Hauteskunde programan EH Bilduk berak ere badio Gernikako Estatutua (1979-10-25) bete egin behar dela, falta diren 37 eskumenak jaso behar direla. EAJren arabera, 24 gai daude transferitzeko eta 8 daude betepen maila ezberdinetan. Zenbakiak zenbaki, handia da Espainiaren iruzurra lege organiko harekiko: Administrazio Publikoetarako Ministerioaren datuek diotenez, 1985era artean 66 eskumen eman zizkioten Jaurlaritzari, 1987an 7, 1993-2000an 25; eta Zapateroren azken legealdi bukaeran (2008-2011) EAJk –oposizioan zen Eusko Legebiltzarrean– 20 transferentziren akordioa lortu zuen, baina ez dira guztiak heldu. Ordea, haizeak eramandako hitzak hitz, EAEn zer mobilizazio politiko-instituzional egon da estatutua osorik betetzearen alde? Ezberdinen arteko akordiorik egon al da borrokatzeko?

Garaikoetxeak bere memoria politikoen liburuan pasadizo bat dakar gaiaz. 1980ko abenduan bi eguneko bisita egin zuen Espainiako gobernuburu Suarezek EAEra. Jaurlaritzako lehendakari, Garaikoetxea (EAJ). “Konplikatzen ari ziren negoziazioak, bereziki Kontzertu Ekonomikoarena eta Polizia Autonomoarena”, dio liburuan. Eta: “EAJren zuzendaritzak, guk haren erabakien berri izan gabe, bisitari benetako boikot bat antolatu zion kontrolpean zituen udal eta herrialde instantzietatik”. Bizkaiko eta Gipuzkoako 108 udalek jarduera eten zuten Suarezen bisitaldian, eta alkatetzek dekretua atera zuten. Madrili egotzi zioten udalen “altxortegi egoera kaotikoa”. Gipuzkoako Aldundia ere geratu zen, eta Bizkaiko diputatu nagusiak paso egin zion Suarez hartzeari, programan hala jarria zegoen arren –Marcelino Orejak zioenez, halako boikot bat behin soilik pairatu zuten: Libian, Gadafirekin–. Aldi berean, EAJren uri buru batzarrek Moncloara telegrama bana bidali zuten: “Suarez, ez zaitez etorri kontzerturik gabe”. EGIk kartelez josi zituen kaleak. Salaketa, beraz: Madril ez zela ari estatutua betetzen. 1980ko abenduan hori. EAJ barruan musika desberdinak zeuden ordurako.♦

Auzitegiek Arnaldo Otegiri ez diote utzi lehendakarigai izaten. Ari da kanpainan parte hartzen, baina legebiltzarkide izateko debekua du. Laura Mintegik –EH Bilduren 2012ko lehendakarigaiak– Gaur8-ko elkarrizketan dio ez dela “inolako traumarik” izan, eta Otegik beste funtzio bat bete behar duela: “Ez da sekulako kolpea izan. Muinean uste dudalako Arnaldo Otegiren tokia akaso ez dela Jaurlaritza. Nik duela lau urte esan nuen eta egurra jaso nuen horregatik, eta segitu izan dut esaten azken lau urteotan ere. Xabier Arzalluz inoiz ez da izan lehendakarigai, inoiz ez da egon Lakuan, baina berak kontrolatu du EAJren politika 25 urtean. Eta nik horrela ikusten dut Arnaldo Otegi, eta pena litzateke lurperatzea politika instituzionalean. Legebiltzarra oso estua da, parametro oso mugatuak ditu. Arnaldok askoz mugimendu gehiago behar du, korronte oso bat dinamizatu behar du, hori da bere egitekoa”. Otegirekin negoziatzen ibili izan den batek joan den astean gauza bera esan zidan: Eusko Legebiltzarreko martxan egon baino hobe duela EH Bilduko Arzalluz izan, baduela egitekorik, eta koalizioak behar duela halako figura bat egunerokotasunetik kanpo.♦

Euskal politikagintzan ere tarteka azaltzen dira hitz eta kontzeptu berriak, eta hor egoten dira denbora laburrean ala luzean. Duela dozena bat urte Ibarretxek plazaratu zuen erabakitzeko eskubidea, eta arrakasta eduki zuen. Edota orain dela urtebete pasako kontua da ahaldundu, Korrikak lelo modura erabili ondotik, eta EH Bilduk EAEko Herritarrak Ahalduntzeko Lege proposamena aurkeztu zuen. Orain, adibidez, honi erreparatu beharko zaio: galdeketa “abilitatzailea” edo “gaitzailea”-ri. EAJk urte hasieran atera zuen euskal plazara aukera hori, Eusko Legebiltzarreko autogobernu lantaldeko txostenean –Espainiako II. Errepublikako Konstituzioko 12. artikuluak zekarren formula hori, EAJk urtarrileko idatzian gogoratu legez–, eta orain EAEko hauteskunde programan paratu du: “Autonomia Estatutua aldatzeko proiektu politiko eta juridiko bat idatziko da, eta Eusko Legebiltzarrak berretsi beharko du. Onartu ondoren, egokitzat jotzen dugu aipatu estatutuaren erreforma horrek, Gorte Nagusietan izapideari ekin baino lehen, euskal herritarrek parte hartuko luketen Galdeketa Gaitzaile [*] bat igaro behar izatea” (* “Consulta Habilitante”, gazteleraz). Eta puntu, 231. orrialdeko esaldi horrekintxe bukatu du programa. Hautesleei ez die esan beteko den “Galdeketa Gaitzaile” horretan gizarteak onartutakoa –Espainiako Estatuak nahi ez lukeen kasuan, jakina–. EH Bilduk ere jaso du ideia hori: “Estatus politiko berria berresteko herritar kontsulta abilitatzailea”. Eta ondoren esaldi laguntzaile garrantzitsua dauka: “Estatu espainolak izan dezakeen jarreraz gaindi, galdeketa abilitatzailez euskal herritarrek demokratikoki adierazitako borondatea estatus politiko berriaz, errespetatu eta garatzeko konpromisoa”. EH Bilduk ere beharko luke presio soziala; esaterako, bandera espainolaren kasuan gertatu ez dena.♦