirre (Esperanza Agirre*); Juan Echeverria jeneral txiletarra (Juan Etxeberria*); Che Guevara (Che Gebara*)
›Alfabeto latinoan idatziriko izenak, oro har, bere hartan uzten dira.
Jules Verne (Julio Verne*); Alexandre Dumas (Alejandro Dumas*); Maria Callas (Miren Callas*)
Marka diakritikoak, hala nola azentuak eta dieresiak, ezabatu egiten dira, baina juntagailu kopulatiboak berdin utzi. Erabiltzen den diakritiko bakarra zubererako ü da. Alemanezko a, o eta u letren gaineko dieresia [¨] ordezkatzeko, digrafoa erabiltzen da pertsona izenetan.
Miquel Marti i Pol (Miquel Martí i Pol*); Menendez y Pelayo (Menéndez y Pelayo*); Haendel (Händel*); Schoeder (Schöder*); Mueller (Müller)
›Beste alfabetoetan idatziriko izenekin transkripzioa edo transliterazioa egin behar da. Hala egiten da alfabeto zirilikozko, arabiarrezko eta grekozko izenekin. Izen horiek egokitzeko, ikus transkripzio taulak. Txinerazko izenak idazteko, pinyinezko formak hobesten dira BERRIAn.
Goitizenak
›Oro har, goitizenak itzuli egiten dira.
Jack Tripa-urratzailea; Katalina II.a Handia; Rikardo I.a Lehoi-bihotza
Baina: Enrique Villareal El Drogas; Bruce Springsteen, The Boss
Pertsona historikoak, garaikideak eta fikziokoak
›Oro har, hizkuntza bakoitzak bere erara idazten ditu honako hauen izenak: errege-erreginak eta printze-printzesak, eta haien ondorengo zuzenak; enperadoreak; Bibliako eta historiako pertsonaia klasikoak, Erdi Arokoak eta Errenazimentukoak; santuak, aita santuak, patriarka eklesiastikoak eta pertsonaia mitologikoak. Horrelakoak idazteko, kontuan izan atal honen bukaeran ageri den taula.
Henrike IV.a; Katalina II.a; Filipe IV.a; Julio Zesar; Zizeron; Ezekiel profeta; Joana Arc-ekoa; Nikolas Makiavelo; Kristobal Kolon; San Joan; Benedikto XV.a; Zirilo I.a; Zeus; Artur erregea; Gilen Tell
Baina: Michelangelo; Leonardo da Vinci; Giovanni Gabrieli
›Bigarren Mundu Gerra amaituz geroztiko errege-erreginen eta printze-printzesen izenak, berriz, bere hartan idazten dira.
Elizabeth II.a; Charles printzea; Juan Carlos I.a; Gustaf VI.a
›Greziako izenak egokiturik ematen dira, beste alfabeto batekoak direnez gero.
Konstantino Greziakoa; Paulo I.a
Maizenik erabiltzen diren izenak
| euskaraz | gaztelaniaz | frantsesez |
|---|---|---|
| Adam | Adán | Adam |
| Adolfo | Adolfo | Adolphe |
| Agata | Águeda | Agathe |
| Agustin | Agustín | Augustin |
| Agustina | Agustina | Augustine |
| Aines / Ines | Inés | Agnès |
| Aingeru | Angel(a) | Angèle |
| Alberto | Alberto | Albert |
| Alexandra | Alejandra | Alexandra |
| Alexandro | Alejandro | Alexandre |
| Alfontso | Alfonso | Alphonse |
| Alizia | Alicia | Alice |
| Ana | Ana | Anne |
| Andres | Andrés | André |
| Antolin | Antolín | Antonin |
| Anton (abadea) | Anton / Antonio (abad) | Antoine |
| Antonia | Antonia | Antoinette |
| Antonio (Paduakoa) | Antonio (de Padua) | Antoine |
| Artur | Arturo | Arthur |
| Baltasar | Baltasar | Balthazar |
| Bartolome | Bartolomé | Barthélemy |
| Bartolomea | Bartolomea | Bartholomé |
| Benedikto | Benedicto / Benito | Benoîte |
| Bernart / Bernardo | Bernardo | Bernard |
| Bizenta | Vicenta | Vincente / Vincenette |
| Bizente | Vicente | Vincent |
| David | David | David |
| Dionisio | Dionisio | Denis |
| Domingo | Domingo | Dominique |
| Eduardo | Eduardo | Edouard |
| Elisabet | Isabel | Elisabeth |
| Eusebio | Eusebio | Eusèbe |
| Eva | Eva | Eve |
| Fernando | Fernando | Ferdinand |
| Filipa | Felipa | Philippa |
| Filipe | Felipe | Philippe |
| Frantziska | Francisca | Françoise / Francine |
| Frantzisko/ Frantses | Francisco | François |
| Frederiko | Federico | Frédéric |
| Gabriel | Gabriel | Gabriel |
| Gabriela | Gabriela | Gabrielle |
| Garazi | Engracia | Engrace |
| Gaspar | Gaspar | Gaspard |
| Genoveva | Genoveva | Geneviève |
| Gilen | Guillermo | Guillaume |
| Gregorio | Gregorio | Grégoire |
| Gustavo | Gustavo | Gustave |
| Helena | Elena | Hélène |
| Henrike | Enrique | Henri |
| Hiazinta | Jacinta | |
| Hiazinto | Jacinto | Hyacinthe |
| Ignazio | Ignacio | Ignace |
| Ildefontso | Ildefonso | Ildefonse |
| Inozentzio | Inocencio | Innocent |
| Isidoro (Sibiliakoa) | Isidoro (de Sevilla) | Isidore (de Seville) |
| Isidro (Nekazaria) | Isidro (Labrador) | Isidore (le Laboureur) |
| Jakob | Jacob | Jacob |
| Jakue | Jaime / Santiago | Jacques |
| Jesus / Jesu Kristo | Jesús | Jésus / Jésus Christ |
| Joakim | Joaquín | Joachim |
| Joana | Juana | Jeanne / Jeannette |
| Joanes / Joan | Juan | Jean |
| Josef | José | Joseph |
| Juda | Judas | Jude |
| Julia | Julia | Julie / Juliette |
| Julian | Julián | Julien |
| Juliana | Juliana | Julienne |
| Julio | Julio | Jules |
| Jurgi | Jorge | Georges |
| Kalisto | Calisto | Calixte |
| Karlos | Carlos | Charles |
| Katalina | Catalina | Catherine |
| Klaudio | Claudio | Claude |
| Kristina | Cristina | Christine |
| Laurendi | Lorenzo | Laurent |
| Luis | Luis | Louis |
| Luisa | Luisa | Louise |
| Lukas | Lucas | Luc |
| Luzia | Lucía | Lucie |
| Magdalena | Magdalena | Madeleine |
| Marko | Marcos | Marc |
| Martzelo | Marcelo | Marcel |
| Martzial | Marcial | Martial |
| Meltxor | Melchor | Melchior |
| Nikolas | Nicolás | Nicolas |
| Patrizia | Patricia | Patricia |
| Patrizio | Patricio | Patrick / Patrice |
| Paulo | Pablo | Paul |
| Petri | Pedro | Pierre |
| Rikardo | Ricardo | Richard |
| Severo | Severo | Sever |
| Silvestre | Silvestre | Sylvestre |
| Teodora | Teodora | Théodora |
| Valentin | Valentín | Valentin |
| Viktoria | Victoria | Victoire |
| Zesar | César | César |
| Zezilia | Cecilia | Cécile |
Erakundeak, bankuak, elkarteak, fundazioak, alderdi politikoak, sindikatuak eta gobernuz kanpoko erakundeak
›Itzuli egiten dira, salbu euskaraz baliokide argirik ez dutenak.
Frantziako Ekonomia Ministerioa; Nazioarteko Diru Funtsa; Espainiako Bankua; Santander bankua; Ilargi Gorria; Miro Fundazioa; Espainiako Hizkuntzaren Akademia; Alderdi Demokratiko Unionista; Alderdi Demokratiko Liberala; Fronte Nazionala; Mugarik Gabeko Medikuak
Baina: Bundesbank; Banca del Lavoro; King’s College; Scotland Yard; Convergencia i Unio; Sinn Fein; Greenpeace; National Geographic
Enpresak
›Oro har, enpresen izenak ez dira itzultzen.
Gas Natural; Gaz de France; Mittal Steel; British Telecom
Dena dela, enpresaren izenaren parte euskal toponimo bat denean, honela jokatzen da BERRIAn:
Hernaniko Electroquimica (Electroquímica de Hernani*); Bidasoko Porcelanas (Porcelanas del Bidasoa*); Azpeitiko Corrugados (Corrugados Azpeitia*)
Talde artistikoak
›Izen espezifikoak ez dira itzultzen.
Rolling Stones; Red Hot Chili Peppers; Theatre des Chimeres; Els Joglars
›Izen deskriptiboak, normalean, itzuli egiten dira.
Vienako Orkestra Sinfonikoa; Nizako Operako Balleta; Txinako Ganbera Orkestra Gaztea
Siglak eta akronimoak
›Oro har, siglak ez dira itzultzen, batez ere herrialde jakin batekoak direnean, baina bai haiek ordezkatzen dituzten izenak.
PCF, Frantziako Alderdi Komunista; PSC, Kataluniako Sozialisten Alderdia
›Nazioarteko erakundeen siglak, aldiz, euskaratu ohi dira, batez ere oso erakunde ezagunak direnean.
NBE, Nazio Batuen Erakundea; EBZ, Europako Banku Zentrala
Dena dela, batzuek oso forma ezaguna dute nazioartean; horrelakoetan, nazioartekoa erabiltzen da.
Unicef; NATO
Normalean, forma ezaguna ingelesezkoa izaten da, baina frantsesezkoa eta gaztelaniazkoa bat izanik nazioartean oso ezaguna denean, huraxe erabiltzen da.
FAO; OIT
Mahai inguruak eta hitzaldiak
›Agenda sailean, mahai inguru eta hitzaldien izenburuak bere hartan ematen dira, itzuli gabe; hartara, irakurleak badaki zer hizkuntzatan mintzatuko diren ekitaldian. Beste sailetan, berriz, euskaraz ematen dira izenburuak.
Agendan
DONOSTIA. Cruces de miradas sobre el islam. Bihar, Donostian, Lugaritz kultur etxean, 19:00etan.
IRUÑEA. Feminismos y prácticas artísticas en nuestro entorno. Descalzos aretoan, 20:00.
Beste sailetan
Catherine Roberts biologo kanadarrak bioaniztasunaren bestelako ikuspuntua eman zuen atzo Bilbon, Biziaren gogoa izeneko hitzaldian.
Aldatuz doan mundu bat hitzaldian, Saramago argi eta garbi mintzatu zen, ohi duen moduan.
Kirol probak
›Itzuli egiten dira, salbu jatorrizko izena nazioartean oso hedatua dutenak.
Olinpiar Jokoak; Paris-Dakar rallya; Europako Futbol Kopa; Tirreno-Adriatiko itzulia; Normandiako Itzulia; Monte-Carloko Sari Nagusia
Baina: Grand Slam; Super Bowl; Volvo Ocean Race, Grand National
Zientzia, teknika, literatura eta zinema lanak
›Euskaraturiko lanei buruz aritzen garenean, euskarazko izenburua da erreferentzia nagusia. Egoki iritziz gero, jatorrizkoa ere aipa daiteke behin, parentesi artean eta letra etzanez.
«Gizonei buruzko liburu bat da» Gatsby handia (The Great Gatsby); Joseph Conraden Ilunbeen bihotzean eleberriarekin konparatzen dute.
›Euskaratu gabeko lanak aipatzen direnean, aurrena jatorrizko izenburua ematen da, letra etzanez, eta, ondoan, egoki iritziz gero, BERRIAk eginiko itzulpena, parentesi artean eta letra arruntez.
Il pendolo du Foucault (Foucaulten pendulua); La novela vasca al borde de la realidad (Euskal eleberria errealitatearen ertzean); Why Write (Zergatik idatzi)
1955ean, Pulitzer saria irabazi zuen bigarren aldiz, Cat on a Hot Tin Roof liburuagatik.
All About Eve filmean, lan zoragarria egin zuen Bette Davisek.
Jatorrizko izena oso arrotza gertatzen denean edo obra klasiko bat denean, berriz, euskaraz eman ohi da.
Krimena eta zigorra; Gerra eta bakea; Kapitala; Potemkin korazatua; Lau soseko opera
Dena dela, egitarauen berri jakinarazten denean, emanaldiko hizkuntzan idazten da izenburua, irakurleak jakin dezan zer hizkuntzatan ikusiko duen filma edo antzezlana. Hala egiten da, esaterako, telebistako programazioan eta zinema aretoetako filmen zerrendan.
Musika lanak
›Musika klasikoko lanen izenburuak, oro har, itzuli egiten dira.
Alaitasunaren oda; Harmoniaren eta asmakizunaren arteko saioa; Intxaur-hauskailua; Mundu Berriko sinfonia
Baina: Cosi fan tutte; Madama Butterfly; L’elisir d’amore; Trois gymnopédiest
›Musika modernoko lanen izenburuak bere hartan idazten dira.
Sings of the Times; La vie en rose; Dreams of Freedom; Redemption Song
Arte plastikoetako lanak eta erakusketak
›Oro har, itzuli egiten dira.
Calaisko burgesak eskultura; Tahitiko emakumeak hondartzan margolana; Atseginen baratzea pintura
Sariak
›Sariaren izena deskribatzailea bada, itzuli egiten da.
Urrezko Palma; Asturiasko Printzea saria; Urrezko Hartza; Urrezko Lehoia
Baina: Oscar sariak (Oskar*)
Produktuen izenak
›Jatorri izenak itzuli egiten dira, baina markak eta modeloak ez.
Normandiako Camembert sor-marka; Opel Corsa autoa; Chrysler Voyager modeloa
Hiri eta herrietako toponimia
›Bide publiko, auzo, monumentu eta eraikin berezien izenak idazteko, ez dago irizpide orokorrik ematerik. Gehienetan, generikoak itzuli egiten dira.
Eixample auzoa; Retiroko parkea; Montmartre auzoa; Eiffel dorrea; Pisako dorrea
›Izen deskribatzaileak, oro har, itzuli egiten dira.
Plaza Gorria; Eliseoko Zelaiak; Bosgarren Etorbidea; Alexandro III.aren zubia
Baina: Wall Street; Central Park; Fontana di Trevi; Downing Street; Alexanderplatz; Ponte Vecchio; Pont Neuf
Kirol taldeak
›Kirol taldeen izenetako toponimoak egokitu egiten dira.
Akize (Dax*); Real Madril (Real Madrid*); Monako (Monaco*); Valentzia (Valencia*)
›Kirol taldeen izenak, oro har, ez dira itzultzen.
Estudiantes; Los Angeles Lakers; Manchester United
Salbuespen bakarra dago:
Izar Gorria (Belgradekoa)
Alfabeto arabiarra eta perso-arabiarra
Non erabiltzen den
Alfabeto arabiarra herrialde hauetan erabiltzen dute: Aljeria, Arabiar Emirerri Batuak, Bahrain, Egipto, Irak, Jordania, Kuwait, Libano, Libia, Maroko, Mauritania, Oman, Palestina, Qatar, Saudi Arabia, Siria, Sudan, Tunisia eta Yemen.
Alfabeto perso-arabiarra, berriz, herrialde hauetan: Afganistan, Iran eta Pakistan.
Hango izenak euskaraz idazteko, hemen ageri den taula erabiltzen da. Dena dela, Pakistango izenak ingelesezko eran zabaldu dira nazioartean, Indiakoak bezala, eta ingelesez bezala idazten dira BERRIAn ere.
Taula
Taula hau erabiltzen da alfabeto horietan idatziriko izenak euskaratzeko.
| ingelesez | frantsesez | gaztelaniaz | euskaraz |
|---|---|---|---|
| ch | tch | ch | tx (esaterako, Txad) |
| dh, gh | dh, gh | d, g | dh, gh (esaterako, Abu Ghraib) |
| iyah, -iya | -iyah, -iya | -iyah, -iya | -iya (hitz amaieran; esaterako, Nasiriya) |
| j | j, dj | y | j (esaterako, Najab) |
| k | k | k | k (esaterako, Karbala, Kuwait) |
| kh | kh | j | kh (esaterako, Khartum, Khomeini) |
| q | q | q | q (esaterako, Al-Qaeda, Qatar) |
| -n | -ne | -n | -n (hitz amaieran; esaterako, Jenin) |
| sh | ch | sh | x (esaterako, Raxid) |
| s | ss | s | s (esaterako, Mosul, Aswan) |
| th | th | z | th (esaterako, Baath) |
| u | ou | u | u (esaterako, Mubarak) |
| w | ou, w | w | w (bokal artean edo bokal aurrean; esaterako, Kuwait, Aswan), u |
| y | i, y | y, i | y (bokal artean edo bokal aurrean; esaterako, Diwaniya), i (esaterako, Hudaida) |
Oharrak
›Izen bat bokala + h letraz amaitzen denean, -h hori ezabatu egingo da mutua denean, eta bere hartan utzi ahoskatzen bada.
Al-Fatah; Diwaniya; Nasiriya; Al-Arabiya
Baina: Ala
› Kontsonante bikoitzak bere hartan utzi.
Falluja; Hezbollah; Amman; Hussein
Baina Osama idatzi, hala delako arabieraz.
› Artikulua letra larriz hasieran, eta xehez tartean. Marratxoz loturik idazten da.
Al-Jaafari; Al-Fatah; Deir ez-Zor
›H-z bukaturiko hitzak letra hori ez balego bezala deklinatuko dira.
Al-Fatahk; Al-Fatahren; Al-Fatahko
Alfabeto grekoa
Non erabiltzen den
Alfabeto grekoa Grezian eta Zipren erabiltzen da, greziera idazteko. Gehienetan, era ingelesean, frantsesean edo gaztelaniazkoan transkribatuta heltzen dira grekozko izenak, Greziakoak izan nahiz Ziprekoak izan. Izenok idazteko, kontuan izan grekozko kappa letra k dela euskaraz, eta ez c. Beraz, batzuetan egokitu egin beharko dira grekozko izenak. Adibidez:
| ingelesez | frantsesez | gaztelaniaz | euskaraz |
|---|---|---|---|
| Anacreon | Anacréon | Anacreonte | Anakreonte |
| Constantine | Costantin | Constantino | Konstantinos |
| Cavafis | Cavafis | Cavafis | Kavafis |
| Constantine | Costantin | Constantino | Konstantinos |
| Caramanlis | Caramanlis | Caramanlis | Karamanlis |
Taula
Grekozko izenak euskaraz idazteko, taula hau erabiltzen da BERRIAn.
| ingelesez | frantsesez | gaztelaniaz | euskaraz |
|---|---|---|---|
| i | u | u, y, i | i |
| k | k | c, qu, k | k |
| kh, ch | kh | j | kh |
| ou [Papoulias] | ou [Papoulias] | ou [Papoulias] | u [Papulias] |
| ph | ph | f | f |
| r, rh | r | r, rr | r |
| th | th | c, z | th [Kallithea] |
| u, y | u, y | u, y | y [Syriza] |
| z | z | s | z |
Alfabeto zirilikoa
Non erabiltzen den
Alfabeto zirilikoa herrialde hauetan erabiltzen da: Bielorrusia, Bulgaria, Errusia, Georgia, Kazakhstan (2017an, alfabeto latinoarekin ordezkatzeko bideari ekitea erabaki zuten, eta 2025ean bukatzekoa dute trantsizioa), Kirgizistan, Mongolia, Serbia, Tadjikistan eta Ukraina (Azerbaijanen ere zirilikoa erabili zen Sobietar Batasunaren parte izan zen bitartean, baina latinerako bidea hasi zuen 1991n, eta 2001ean eman zuten bukatutzat).
Taula
Zirilikozko izenak euskaraz idazteko, taula hau erabiltzen da BERRIAn.
| ingelesez | frantsesez | gaztelaniaz | euskaraz |
|---|---|---|---|
| ch | tch | ch | tx [Txaikovski] |
| e | e | o | o [Gorbatxov] |
| ge, gi | gue, gui | gue, gui [Serguei] | ge, gi [Sergei] |
| kh | kh | j | kh [Maskhadov, Sakharov] |
| ks | ks | x | ks [Aleksander] |
| sh | ch | sh | x [Puxkin] |
| shch | chtch | sch | stx [Khrustxov] |
| s | ss, s | s | s [Kosigin] |
| u, oo | ou | u | u [Kurnikova, Luzhkov] |
| x | x | x | ks [Maksim] |
| y | i, y | y | i [Valeri, Soiuz] |
| zh | j | zh | zh [Zhirinovski, Zhivago, Zhukov, Solzhenitsin] |
• Oharrak
›Hitz hasieran i eta bokal bat egokitzen badira, j bihurtu.
Yuri -> Iuri -> Juri
›Bi i elkarren ondoan geratzen badira, i bakarra idatzi.
Kaspiysk -> Kaspisk; Ilyitx -> Ilitx
›Frantsesezko -ine eta -ne bukaerak -in bihurtu.
Pouchkine -> Puxkin
Borodine -> Borodin